علائم، علل و درمان کلستئاتوم یا کیست میانی گوش

کلستئاتوم در زمره بیماری‌های عفونی و التهابی گوش میانی طبقه بندی می‌شود. حفره گوش میانی از مخاط تنفسی پوشیده شده است. اگر به هر دلیلی اجزای دیگری که پوست انسان را تشکیل می‌دهند و در دانش پزشکی به آن «اپیتلیوم سنگفرشی/squamous epithelium» گفته می شود، در گوش میانی بروز پیدا کنند، یک بیماری را پدید می‌آورد که به آن کلستئاتوم “کیست میانی گوش” یا در زبان انگلیسی به آن cholesteatoma گفته می‌شود.

 این بیماری ممکن است به دلایل مختلفی در یک فرد ایجاد شود. قبل از بیان مطالب اصلی پیشنهاد می‌کنم ویدئو زیرا تماشا کنید. دکتر علی کوهی در این ویدئو مفصلا درباره این بیماری صحبت کرده‌اند.

علل بروز کلستئاتوم یا کیست گوش میانی

علت‌های بسیار متنوعی می‌توانند مسبب ایجاد این بیماری شوند. به عنوان نمونه، در دوران جنینی برخی از اجزا و ترکیبات سلولی پوست، به طور طبیعی در گوش میانی وجود دارند. با رشد و نمو جنین، این سلول‌های پوستی باید حذف شوند و هنگام تولد در گوش میانی نباید اجزای سلولی پوست موجود باشد. اگر به هر دلیلی این سلول‌های پوستی در گوش میانی از بین نروند، کلستئاتوم مادرزادی به وجود می‌آید.

در موارد دیگر، به طور معمول، به علل گوناگون، پوست طبیعی از مجرای شنوایی یا کانال گوش از کنار پرده گوش عبور می‌کند و گوش میانی را مورد تهاجم قرار می‌دهد. بدین‌ترتیب، ساک اولیه کلستئاتوم تشکیل می‌شود. به تدریج این سلول‌ها در گوش میانی رشد می‌کنند و علائم و گاهی عوارض کلستئاتوم را پدید می‌آورند.

عواملی که می‌توانند باعث تهاجم پوست به گوش میانی شوند، عبارتند از:

• عفونت‌های مزمن و عود کننده در گوش میانی(middle ear infection)
• عفونت‌های سینوزیت(Sinus Infection) یا به گفته دیگر سینوزیت حاد و سینوزیت مزمن
• سرما خوردگی‌ها و آنفلوانزاها
• انواع آلرژی‌ها

بافت پوستی که در گوش میانی قرار می‌گیرد با ساختار پوست طبیعی فرقی ندارد. این پوست هم تکثیر می‌شود، رشد می‌کند، پوسته ریزی انجام می‌دهد و موادی مانند عرق و چربی ترشح می‌کند. همه این مسائل باعث تجمع برخی مواد و ایجاد فشار در گوش میانی می‌گردد. این مسائل به نوبه خود با تخریب اجزای گوش میانی باعث بروز علائم اولیه می‌شود. کلستئاتوم ممکن است باعث تخریب استخوان‌های ریز موجود در گوش میانی شود و قدرت شنوایی را کاهش دهد.

اما علائم کلستئاتوم همیشه به گوش میانی ختم نمی‌شود. توده کلستئاتوم می‌تواند به اجزای شنوایی یا تعادلی موجود در گوش داخلی، به عصب شنوایی و عصب تعادلی در انتهای گوش داخلی فشار بیاورد و باعث تخریب برخی از اجزای آنها شود.

در برخی موارد کلستئاتوم از این حد هم فراتر می‌رود. تحت فشار قرار دادن عصب حرکتی صورت و ایجاد علائم حسی و حرکتی در صورت، تخریب استخوان قاعده جمجمه و فشار آوردن به پرده‌های مغز (سخت شامه)، مغز و علائم حاصل از آن، هم می‌تواند از رشد کلستئاتوم ناشی شود.

علائم کیست گوش میانی

بنابراین مشخص شد که علائم این بیماری به میزان رشد و گسترش توده آن بستگی دارد. بسته به این که توده کلستئاتوم به کدام سمت و تا چه میزان رشد کند، علائم متفاوت هستند. ابتدا ممکن است علائم خفیف باشند و با پیشرفت بیماری شاید علائم بیشتر و شدیدتر شوند.

در مراحل اولیه علامت‌های زیر بیشتر جلب توجه می‌کند:

1. ترشحات چرکی که به طور معمول بد بو هم هستند
2. درد گوش(ear pain) به خصوص در ناحیه پشت گوش
3. احساس فشار در گوش میانی
4. علائم التهابی گوش میانی که به داروها هم پاسخ کاملی نمی‌دهند و عود کننده هستند
5. کاهش حس شنوایی به دلیل تجمع ترشحات در گوش میانی، جلوگیری از حرکات پرده گوش به واسطه ترشحات و همچنین اختلال حرکات استخوانچه‌های گوش میانی به واسطه ترشحات

پیشرفت بیماری سبب می‌شود که حلزون شنوایی هم آسیب ببیند و کاهش شنوایی حسی عصبی رخ دهد.

اگر در این مرحله فرد به پزشک مراجعه کند و تحت درمان قرار گیرد، خوب است اما اگر فرد علائم را نادیده بگیرد و از مراجعه پزشکی خودداری کند، علائم دیگری بروز پیدا می‌کند. عفونت همراه با کلستئاتوم می‌تواند به عروق مغزی مانند سینوس‌های وریدی از جمله سینوس سیگمویید(Sigmoid sinus) گسترش یابد و علائم خود را بروز دهد. سینوس سیگمویید یک محل اتساع وریدی به شمار می‌رود که وظیفه تخلیه خون مغز را بر عهده دارد.

در این صورت علائم زیاد و جدی هستند مانند:

• تب شدید
• سردرد
• مننژیت
• آبسه‌های مغزی
• عوارض عفونی مغز

عوارض کلستئاتوم

همان طور که در بالا هم گفته شد، عوارض ناشی از این بیماری به میزان پیشرفت و گسترش آن بستگی دارد. عوارض بیماری کلستئاتوم می‌تواند شامل موارد زیر باشد، اگرچه محدود به فهرست زیر نیست.

1. عفونت‌های مزمن در گوش که به درمان مقاوم هستند و به طور کامل خوب نمی‌شوند
2. تورم در گوش میانی و حتی گاهی داخلی
3. فلج شدن اعصابی که وظیفه عصب دهی به عضلات صورت را بر عهده دارند
4. مننژیت که یک عفونت مغز است و می‌تواند تهدید کننده حیات هم باشد
5. آبسه‌های مغزی یعنی تجمع ترشحات حاصل از تکثیر باکتری‌ها یا عامل بیماری زا در مغز یا در پرده‌های پوشاننده و محافظ مغز

بنابراین مشخص است که این بیماری بهتر است در مراحل اولیه تشخیص داده شده و درمان شود.

درمان کلستئاتوم یا کیست گوش میانی

تنها راه درمانی برای انواع کیست میانی گوش، جراحی گوش میانی است. در عمل جراحی که برای درمان کلستئاتوم انجام می‌شود، همان اجزای پوستی که به صورت نابجا در گوش میانی قرار دارند، باید برداشته شوند. به عبارت دیگر، همان پوستی که از دوران جنینی به جا مانده یا در بزرگسالی از کانال گوش به سمت گوش میانی مهاجرت کرده است، باید طی عمل جراحی برداشته شود.

هیچ دارو یا درمان دیگری هم اکنون وجود ندارد که بتواند این بیماری را درمان نماید. هر زمان که این بیماری تشخیص داده شد، بهتر است عمل جراحی صورت پذیرد تا از پیشرفت بیماری و علائم جدی آن جلوگیری شود.

سرعت عمل در درمان کلستئاتوم اهمیت فراوانی دارد. هر چه زودتر این بیماری به واسطه عمل جراحی گوش میانی درمان شود، عوارض و آسیب ناشی از این بیماری به اجزای گوش از جمله گوش میانی و حلزون شنوایی کمتر خواهد بود.

بنابراین تشخیص و درمان زودهنگام باعث می‌شود که:

• در درجه نخست این بیماری عفونی با موفقیت بیشتری ریشه کن شود
• در درجه دوم احتمال موفقیت در برگرداندن کارکردهای طبیعی اجزای تحت فشار یا آسیب دیده بیشتر خواهد بود

آیا می‌توان با عمل جراحی گوش میانی کلستئاتوم را ریشه کن کرد؟

با توجه به روش‌های جراحی امروزی که پدید آمده است، مانند جراحی با کمک آندوسکوپ (یک لوله متصل به منبع نور و حاوی فیبر نوری که به داخل بدن ارسال می‌شود و از لوله جنبی کنار آن می‌توان برخی وسایل جراحی طریف را هم هدایت کرد) احتمال موفقیت بالاست. به عنوان نمونه، در صورتی که عمل جراحی گوش میانی با کمک آندوسکوپ انجام گیرد، احتمال موفقیت در ریشه کنی این بیماری می‌تواند به بیش از 95 درصد افزایش یابد.

اگر توده عفونی کلستئاتوم به طور کامل از گوش میانی و سایر بخش‌های مجاور برداشته نشود، احتمال عود بیماری وجود دارد. به عبارت دیگر، بقایای مانده از کلستئاتوم می‌توانند دوباره رشد کنند و دوباره همان مشکلات را برای فرد به وجود بیاورند.

شرایط این عمل جراحی در مورد هر بیمار شرایط خاص و منحصر به فردی به شمار می‌رود. پزشک فوق تخصص جراحی گوش، حلق و بینی پس از این که تلاش می‌کند با دقت و وسواس زیاد همه اجزای کلستئاتوم را از گوش و حتی بافت‌های مجاور خارج سازد، به بافت‌های طبیعی که تحت فشار توده کلستئاتوم بوده‌اند و شاید آسیبی در کارکرد آنها به وجود آمده است، هم توجه دارد.

هدف نخست پزشک جراح این است که همه کلستئاتوم را از گوش وبدن فرد خارج سازد تا از عود بیماری جلوگیری کند. هدف دوم پزشک جراح این است که تا حد امکان شرایط آناتومیک را برای کارکرد مناسب سایر بافت‌های گوش و دیگر اجزای بدن که تحت فشار کلستئاتوم بوده‌اند، فراهم سازد.

به عبارت دیگر، در صورتی که پرده گوش در حین این بیماری آسیب دیده است به عنوان نمونه، شاید پزشک حین این عمل جراحی از گذاشتن پیوند پرده گوش بهره ببرد. اگر استخوانچه‌های ریز موجود در گوش میانی آسیب دیده باشند، پزشک در صورت نیاز با کارگذاری پروتزهای مناسب این کاستی را برطرف خواهد کرد. به هر حال، پزشک فوق تخصص جراحی گوش، حلق و بینی بر اساس هر عارضه‌ای که به دنبال این بیماری ایجاد شده باشد، حین عمل جراحی خارج ساختن کلستئاتوم، برای رفع آنها هم تلاش خواهد کرد.

تردیدی نیست که در بیشتر موارد، عمل جراحی کلستئاتوم نسبت به سایر انواع عمل جراحی که در ناحیه گوش میانی انجام می‌شود، حساسیت و دشواری بیشتری دارد. با وجود این، عمل جراحی خارج ساختن کلستئاتوم، یک عمل جراحی بسیار موفق به شمار می‌رود که البته نیازمند دانش متخصصان حوزه عمل کیست میانی گوش می باشد.