انواع بیماری‌های گوش خارجی و درمان آنها
کانال گوش یا همان مجرای شنوایی و بخشی از گوش که به چشم می‌آید (بخش غضروفی و لاله گوش)، اجزای کلی گوش خارجی به شمار می‌روند. اگر بخواهیم بافت‌های تشکیل دهنده گوش خارجی را بر شماریم، باید بگوییم که بیشتر حجم گوش خارجی از غضروف و پوست شکل گرفته است؛ اگرچه سایر بافت‌ها و ضمائم عمومی بدن هم، در گوش خارجی وجود دارد.
اگر بیماری‌های گوش خارجی به دسته‌های کلی تقسیم شود، شاید بتوان آنها را در چند گروه زیر گنجاند:
- عفونی
- التهابی
- به دنبال ضربه یا سایر عوامل خارجی
- مادرزادی
- تومورها و رشدهای نابجا
در ادامه به این انواع بیماری‌های گوش خارجی پرداخته شده است.
در این مقاله خواهید خواند:
انواع عفونت‌های گوش خارجی
در این بخش خواهید دید که استقرار باکتری، ویروس یا قارچ‌ها و به طور کلی موجودات بیماری زای میکروسکوپی چه بیماری‌هایی در گوش خارجی پدید می‌آورند.
عفونت حاد گوش خارجی
شاید این عفونت شایع‌ترین بیماری گوش خارجی باشد. این بیماری در اصطلاح پزشکی به اوتیت اکسترن یا external otitis هم مشهور است. در بین مردم انگلیسی زبان، به آن گوش شناگر یا swimmer’s ear هم گفته میشود.
وقتی سطحی‌ترین لایه گوش خارجی، با استقرار عوامل عفونی و التهاب مواجه میشود، عفونت حاد گوش خارجی حادث شده است. این بیماری با علائم زیر خود را آشکار می‌کند:
- گوش درد
- دردناک بودن گوش هنگام لمس آن
- گاهی خروج ترشحات غیرطبیعی از گوش
علاوه بر پوست، عناصر استخوانی و غضروفی گوش خارجی هم ممکن است دچار التهاب شوند. این التهاب‌ها باعث افزایش فعالیت سلول‌های پوستی در گوش خارجی میشود. بنابراین مقدار بیشتری از تجمعات سلول‌های مرده، مایعات، گلبول‌های سفید و جرم گوش تولید و مشاهده می‌گردد.
اگر عفونت گوش خارجی پیشرفته نباشد با درمان‌های موضعی مانند قطره گوش رفع می‌گردد. بدیهی است که درمان باید شامل داروهای کم کننده التهاب و تسکین دهنده درد هم باشد. برای درمان قطعی عفونت حاد گوش خارجی بهتر است مدتی آب به گوش مبتلا نخورد.
اگر عفونت حاد گوش خارجی شدید باشد، تورم پوست و بافت ممکن است کانال شنوایی را در شرف انسداد قرار دهد. این امر باعث کاهش قدرت شنوایی میشود. در این موارد یا در مواقعی که عفونت از حد گوش فراتر برود و صورت را درگیر کند، آنتی بیوتیک خوراکی هم توسط پزشک متخصص گوش، حلق و بینی تجویز میشود.
اگر عفونت حاد گوش خارجی به موقع درمان نشود، گاها می‌تواند گسترش یابد و یا به عفونت مزمن تبدیل میشود.
عفونت مزمن گوش خارجی
اگر عفونت حاد به موقع درمان نشود یا چندین بار عود کند، عفونت مزمن گوش خارجی رخ می‌دهد. علائم عفونت مزمن گوش خارجی بسیار شبیه علائم نوع حاد آن است. تفاوت در این است که علائم نوع مزمن، کم سر و صداتر است. خارش، احساس سوزش خفیف یا حس فشار تمام چیزهایی هستند که بیمار مبتلا به عفونت مزمن گوش خارجی از آنها شاکی است.
برخلاف این علائم خفیف و ظاهر گول زننده در عفونت مزمن گوش خارجی ممکن است هسته عفونت به بافت‌های زیرین راه یافته باشد و به اصطلاح عمیق شده باشد.
درمان عفونت حاد برای ریشه کنی نوع مزمن کارآمد نیست. پاکیزه کردن کامل گوش خارجی شاید تحت دید میکروسکوپ جراحی گوش الزامی است.
احتمال وجود بیماری زمینه‌ای در مبتلایان به عفونت مزمن گوش خارجی باید در نظر گرفته شود. دیابت و بیماری‌های نقص ایمنی از نمونه بیماری‌های زمینه‌ای به شمار می‌آیند که استعداد فرد برای ابتلا به عفونت مزمن گوش خارجی را افزایش می‌دهند. تا این بیماری‌ها تحت مداوا و کنترل قرار نگیرند، امکان علاج عفونت مزمن گوش خارجی وجود ندارد.
عفونت سطحی پوست گوش
گاهی ممکن است در لاله گوش یا کانال شنوایی، عفونت پیاز مو رخ دهد. به طور معمول، نوعی باکتری به نام استافیلوکوک طلایی عامل ایجاد این عفونت موضعی است. گاهی همین عفونت به قدری متورم و بزرگ میشود که کانال شنوایی را تقریبا می‌بندد. انسداد مجرای گوش باعث کاهش قدرت شنوایی میشود.
بیماری‌های التهابی و ایمونولوژیک گوش خارجی
این بیماری‌ها ممکن است حاصل واکنشی موضعی باشند مانند التهاب پوستی به دنبال آلرژی تماسی یا حاصل تغییراتی در کل بدن (سیستمیک) باشند مانند پسوریازیس. در ادامه تا حدودی با این بیماری‌ها آشنا خواهید شد.
درماتیت آتوپیک
این مشکل یک بیماری سیستمیک پوستی به شمار می‌رود که به آن اگزما هم گفته میشود. در این بیماری سه علامت بیشتر از همه جلب توجه می‌کند:
- خارش
- قرمزی
- ضایعات پوستی
این بیماری به طور معمول از کودکی آغاز میشود. درماتیت آتوپیک بیشتر در خانواده‌هایی دیده میشود که سابقه آسم، تب یونجه یا سایر انواع آلرژی در آنها گزارش شده است.
به نظر می‌رسد نوعی اختلال کارکرد سلول‌های سیستم ایمنی بدن عامل ایجاد درماتیت آتوپیک باشد.
ضایعات پوستی درماتیت آتوپیک به طور معمول کوچک، قرمز و همراه با پوسته ریزی هستند. گاهی ممکن است تاول‌های ریز پر از مایع در کنار آنها به چشم بخورد.
به طور معمول، خارش مداوم ضایعات باعث کلفتی و تیرگی رنگ پوست محل ضایعه، مثلا گوش خارجی، میشود. باید به یاد داشت که درماتیت آتوپیک احتمال وقوع عفونت پوست را در موضع ضایعات افزایش می‌دهد.
گوش خارجی هم ممکن است دچار ضایعات پوستی ناشی از درماتیت آتوپیک شود. در این بیماران به طور معمول، علاوه بر گوش خارجی، بخش‌های دیگری از سر و گردن هم گرفتار هستند. در صورت پلک‌ها و گوش‌ها شایع‌ترین نقاط درگیری درماتیت آتوپیک تلقی می‌شوند.
درماتیت آتوپیک در گوش خارجی ممکن است با ایجاد کیست‌های کاذب (Auricular pseudocyst) همراه باشد. این کیست‌ها می‌توانند حتی تا حدود 2.5 سانتیمتر قطر داشته باشند و بیشتر در بالا یا جلوی لاله گوش بارز می‌شوند. به طور معمول، این کیست‌ها از نتایج خارش مداوم محسوب می‌گردند.
علائم درماتیت آتوپیک یک سیر بهبودی و وخامت دارند یعنی گاهی نسبتا خوب، و پس از مدتی وخیم می‌شوند. عواملی که باعث بدتر شدن علائم درماتیت آتوپیک می‌شوند عبارتنداز:
- برخی غذاها شاید تخم مرغ، بادام زمینی و ماهی
- تغییرات محیطی
- استرس و هیجان‌ها
- مواد آلرژی زای معلق در هوا
- مواد تحریک کننده پوست (پشم برای برخی افراد حساس)
- پریود و بارداری
درمان درماتیت آتوپیک با مراقبت از پوست آغاز میشود. استفاده از مایع شوینده ملایم، به کارگیری مرطوب کننده پوست و مصرف کرم‌های تجویز شده توسط پزشک معالج پایه کنترل علائم را تشکیل می‌دهد.
برخی آنتی بیوتیک‌های موضعی هم مانند کرم تاکرولیموس می‌تواند مفید باشد. البته در این مورد نه از خاصیت ضدباکتری بلکه از خواص ضدالتهاب این کرم استفاده میشود.
تجویز آنتی هیستامین خوراکی برای کاهش حارش و عوارض متعدد آن به طور معمول لازم است. اگر پوست دچار عفونت باکتریال ثانویه به درماتیت آتوپیک شود، آنتی بیوتیک خوراکی یا موضعی تجویز میشود.
درماتیت آلرژی تماسی در گوش خارجی
شخصی که به یک ماده خاص حساسیت دارد، اگر پوست گوش خارجی‌اش در تماس با آن ماده آلرژی زا قرار گیرد، یک واکنش آلرژیک تاخیری در پوست گوش خارجی نشان می‌دهد. این مواد آلرژی زا به طور معمول، مولکول‌هایی با وزن مولکولی کم هستند که با پروتئین‌های سطح سلول‌های پوست محل تماس، ترکیب می‌شوند و واکنش التهابی را در سیستم ایمنی بدن تحریک می‌کنند.
در فاز حاد آلرژی علائم زیر وجود دارد:
- قرمزی
- ورم
- خارش
ضایعات پوستی ناشی از درماتیت آلرژی تماسی به صورت ضایعات قرمز و کمی برجسته پوستی، یا تاول‌های پر از مایع، با دلمه و خروج گهگاه ترشحات خود را نشان می‌دهد. احتمال عفونت ثانویه باکتریال در این ضایعات بسیار زیاد است. این ضایعات ممکن است در اثر مرور زمان به پوستی کلفت با شکاف‌هایی روی آن، و گاهی تیره‌تر از پوست اطراف تظاهر پیدا کنند.
شایع‌ترین موادی که می‌توانند باعث بروز درماتیت تماسی آلرژیک در گوش خارجی شوند به شرح زیر هستند:
- گوشواره‌ها به خصوص نیکل و کبالت موجود در آنها
- محصولات مراقبت از مو به ویژه پارابن احتمالی در آنها
- لوازم آرایشی
- سمعک‌ها یا موادی که برای پاکیزه نگه داشتن آنها به کار می‌رود
- گوشی‌های تلفن همراه
- برخی داروهای موضعی مانند کرم جنتامایسین
بهترین راه برای درمان درماتیت تماسی آلرژیک پیشگیری از آن است. با شناسایی مواد آلرژی زا و جلوگیری از تماس آنها با گوش خارجی می‌توان از بروز این بیماری ناشی از حساسیت پوست پیشگیری نمود.
کسانی که سابقه آلرژی پوستی دارند، بهتر است سمعکی از جنس سیلیکون انتخاب کنند که روی آن ذکر شده: hypoallergenic. هنگام سوراخ کردن گوش بهتر است تا چند ماه از گوشواره‌های از جنس فولاد ضدزنگ (stainless steel) استفاده شود. وقتی درون سوراخ گوش با پوست پوشیده شد، استفاده از سایر گوشواره‌ها امتحان شود.
برای کنترل علائم درماتیت تماسی آلرژیک موارد زیر توصیه میشود:
- کمپرس سرد
- کرم‌های موضعی حاوی کورتیکوستروئید (کورتون)
درماتیت آلرژیک به نور
وقتی نور آفتاب به پوست می‌خورد، ممکن است برخی مواد موجود در سلول‌های پوست یا روی پوست دچار تغییرات شیمیایی شود. اگر پوست به این مواد حساس باشد، با تابش نور آفتاب، درماتیت آلرژی به نور ایجاد میشود. به همین دلیل به آن کهیر آفتابی هم می‌گویند.
برخی مواد موجود در شوینده‌های صورت و بدن یا محصولات ضدآفتاب ممکن است آغازگر این نوع از درماتیت باشند. خوب است بدانید در بیشتر موارد نمی‌توان علت خاصی را برای بروز این علائم پیدا کرد.
دوری از نور آفتاب برای پیشگیری و کمپرس سرد و داروهای موضعی حاوی کورتیکوستروئید (کورتون) برای درمان این ضایعات کاربرد دارد.
پسوریازیس
بیماری التهابی مزمن پوست که دو تا 5 درصد افراد به آن گرفتار هستند: پسوریازیس. به طور معمول، یکی از والدین به این بیماری مبتلا بوده‌اند. نخستین ضایعات پسوریازیس در سنین نوجوانی رخ می‌دهد. این بیماری در تمام طول عمر همراه شخص می‌ماند اگرچه دوره‌هایی از بهبود نسبی و وخامت را هم دارد.
ضایعات پوستی پسوریازیس صورتی و خارش دار هستند. حاشیه این ضایعات بسیار مشخص و دارای پوسته ریزی است. گاهی چند ضایعه ریز به هم می‌پیوندند و یک پلاک پسوریازیس درست می‌کنند.
30 درصد بیماران ممکن است ضایعات ناخن و 5 درصد مشکلات مفاصل را هم تجربه کنند. احتمال درگیری پوست گوش خارجی در بیماری پسوریازیس وجود دارد.
درمان پسوریازیس بر پایه داروهای دارای کورتون موضعی و گاهی هم خوراکی است. افزودن سایر درمان‌ها گاهی برای بهبود ضایعات لازم است.
بیماری‌های گوش خارجی ناشی از ضربه یا سایر عوامل خارجی
علاوه بر آفتاب و انواع تشعشعات که می‌توانند روی پوست گوش خارجی تاثیر بد بگذارند، برخی عوامل ساده هم هستند که به آنها پرداخته میشود.
فشرده شدن و گیر افتادن جرم گوش
ترشحات طبیعی موجود در کانال گوش اگر جمع شده یا فشرده شوند ممکن است باعث انسداد مجرای شنوایی شوند. این امر رسیدن امواج صوتی به پرده گوش را با اختلال مواجه می‌سازد.
مقدار کم جرم گوش(ear wax) برای سلامت گوش مانند دور نگه داشتن باکتری‌ها و حشرات از داخل گوش ضرورت دارد. اما مقادیر زیاد آن می‌تواند با مشکلاتی برای شنوایی و حفظ تعادل توام باشد.
انسداد مجرای شنوایی با جسم خارجی
اجسام خارجی، هم از نوع آلی مانند دانه ماش، هم از نوع غیرآلی مانند دکمه ریز، می‌تواند مشکل آفرین شود. این اجسام نه تنها به کانال و پرده گوش ممکن است آسیب برسانند، بلکه گاهی باعث صدمه به سایر اجزای گوش و حتی عفونت گوش میانی هم شده‌اند.
بیماری‌های مادرزادی گوش خارجی
مهم‌ترین مشکل مادرزادی گوش خارجی میکروتیا نام دارد.
میکروتیا
بدشکلی مادرزادی گوش خارجی میکروتیا(microtia) نامیده میشود. در بیشتر موارد میکروتیا، گوش خارجی کوچک است اما گاهی بدشکلی یا عدم وجود گوش خارجی هم گزارش میشود. این ناهنجاری در اغلب موارد، یک طرفه است اما شاید دوطرفه هم باشد.
بیماری‌های گوش خارجی ناشی از تومورها
شایع ترین نوع آن اگزوستوزها هستند.
اگزوستوز
اگزوستوزها برجستگی‌های خوش خیم استخوانی هستند که توسط پوست پوشانده شده‌اند. افرادی که گوش آنها به دفعات و مکررا در مواجهه با سرما قرار دارد بیشتر به این مشکل دچار می‌شوند مانند شناگران. به طور معمول، این ضایعات به اندازه‌ای نیستند که کانال گوش را ببندند و به همین دلیل، روی شنوایی تاثیری ندارند.
دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی گوش، حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا آماده پذیرش بیماران محترم در کلینیک خود واقع در تهران هستند.