مسمومیت دارویی و اثر آن بر کاهش شنوایی

برخی داروهای اتوتوکسیک (Ototoxic drugs)، مانند برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای شیمی‌درمانی و مُسکن‌های قوی، می‌توانند تأثیرات مخربی بر سیستم شنوایی بگذارند و باعث کم شنوایی ناشی از دارو شوند. این نوع کم‌شنوایی می‌تواند موقتی یا دائمی باشد و معمولاً در اثر استفاده طولانی‌مدت یا دوز بالای این داروها رخ می‌دهد. به همین دلیل، مسمومیت دارویی و شنوایی ارتباطی مستقیم دارند و شناخت این داروها می‌تواند در پیشگیری از آسیب‌های جبران‌ناپذیر شنوایی مؤثر باشد.

داروهای اتوتوکسیک که شامل بیش از 200 نوع مختلف، از آنتی‌بیوتیک‌های خاص گرفته تا داروهای درمان سرطان و بیماری‌های قلبی هستند، می‌توانند باعث مسمومیت شنوایی شده و علائمی مانند وزوز گوش، مشکلات تعادلی و کاهش شنوایی را به همراه داشته باشند. در برخی موارد، قطع مصرف این داروها ممکن است اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر داروهای اتوتوکسیک را کاهش دهد؛ اما گاهی آسیب‌های ناشی از آن‌ها، دائمی خواهد بود.

درمان برخی مشکلات شنوایی، نیازمند استفاده همزمان از داروهای خوراکی و قطره‌های گوش است. با این حال، برای جلوگیری از اثرات منفی، باید روش استفاده از قطره‌های گوشی را به درستی بدانید و از تداخلات دارویی آن با سایر داروهای مصرفی خود آگاه باشید.

آگاهی از این اثرات و مشورت با پزشک متخصص قبل از مصرف هر دارو، می‌تواند به پیشگیری از مشکلات جدی کمک کند؛ از این رو، در ادامه این مقاله از سایت دکتر کوهی، به بررسی دقیق‌تر این داروها، اثر آن‌ها بر شنوایی و راهکارهای مدیریت مسمومیت دارویی و شنوایی خواهیم پرداخت.

کم‌شنوایی ناشی از دارو: تاثیر داروهای اتوتوکسیک بر کاهش شنوایی

داروهای اتوتوکسیک، گروهی از داروها هستند که می‌توانند به گوش داخلی آسیب زده و منجر به مشکلاتی مانند، کم‌شنوایی ناشی از دارو، عدم تعادل و وزوز گوش شوند. اصطلاح “اتوتوکسیسیتی”، از دو بخش تشکیل شده است: “اتو” به معنی گوش و “توکسیسیتی” به معنی مسمومیت. این واژه، نشان‌دهنده آسیب سمی‌ ناشی از برخی داروها است که می‌تواند به سلول‌های حسی گوش داخلی وارد شود.

بسیاری از داروهایی که برای درمان عفونت‌ها، سرطان و برخی بیماری‌های دیگر استفاده می‌شوند، ممکن است اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک و سایر داروهای اتوتوکسیک را در پی داشته باشند. این داروها، با تخریب سلول‌های شنوایی و تعادلی، باعث بروز مشکلات دائمی یا موقتی در این عملکردهای حیاتی بدن می‌شوند.

شدت آسیب ناشی از مسمومیت دارویی و شنوایی، بسته به نوع دارو و مدت مصرف آن متفاوت است؛ اما در برخی موارد، قطع مصرف داروی اتوتوکسیک می‌تواند به بهبود نسبی یا کامل شنوایی کمک کند. با این وجود، درک تاثیرات این داروها و آگاهی از خطرات آن‌ها، به ویژه برای افرادی که به طور مداوم از داروهای خاص استفاده می‌کنند، بسیار مهم است.^Ototoxicity

میسوفونیا، نوعی حساسیت شدید به برخی صداهای خاص است که می‌تواند به‌دلیل عوامل مختلفی از جمله مصرف برخی داروها بروز کند. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت بعضی از داروهای روان‌پزشکی یا داروهای اتوتوکسیک، می‌تواند علائم میسوفونیا را در برخی افراد تشدید کند.

علائم مسمومیت دارویی و شنوایی: چگونه کم‌شنوایی ناشی از دارو را تشخیص دهیم؟

مسمومیت دارویی و شنوایی، ممکن است بلافاصله پس از مصرف داروهای اتوتوکسیک یا به تدریج و طی چند سال ظاهر شود. یکی از اولین نشانه‌های کم‌شنوایی ناشی از دارو، وزوز گوش (تینیتوس) است؛ یعنی شنیدن صداهایی مانند زنگ زدن که دیگران قادر به شنیدن آن‌ها نیستند. این علامت، معمولا اولین هشدار برای شروع کاهش شنوایی محسوب می‌شود.

علاوه بر این، برخی دیگر از رایج‌ترین علائم مسمومیت شنوایی ناشی از اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک، عبارتند از:

• وزوز گوش مداوم
• کاهش شنوایی در یک یا هر دو گوش
• مشکلات تعادلی هنگام راه رفتن یا بالا رفتن از پله‌ها
• دشواری در راه رفتن در محیط‌های تاریک
• باز کردن بیش از حد پاها هنگام راه رفتن برای حفظ تعادل
• احساس حرکت در اجسام ثابت (پدیده اُسیلوپسی)
• سبکی سر، سرگیجه یا خستگی زودرس

کم‌شنوایی ناشی از دارو در کودکان، می‌تواند مشکلات یادگیری و ارتباطی ایجاد کند. نشانه‌هایی که باید به آن‌ها توجه کرد، به شرح زیر هستند:

1. مشکل در تمرکز در محیط‌های آموزشی
2. خستگی سریع هنگام گوش دادن برای مدت طولانی
3. دشواری در برقراری ارتباط، از جمله عدم توانایی در درک یا صحبت کردن

داروهای اتوتوکسیک و خطرات مسمومیت دارویی و شنوایی

داروهای اتوتوکسیک، ممکن است اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک‌ و سایر داروهای پرکاربرد را به همراه داشته باشند؛ بنابراین شناسایی به موقع علائم ناشی از مسمومیت شنوایی و درمان زودهنگام تحت نظر پزشک متخصص گوش و حلق و بینی، می‌تواند از آسیب‌های جبران‌ناپذیر جلوگیری کند.

اگرچه داروها، نقش مهمی در درمان بیماری‌هایی مانند سرطان و عفونت‌های شدید دارند؛ اما در برخی موارد ممکن است آسیب جدی به سیستم شنوایی وارد کنند. این داروها که برخی از آن‌ها تنها با نسخه پزشک تجویز می‌شوند، در حالی که برخی دیگر بدون نسخه نیز در دسترس هستند، به عنوان داروهای اتوتوکسیک شناخته می‌شوند که می‌توانند منجر به کم‌شنوایی ناشی از دارو شوند.^{Drug-Induced Ototoxicity}

انواع داروهای اتوتوکسیک و نقش هر یک در ایجاد مسمومیت شنوایی

اولین گروه از این داروها، آنتی‌بیوتیک‌های آمینوگلیکوزیدی هستند که برای درمان عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شوند و جزو شناخته‌شده‌ترین داروهای اتوتوکسیک به شمار می‌روند. برخی از مهمترین آن‌ها، عبارتند از:

• نئومایسین؛ که بیشترین اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک را بر گوش داخلی دارد و مصرف دوزهای بالای آن، می‌تواند منجر به ناشنوایی دائمی شود.
• کانامایسین و آمیکاسین؛ دو دارویی که اثرات شدیدی بر سیستم شنوایی دارند و می‌توانند علاوه بر مسمومیت شنوایی، کاهش شنوایی غیر قابل بازگشت نیز ایجاد کنند.
• جنتامایسین و توبرامایسین؛ علاوه بر کم‌شنوایی ناشی از دارو، می‌توانند باعث مشکلات تعادلی نیز شوند.
• استرپتومایسین؛ دارویی است که بیشتر بر تعادل تاثیر می‌گذارد و می‌تواند سرگیجه شدید و ناپایداری ایجاد کند.

دسته دوم از داروهای اتوتوکسیک، داروهای شیمی‌درمانی هستند. برخی داروهای ضدسرطان، مانند سیس پلاتین و کربوپلاتین، می‌توانند باعث کم‌شنوایی ناشی از دارو به صورت شدید و دائمی شوند. در برخی بیماران، مسمومیت دارویی و شنوایی بلافاصله پس از اولین دوز دارو رخ می‌دهد؛ در حالی که در برخی دیگر، ممکن است چند ماه پس از درمان ظاهر شود.

دیورتیک‌های قوی، برای دفع نمک و مایعات اضافی از بدن استفاده می‌شوند؛ اما برخی از آن‌ها، مانند فوروزماید و اتاکرینیک اسید، در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی که هم‌زمان شامل اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک نیز هستند، ممکن است منجر به کم‌شنوایی دائمی شوند.

اما سایر داروها و مواد شیمیایی که می‌توانند منجر به مسمومیت دارویی و شنوایی شوند، به شرح زیر هستند:

1. سالیسیلات‌ها (مانند آسپرین) در دوزهای بالا، می‌توانند باعث کم‌شنوایی ناشی از دارو به صورت موقت و وزوز گوش شوند.
2. کینین و داروهای مشابه که برای درمان مالاریا استفاده می‌شوند، ممکن است منجر به مسمومیت شنوایی و کم‌شنوایی موقت شوند.
3. مواد محیطی سمی، مانند جیوه، قلع، سرب و مونوکسید کربن نیز، می‌توانند باعث آسیب به سیستم شنوایی شوند.Ototoxic Medications

عوامل مؤثر در بروز مسمومیت شنوایی ناشی از داروهای اتوتوکسیک

ریسک کم‌شنوایی ناشی از دارو، به عوامل مختلفی بستگی دارد که می‌توان آن‌ها را به صورت زیر، دسته‌بندی کرد:

• دوز و مدت زمان مصرف دارو
• نارسایی کلیوی هم‌زمان
• تزریق سریع داروهای وریدی
• مصرف هم‌زمان دارو با دیگر داروهای اتوتوکسیک
• زمینه‌های ژنتیکی مستعد مسمومیت دارویی و شنوایی

یکی از نگرانی‌های مرتبط با مسمومیت دارویی و شنوایی، افزایش خطر پیرگوشی در افراد مسن است. برخی از داروهای اتوتوکسیک باعث تخریب سلول‌های مویی گوش داخلی می‌شوند و در نتیجه می‌توانند روند کاهش شنوایی ناشی از افزایش سن را تسریع کنند. شناخت علائم پیرگوشی و اقدام به موقع برای پیشگیری از آن، اهمیت زیادی دارد.

عوارض ناشی از مصرف داروهای اتوتوکسیک و اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک

کم‌شنوایی ناشی از دارو، یکی از مشکلات جدی مرتبط با مصرف داروهای اتوتوکسیک است. این داروها که شامل برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای شیمی‌درمانی و دیورتیک‌ها هستند، می‌توانند باعث مسمومیت دارویی و شنوایی شوند. با این حال، ممکن است علائم مسمومیت شنوایی تا مراحل پیشرفته نامحسوس باقی می‌ماند و تنها زمانی آشکار می‌شود که فرد در درک گفتار با مشکل مواجه شود.

مصرف داروهای اتوتوکسیک و اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک‌، علاوه بر کم‌شنوایی، می‌تواند تعادل بدن را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در چنین شرایطی، افراد ممکن است احساس سرگیجه و ناپایداری در راه رفتن داشته باشند. در برخی موارد، بدن توانایی تطبیق پیدا می‌کند و مشکلات تعادلی به مرور کاهش می‌یابد؛ اما در موارد شدیدتر این اختلالات ممکن است دائمی باشند و بر کیفیت زندگی فرد اثر منفی بگذارند.

کاهش توانایی شنیدن مکالمات یا تجربه سرگیجه مداوم، ممکن است باعث کاهش تعاملات اجتماعی و محدود شدن فعالیت‌های روزمره فرد شود. با اینکه معمولا آسیب ناشی از مسمومیت دارویی و شنوایی، غیر قابل برگشت است؛ اما تشخیص زودهنگام و کنترل مصرف داروهای پرخطر، می‌تواند به کاهش اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر داروهای اتوتوکسیک کمک کند.

تشخیص کم‌شنوایی ناشی از دارو چگونه انجام می‌شود؟

در برخی شرایط، پزشک ممکن است قبل از شروع درمان و در حین مصرف داروهای اتوتوکسیک، به منظور تشخیص مسمومیت دارویی و شنوایی، بسته به علائم بیمار، آزمایش‌هایی برای ارزیابی شنوایی و تعادل انجام دهد تا در صورت بروز عوارض، اقدامات لازم برای درمان به موقع انجام شود. برخی از آزمایش‌ها برای تشخیص کم‌شنوایی ناشی از دارو، به شرح زیر هستند.

1. آدیوگرام: برای بررسی میزان توانایی شنیدن و درک صداهای مختلف با شدت و فرکانس‌های متفاوت، استفاده می‌شود.
2. آزمون پاسخ ساقه مغزی شنوایی (ABR): این آزمون، شامل بررسی نحوه واکنش عصب شنوایی به صداها است.
3. آزمون OAE: بررسی عملکرد سلول‌های مویی ظریف گوش داخلی است که مسئول تولید ارتعاشات صوتی هستند.
4. تست‌های تعادل (Vestibular Test Battery): این تست‌ها، شامل ویدئونیستاگموگرافی (VNG)، پتانسیل‌های عضلانی برانگیخته دهلیزی (VEMPs)، تست صندلی چرخان و آزمون تکانه‌ای سر (vHIT)  برای ارزیابی مشکلات تعادلی هستند.

حفظ سلامت گوش در برابر آسیب‌های دارویی، یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه است. برخی راهکارهای ساده مانند رعایت دوز مصرفی، انجام معاینات دوره‌ای و پرهیز از مصرف خودسرانه داروها، می‌تواند از بروز مشکلات شنوایی جلوگیری کند. اگر به‌دنبال راهکارهای ساده و ابتدایی محافظت گوش هستید، می‌توانید با انجام 12 راه مراقبت از گوش، از سلامت شنوایی خود بهتر محافظت کنید.

مدیریت کم‌شنوایی ناشی از دارو: بهترین راهکارهای درمانی

کم‌شنوایی ناشی از دارو و مسمومیت دارویی و شنوایی، از جمله عوارض مصرف برخی داروهای اتوتوکسیک هستند که می‌توانند به طور دائمی یا موقتی، بر شنوایی و تعادل فرد تاثیر بگذارند. متوقف کردن مصرف این داروها، نمی‌تواند آسیب واردشده را معکوس کند؛ اما می‌تواند از پیشرفت بیشتر مشکلات جلوگیری نماید.

با این حال، بسیاری از داروهای اتوتوکسیک، نقش حیاتی در درمان بیماری‌ها دارند؛ بنابراین قطع مصرف آن‌ها همیشه امکان‌پذیر نیست. در چنین شرایطی، برای کمک به کاهش اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک‌ و سایر داروهای اتوتوکسیک، باید به دنبال راهکارهای درمانی و مدیریت مسمومیت شنوایی بود.

• در افرادی که دچار کم‌شنوایی ناشی از دارو شده‌اند، سمعک می‌تواند یکی از بهترین راهکارها برای بهبود شنوایی و درک گفتار باشد.
• اما در مواردی که سمعک کافی نیست، کاشت حلزون می‌تواند به خوبی شنوایی و ارتباطات فرد را بهبود ببخشد.
• برخی از افراد ممکن است دچار مشکلات تعادلی ناشی از مسمومیت شنوایی شوند. فیزیوتراپیست یا متخصص تعادل می‌تواند با تمرین‌های خاص، به بهبود توانایی حفظ تعادل کمک کند.

پزشکان، معمولا وضعیت شنوایی و تعادل بیمار را هنگام مصرف داروهای اتوتوکسیک تحت نظر می‌گیرند و در صورت مشاهده علائم مسمومیت دارویی و شنوایی، مانند کم‌شنوایی ناشی از دارو، زنگ زدن گوش (وزوز گوش) یا کاهش شنوایی تدریجی، لازم است که در سریع‌ترین زمان ممکن بهترین روش درمانی را برای فرد شروع کنند.

برخی داروهای خاص، به‌ویژه داروهای اتوتوکسیک، می‌توانند تأثیرات جبران‌ناپذیری بر سیستم شنوایی بگذارند و به مرور زمان باعث آسیب به عصب گوش شوند. در برخی موارد، استفاده از قرص مناسب تقویت عصب گوش می‌تواند به کاهش اثرات مخرب این داروها کمک کند. اگر به دنبال راهکارهایی برای بهبود وضعیت عصب گوش با دارو هستید، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید.

ارتباط مسمومیت دارویی و شنوایی، بهترین راه‌های درمان کم‌شنوایی ناشی از دارو

از جمله اثرات جانبی آنتی‌بیوتیک و داروهای اتوتوکسیک، می‌توان به مسمومیت شنوایی اشاره کرد؛ از این رو لازم است پیش از مصرف این داروها، تحت نظر پزشک متخصص بوده و ضمن انجام بررسی‌ها و آزمایشات لازم برای ارزیابی وضعیت شنوایی، در صورت بروز هرگونه مشکل در سریع‌ترین زمان ممکن، اقدامات پزشکی را انجام دهید.

اگر نگران تأثیر داروهای اتوتوکسیک بر شنوایی خود هستید، یا علائمی مانند وزوز گوش، سرگیجه یا کاهش شنوایی ناگهانی را تجربه می‌کنید، بهتر است هرچه زودتر با متخصص مشورت کنید. دکتر علی کوهی، فوق تخصص اتولوژی نرواتولوژی (جراحی گوش و قاعده جمجمه) در تهران، می‌تواند با ارزیابی دقیق شنوایی شما، تأثیرات احتمالی داروها را بررسی کرده و راهکارهای درمانی مناسبی ارائه دهد. برای مشاوره، می‌توانید از طریق شماره‌های 02188884831 – 09398772480 تماس بگیرید یا به پیج اینستاگرامی drkouhi مراجعه کنید. آدرس مطب: تهران، خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک ساعی، نبش خیابان دوم گاندی، ساختمان پزشکان دی، طبقه ششم.