علل، تشخیص و درمان بیماریها و تومورهای غده بناگوشی
غده پاروتید یا غده بناگوشی یکی از بزرگترین غدد بزاقی است که بیشتر از سایر غدد بزاقی دیگر دچار تومور میشود. غدد بزاقی از خود مایعی در دهان ترشح میکنند که بزاق نام دارد. بزاق در سلامت انسان از سه جنبه اهمیت دارد:
- مرطوب نگه داشتن فضای دهان
- هضم اولیه مواد غذایی
- حمایت از سلامت دندانها
هر انسان سه جفت غدد بزاقی اصلی دارد. این غدد در پشت یا زیر فک پایینی قرار دارند. این غدد عبارتنداز:
- غدد زیر زبانی که در زبان انگلیسی به آنها sublingual گفته میشود
- غدد تحت فکی در زبان انگلیسی به submandibular موسوم هستند و
- غدد پاروتید یا parotid gland
تعداد بسیار فراوانی غدد بزاقی ریز در داخل لبها، در داخل لپها، و به طور کلی، در همه محدوده داخلی دهان و حلق قرار دارند. در این نوشتار به بیماریهای غده پاروتید یا غده بناگوشی، به خصوص بیشتر به تومورهای غده پاروتید پرداخته شده است.
بیماری غده پاروتید یا غده بناگوشی چیست؟
غده پاروتید یا غده بناگوشی یکی از غدد اصلی بزاق به شمار میآید. این غده در پشت استخوان فک تحتانی (فک پایینی) قرار دارد. بزاقی که داخل غده تولید میشود توسط راهها و مجاری ریزی به دهان سرازیر میشود. به این لولهای ریز و ظریف، مجراهای بزاقی گفته میشود.
غده پاروتید در هر دو طرف صورت قرار دارد. غدههای پاروتید مسئول تولید بیش از 25 درصد بزاق دهان هستند. بزاق تولیدی توسط غدد پاروتید در نزدیکی دندانهای ردیف بالای دهان ترشح میگردد. شایان ذکر است که بیشترین بزاق دهان توسط غدد زیر زبانی ساخته و ترشح میشود.
شایعترین بیماری و ناهنجاری در سطح غدد بزاقی به ویژه غده پاروتید، انسداد راهها و مجاری اصلی بزاقی و باقی ماندن بزاق تولید شده در داخل غده پاروتید است. در زیر به فهرست مفصلتری از بیماریهای غده پاروتید یا غده بناگوشی پرداخته شده است.
سیالوتیازیس (تولید سنگ بزاقی)
این امکان وجود دارد که در غده پاروتید و بیشتر احتمال دارد درون مجاری بزاقی خروجی از غده پاروتید، سنگ بزاقی تشکیل شود. سنگهای بزاقی در زبان لاتین sialoliths خوانده میشوند. سنگهای بزاقی به طور عمده از جنس کلسیم هستند. وجود سنگ بزاقی به خودی خود با علامت خاصی همراه نیست. اگر سنگ بزاقی مجرای خروج بزاق از بخشی از غده پاروتید را به طور کامل یا نسبی مسدود نماید، مشکل آغاز میشود. تجمع بزاق ممکن است باعث تورم غده بناگوشی یا ایجاد عفونت در آن یا هر دو شود.
عفونت غده پاروتید
استقرار بیماری عفونی در غده بناگوشی یک بیماری دردناک است. به طور معمول باکتریها عامل ایجاد این عفونت در غده پاروتید به شمار میروند. استافیلوکوک، استرپتوکوک و باکتریهای بی هوازی معمولترین عوامل ایجاد این عفونت در ناحیه صورت هستند.
عفونت غده پاروتید در آن دسته از افراد کهنسال که سنگ بزاقی در غده پاروتید آنها وجود دارد، شایعتر است. اما این بدان معنی نیست که سایر گروههای سنی دچار این بیماری نمیشوند. عفونت غده بناگوشی ممکن است حتی در نوزادان و در همان هفتههای نخست زندگی هم رخ دهد.
اگر عفونت غده پاروتید درمان نشود، ممکن است به یک عفونت شدید و حتی خطرناک تبدیل شود.
برخی عفونتهای ویروسی علاقه خاصی به غده بناگوشی دارند. بیماری ویروسی اوریون مشهورترین این بیماریهاست. سایر ویروسها مانند ویروسهای آنفلوانزا هم ممکن است به درگیر شدن غده پاروتید بینجامند. در این عفونتها در صورت درگیر شدن غده پاروتید، این غده به شدت متورم و گاهی دردناک میشود.
کیستهای غده پاروتید
به طور معمول، کیستهای غده پاروتید به صورت ثانویه نسبت به سایر بیماریها و مشکلات غده پاروتید شکل میگیرد. ضربهها، عفونتها، سنگهای بزاقی یا تومورهای غده پاروتید زمینه لازم برای ایجاد کیست غده پاروتید را فراهم میکند.
گاهی اوقات یک نوزاد در همان بدو تولد یک کیست در غده پاروتید خود دارد. به طور معمول، علت این کیست مادرزادی در غده پاروتید وجود یک اختلال در مراحل رشد و نمو جنینی گوش است.
تومورهای غده پاروتید
بیشتر تومورهایی که در غده پاروتید تظاهر پیدا میکنند، سرطانی نیستند. با وجود این، امکان پیدایش تومورهای سرطانی و بدخیم در غده پاروتید وجود دارد.
در بیشتر موارد تومورهای غده پاروتید درون غده وجود دارند و به محدوده فراتر از پاروتید تجاوز نمیکنند.
شایع ترین نوع تومور غده بناگوشی، آدنوم پلئومورفیک (pleomorphic adenoma) نام دارد. این تومور خوش خیم به شمار میآید و بسیار آهسته رشد میکند. این تومور به صورت یک برجستگی بدون درد در پشت فک و پایین لاله گوش مشاهده میشود. امکان ظهور این تومور در سایر غدد بزاقی هم وجود دارد اما شایعترین غده بزاقی که به این بیماری گرفتار می شود، غده پاروتید است.
دومین نوع شایع تومورهای غده پاروتید، تومور وارتن نامیده می شود. این تومور خوش خیم هم در مردان سالخورده بیشتر رویت شده است.
تومورهای سرطانی یا تومورهای بدخیم در غده پاروتید یا غده بناگوشی شایع نیستند. با وجود این، بیشتر در سنین بین 50 تا 60 سال دیده میشوند. تومورهای بدخیم و سرطانی غده پاروتید ممکن است تند یا آهسته رشد نمایند.
سایر بیماریهای غده پاروتید
سندروم شوگرن (Sjogren) یک بیماری مزمن است که غده پاروتید را گرفتار میکند. در این بیماری گلبولهای سفید خون به اشتباه به سلولهای تولید کننده ترشحات طبیعی بدن مانند غدد بزاقی و غدد اشکی و غدد تعریق و سایر غدد حمله میکنند. این بیماری در بیشتر موارد، با سایر بیماریهای خود ایمنی مانند بیماری لوپوس، آرتروز روماتیسمی یا اسکلرودرما همراه است.
غده کنار گوش روی صورت
غده کنار گوش روی صورت، درواقع همان غده پاروتید است. این غده یکی از غدد بزاقی اصلی است که نقش مهمی در تولید بزاق دارد و به هضم غذا و مرطوب نگه داشتن دهان کمک میکند. غده پاروتید بزرگترین غده بزاقی است که درست در جلو و زیر گوش قرار دارد. این غده مسئول تولید بخش قابل توجهی از بزاق در دهان شما است و حاوی آنزیمهایی است که فرآیند هضم را آغاز میکنند. گاهی اوقات مسائلی مانند عفونت یا تومور، میتواند غده پاروتید را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به شرایط پزشکی مختلفی شود که ممکن است نیاز به درمان داشته باشد.
علل ایجاد بیماریهای غده پاروتید
علت برخی از بیماریهای غده پاروتید در بخش بالا ذکر شد. در این بخش بیشتر به عواملی میپردازیم که باعث ایجاد سنگ در غده پاروتید میشوند:
- کم آبی بدن و غلیظ شدن بزاق تولیدی در غده پاروتید
- کاهش غذا خوردن که میزان بزاق موردنیاز را کاهش میدهد و در نتیجه، به سنگ بزاقی بیشتر منجر میشود
- برخی داروها مانند انواع آنتی هیستامینها، داروهای کنترل کننده فشار خون، داروهای روانپزشکی، و به طور کلی، هر دارویی که میزان تولید بزاق را کاهش میدهد
عوامل خطرزای بیماریهای غده پاروتید
برخی از عوامل وجود دارند که احتمال ایجاد بیماریهای غده بناگوشی را افزایش میدهند. به برخی از این عوامل خطرزا اشاره میکنیم.
عوامل خطرزای عفونت غده پاروتید عبارتند از:
- کم آبی بدن یا سوء تغذیه
- جراحی اخیر، و بیماریهای مزمن مانند سرطان
- برخی داروها مانند آنتی هیستامینها و داروهای ضد فشار خون بالا
- سابقه ابتلا به بیماری شوگرن
- مشاغل همراه با دمیدن زیاد مانند نوازندگی ترومپت یا شیشه گری
عوامل خطرزای آدنوم پلئومورفیک عبارتنداز:
- قرار داشتن در معرض اشعه های خطرناک
- استعمال دخانیات مانند سیگار و قلیان
دو عامل بالا، از عوامل خطرزای تومورهای سرطانی غده پاروتید هم محسوب میشوند. بیماری شوگرن هم احتمال ابتلا به تومور سرطانی غده پاروتید را افزایش میدهد.
علائم بیماری غده پاروتید یا غده بناگوشی
سنگ غده پاروتید باعث بزرگی این غده میشود. به طور معمول، هنگام غدا خوردن، تولید بزاق افزایش مییابد و درد هم به این تورم افزوده میشود.
عفونت غده پارویتد با درد در این غده همراه است. بوی ترشحات چرکی و گاهی مشاهده آنها تشخیص را بیشتر از پیش مطرح میسازد. تب هم ممکن است در این بیماران رخ دهد.
بیماریهای ویروسی مانند اوریون که ممکن است غده پاروتید را درگیر کنند، علائم خودشان را دارند. تب، سردرد و بدن درد از علائم معمول این بیماریهای ویروسی به شمار میآیند. اگر این بیماریها غده بناگوشی را درگیر کنند، به طور معمول این درگیر دو طرفه است اما امکان درگیری غده پاروتید در یک طرف هم وجود دارد. این بیماریها باعث بزرگی و تورم غده پاروتید میشوند.
تومورهای غده پاروتید، چه خوش خیم و چه بدخیم و کیستهای این غده بزاقی فقط باعث ایجاد بزرگی و تورم در غده پاروتید میشوند.
تشخیص بیماریهای غده پاروتید
مراجعه به پزشک قدم نخست تشخیص این بیماریها به شمار میآید. پزشک به شرح حال گوش میدهد و پرسشهایی را درباره علائم و آغاز آنها از بیمار میپرسد. پزشک به معاینه دقیق دهان و سر و گردن میپردازد.
پزشک ممکن است یک یا چند تا از موارد تشخیصی زیر را برای مسجل شدن تشخیص نهایی درخواست نماید:
- تهیه رادیوگرافی غده پاروتید
- درخواست سی تی اسکن غده پاروتید یا ام آر آی از این ناحیه. این روشها برای مشاهده و تعیین محل سنگ بزاقی و تومورها بسیار مفید هستند
- نمونه برداری با سوزن ظریف برای تعیین سرطانی یا خوش خیم بودن تومورهای غده پاروتید
- آزمایش خون برای تشخیص بیماری شوگرن
- تستهای کارکرد بزاقی
- تصویربرداری با ماده حاجب از غده پاروتید که به آن سیالوگرام غده پاروتید هم گفته میشود. در این تصویربرداری پزشکی مجاری غدد بزاقی قابل رویت خواهند بود
درمان خانگی غدد پاروتید
برخی از درمانهای خانگی برای التهاب و تورم غیر تومورال غده پاروتید وجود دارد که میتوانید برای کاهش علائم یا حفظ سلامت کلی غدد امتحان کنید:
- کمپرس گرم: یک پارچه گرم و مرطوب را به مدت 15-20 دقیقه چندین بار در روز، روی ناحیه آسیب دیده قرار دهید. این میتواند به تسکین درد و کاهش تورم کمک کند.
- آبرسانی: هیدراته ماندن میتواند جریان بزاق را تقویت کرده و غدد شما را سالم نگه دارد. در طول روز مقدار زیادی آب بنوشید.
- ماساژ: اطراف غده کنار گوش روی صورت خود را به آرامی با حرکات دایرهای ماساژ دهید. این میتواند جریان بزاق را تحریک کرده و ناراحتی را کاهش دهد.
- آب نبات ترش یا آدامس: جویدن آدامس بدون قند یا مکیدن آب نبات ترش، میتواند تولید بزاق را تحریک کرده و خشکی را کاهش دهد.
- حفظ بهداشت دهان و دندان: حفظ بهداشت دهان میتواند به جلوگیری از عفونتهایی که ممکن است غدد پاروتید را تحت تاثیر قرار دهد کمک کند. دندانهای خود را بطور منظم مسواک بزنید و از دهانشویه و نخ دندان استفاده کنید تا از تجمع باکتری جلوگیری کنید.
- تغییرات رژیم غذایی: از غذاهایی که بیش از حد ترش، تند یا اسیدی هستند خودداری کنید؛ زیرا ممکن است غدد پاروتید را تحریک کنند. اگر هنگام غذا خوردن احساس درد میکنید، یک رژیم غذایی نرم انتخاب کنید.
- از مصرف الکل و تنباکو دوری کنید: هم الکل و هم تنباکو میتوانند به خشکی دهان و سایر مشکلات غدد کمک کنند. از مصرف آنها خودداری کرده یا محدود کنید.
- بدون استرس بمانید: استرس میتواند مشکلات غدد بزاقی را تشدید کند. برای کاهش استرس از تکنیکهای تمدد اعصاب مانند تمرینات تنفس عمیق یا یوگا استفاده کنید.
- شستشو با آب نمک گرم: غرغره با آب نمک گرم میتواند به تسکین سوزش و کاهش التهاب کمک کند.
- مسکن های بدون نسخه: مسکنهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن ممکن است به کاهش درد و التهاب کمک کنند، اما برای دوز مناسب با یک متخصص مشورت کنید.
درمان تورم غدد بناگوشی
گاهی سنگ غده پاروتید خود به خود خارج میشود. گاهی پزشک با ماساژ غده پاروتید سنگ را به تدریج از مجرای بزاقی خارج میسازد. اگر سنگ بزاقی بزرگ باشد ممکن است از امواج فراصوتی (اولتراسونیک) برای خرد کردن آنها بهره گرفته شود.
درمان سنگهای بزاقی عمیق و بزرگ دشوارتر است. اگر با روشهایی که ذکر شدند، چنین سنگهای بزاقی بزرگی قابل درمان نباشند و درد و عفونت در غده پاروتید ماندگار باشد، چارهای جز برداشتن و خارج ساختن سنگ طی عمل جراحی غده پاروتید وجود ندارد.
برای درمان عفونت غده پاروتید با باکتری ها، تجویز آنتی بیوتیک و مصرف مایعات زیاد ضرورت دارد. کمپرس گرم روی غده پاروتید عفونی شده هم میتواند موثر باشد. مکیدن آب نباتهای ترش به دلیل افزایش ترشح بزاق میتواند در درمان عفونت غده پاروتید مفید باشد. گاهی برای خارج ساختن ترشحات چرکی موجود در غده پاروتید باید عمل جراحی روی این غده انجام شود.
درگیری غده بناگوشی در عفونتهای ویروسی به آنتی بیوتیک پاسخ نمیدهد. در این موارد مانند اوریون باید استراحت در منزل، افزایش مصرف مایعات و استفاده از داروهای تب بر مانند استامینوفن را در نظر داشت.
کیستهای ریز غده پاروتید به طور معمول به درمان نیاز ندارند. برای خارج ساختن کیستهای بزرگ غده پاروتید انجام عمل جراحی لازم میشود.
تومورهای خوش خیم غده پاروتید را میتوان از راه عمل جراحی از بدن خارج ساخت. گاهی برای جلوگیری از عود آنها رادیوتراپی (پرتودرمانی) هم تجویز میشود.
عمل جراحی روی غده پاروتید رکن اصلی درمان سرطان غده پاروتید است. به ندرت ممکن است پزشک به هر دلیل، صلاح نداند که عمل جراحی غده پاروتید انجام شود. رادیوتراپی و شیمی درمانی هم در کنار عمل جراحی غده پاروتید ممکن است به کار رود.
دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی گوش و حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا آماده پذیرش بیماران مبتلا به بیماریهای غده پاروتید در کلینیک خود واقع در تهران هستند.برای کسب اطلاعات بیشتر تماس بگیرید.
29 دیدگاه دربارهٔ «علل، تشخیص و درمان بیماریها و تومورهای غده بناگوشی»
سلام خدمت آقای دکتر ممنون بابت درمان و پیگیری های بعدی . من برای این مشکل به کلینیک شما مراجعه کردم و خیلی راضی ام. به همه توصیه میکنم.
سلام وقت بخیر من دچار این مشکل شدم و دکتر بهم گفته جراحی کنم ولی می خوام بدونم بدون جراحی هم امکان درمان با همین مواردی که توی مقاله گفتین وجود داره؟ من ترجیم اینه اصلا عمل نمکنم.
سلام. بستگی به خصوصیات ضایعه در بررسی ها مثل ام ار ای و نمونه برداری داره. باید ویزیت شوید.
سلام.وقت بخیر.تورم کوچکی در جلوی گوش سمت چپ کودک،ایجاد شده و بعد از گذشت ده روز ،به همان اندازه باقی مانده است،در سونوگرافی تشخیص پاروتید گلند دادند،و متخصص گوش و حلق،داروی سفالکسین تجویز نمود،اما اندازه تورم تغییری نکرد،مختصر دردی هم داره.چه دستوری میفرمایید؟
سلام باید معاینه کامل صورت بگیره. با این اطلاعات قابل قضاوت نیست.
سلام ودرود
من دچار این مشکل هستم وهر از گاهی این غده ها متورم میشود اکثرا زمانی که دهانم را بیشتر باز میکنم غده های بناگوشم متورم میشود درد ندارد ولی گاهی خارش شدید دارد .
گاهی بعد از یک ساعت خوب میشود وگاهی بیشتر از دو ویا سه ساعت طول میکشد تا به حالت عادی در بیاید شاید بیش از دو سال است گرفتار این مشکل هستم . سنم هم ۴۷ ساله است.
چیز مهمی نیست. مایعات بیشتر مصرف کنین
سلام
ببخشید 17 سالمه و نزدیک 10 ماهه و جای غغده بناگوشیم از طرف بزرگ شدن و همزمانش گوشام باهاش وز وز کردن اما موقع خواب.دکتر رفتم گوش و گفتن که جرم داره گوشات و باید بشوری.من هنزفری زیاد میکردم
بعد دقت گردم زمانی که این هنزفرق استفاده نمیکنم این غده ها یکم کوچیک تر میشن .میتونه اینا به گوش ربط داشته باشن؟
باید معاینه کرد ممکنه غدد لنفاوی باشن
سلام آقای دکتر من دو روز که این مشکل برام پیش اومده وقتی داشتم غذا میخورم احساس کردم جلوی گوش چپم بی حس شده وقتی نگاه کردم دیدم ورم کرده حالت سفتی بعد یک ساعت دوباره برگشت به حالت طبیعی روز بعد دوباره وقتی ک غذا خوردم بازم همین ورم سفت شد
احتمالا انسداد یا سنگ بزاقی وجود دارد. باید بررسی شوذ
سلام
من بین ۱۵ الی ۲۰ ساله که دچار تورم و درد مقطعی در کنار صورتم و ناحیه لوپ سمت راستم هستم ، هر چند وقت یکبار اینجوری میشم ، چکار کنم؟؟
ممنون
اینطور نمیشه اظهار نظر کرد، باید معاینه بشین
سلام خسته نباشید. من دوهفته است گوشم درد داشت الان یه غده زیر گوشم در اومده همراه درد که دردش،قطع و وصل میشه وهنگام درد شدید غذا هم نمی تونم بخورم.برای درمان و داروش چکار کنم.تشکر
باید معاینه بشین. اینطور نمیشه اظهار نظر کرد
من خانمی ۸۲ساله هستم حدود ۴ روز پیش احسای درد در کنار گوشم سمت لوپم کردم بعد متوجه تورم شدم طوری شد کا دیگه آب دهانم را به زور قورت میدادم وگلو درد داشتم رفتم دکتر کوش وحلق وببنی انتی بیوتیک سفیکسیم۴۰۰ داده روزی ۱ عدد دردش بهتره ولی هنوز تورم وجود داره سکنوگرافی هم کردم گفتن التهاب هست باید چکار کنم کی برطرف میشه
احتمالا التهاب غده بزاقی است. مایعات زیاد مصرف کنین و کمپرس گرم بذارین. با انتی بیوتیک بهتر خواهد شد.
سلام آقا دكتر اين دوروزست غده زير گوشم يا همون بزاقي ورم كرده خيلي ورم كرده چكا كنم خيليم سفته روز اول ورمش كم ولي سفت بود امروز بيشتر شد
احتمالا عفونت است، باید معاینه بشین و احتمالا انتیبیوتیک استفاده کنین
سلام آقای دکتر، خداوند اجرتون بدهد بابت راهنمایی بیماران
حدود 3 سال است که جهت خانمم بیماری آدنوئید سیستیک کارسینوما (Adenoid Cystic Carcinoma) تشخیص داده شده است. با توجه به اینکه افرادی مثل دکتر گیوشریفی (متخصص و جراح مغز و اعصاب) محل بافت سرطانی را جهت جراحی مناسب تشخیص ندادند، روش رادیوتراپی را جهت درمان پیشنهاد نمودند که در این 3 سال دو دوره حدود 30 جلسه ای رادیوتراپی انجام شده که بافت سرطانی تقریباً کنترل شده است.
حدود 2 روزی است که خانمم از ناحیه سمت راست صورت که رادیوتراپی انجام شده دچار تورم و درد شدید می باشد.
به پزشک متخصص حلق و گوش مراجعه کردیم، سفالکسین و مسکن تجویز شده است.
ممنون میشوم جنابعالی هم درباره روشها و اقدامات درمانی راهنمایی بفرمایید.
باید معاینه و بررسی کرد، اینطور نمیشه اظهارنظر کرد. بعد رادیوتراپی درجاتی از تورم طبیعی است
سلام آقای دکتر، از دیروز یهویی زیر گوش چپم درد گرفت و ورم کرده و ورم هم داره بیشتر میشه،فک کردم از دندون خراب هست که به دندون پزشک مراجعه کردم گفت احتمالا از غدد بزاقی هست و من چون چند ماه پیش جراحی تیرویید پاپیلاری با درگیری غده لنفاوی سمت چپ انجام دادم خیلی میترسم که این هم برام مشکل درست کند دکتر قرص سفالکسین داد آیا نیاز داره سونو انجام بدم باید پیش چه دکتری بروم؟؟ممنون از راهنمایی شما.
اگر تا ۴۸ ساعت با انتی بیوتیک بهتر نشد سونوگرافی انجام بدین.
سلام منم همین مشکلو دارم شما خوب شدید؟؟؟
سلام وقت بخیر
من بیماری شوگرن دارم ،چند سالی هست که گوش راستم درد دارد ومشکل دارم و گاهی درد چشم هم اضافه میشود علت چیست و چطور باید درمان کنم؟
ممنون
ممکن است از اختلال شیپور استاش باشد ولی اینطور نمیشه نظر داد باید معاینه و بررسی انجام بشه
سلام وقت بخیر
من بیماری شوگرن دارم ،چند سالی هست که گوش راستم درد دارد ومشکل دارم و گاهی درد چشم هم اضافه میشود علت چیست و چطور باید درمان کنم؟
ممنون
سلام خسته نباشیدوعرض تبریک سال نو.برادرم قبل ازسال یک توموربناگوشی داشت دکتراتاق عمل بردوجراحی کردوفقط گفته کارمن نیست 8-9بخیه زدهیچ کاری نکرده گفته ببرین مشهدیاتهران
سلام. نیاز به MRI و معاینه هست تا شرایط تومور بررسی شود. در اغلب موارد این مشکل با جراحی حل می شود.