علل، تخشیص و درمان بیماری‌ها و تومورهای غده بناگوشی
غده پاروتید یا غده بناگوشی یکی از بزرگترین غدد بزاقی است که بیشتر از سایر غدد بزاقی دیگر دچار تومور می‌شود. غدد بزاقی از خود مایعی در دهان ترشح می‌کنند که بزاق نام دارد. بزاق در سلامت انسان از سه جنبه اهمیت دارد:
- مرطوب نگه داشتن فضای دهان
- هضم اولیه مواد غذایی
- حمایت از سلامت دندان‌ها
هر انسان سه جفت غدد بزاقی اصلی دارد. این غدد در پشت یا زیر فک پایینی قرار دارند. این غدد عبارتنداز:
- غدد زیر زبانی که در زبان انگلیسی به آنها sublingual گفته می‌شود
- غدد تحت فکی در زبان انگلیسی به submandibular موسوم هستند و
- غدد پاروتید یا parotid gland
تعداد بسیار فراوانی غدد بزاقی ریز در داخل لب‌ها، در داخل لپ‌ها، و به طور کلی، در همه محدوده داخلی دهان و حلق قرار دارند. در این نوشتار به بیماری‌های غده پاروتید یا غده بناگوشی، به خصوص بیشتر به تومورهای غده پاروتید پرداخته شده است.
بیماری غده پاروتید یا غده بناگوشی چیست؟
غده پاروتید یا غده بناگوشی یکی از غدد اصلی بزاق به شمار می‌آید. این غده در پشت استخوان فک تحتانی (فک پایینی) قرار دارد. بزاقی که داخل غده تولید می‌شود توسط راه‌ها و مجاری ریزی به دهان سرازیر می‌شود. به این لول‌های ریز و ظریف، مجراهای بزاقی گفته می‌شود.
غده پاروتید در هر دو طرف صورت قرار دارد. غده‌های پاروتید مسئول تولید بیش از 25 درصد بزاق دهان هستند. بزاق تولیدی توسط غدد پاروتید در نزدیکی دندان‌های ردیف بالای دهان ترشح می‌گردد. شایان ذکر است که بیشترین بزاق دهان توسط غدد زیر زبانی ساخته و ترشح می‌شود.
شایع‌ترین بیماری و ناهنجاری در سطح غدد بزاقی به ویژه غده پاروتید، انسداد راه‌ها و مجاری اصلی بزاقی و باقی ماندن بزاق تولید شده در داخل غده پاروتید است. در زیر به فهرست مفصل‌تری از بیماری‌های غده پاروتید یا غده بناگوشی پرداخته شده است.
سیالوتیازیس (تولید سنگ بزاقی)
این امکان وجود دارد که در غده پاروتید و بیشتر احتمال دارد درون مجاری بزاقی خروجی از غده پاروتید، سنگ بزاقی تشکیل شود. سنگ‌های بزاقی در زبان لاتین sialoliths خوانده می‌شوند. سنگ‌های بزاقی به طور عمده از جنس کلسیم هستند. وجود سنگ بزاقی به خودی خود با علامت خاصی همراه نیست. اگر سنگ بزاقی مجرای خروج بزاق از بخشی از غده پاروتید را به طور کامل یا نسبی مسدود نماید، مشکل آغاز می‌شود. تجمع بزاق ممکن است باعث تورم غده بناگوشی یا ایجاد عفونت در آن یا هر دو شود.
عفونت غده پاروتید
استقرار بیماری عفونی در غده بناگوشی یک بیماری دردناک است. به طور معمول باکتری‌ها عامل ایجاد این عفونت در غده پاروتید به شمار می‌روند. استافیلوکوک، استرپتوکوک و باکتری‌های بی هوازی معمول‌ترین عوامل ایجاد این عفونت در ناحیه صورت هستند.
عفونت غده پاروتید در آن دسته از افراد کهنسال که سنگ بزاقی در غده پاروتید آنها وجود دارد، شایع‌تر است. اما این بدان معنی نیست که سایر گروه‌های سنی دچار این بیماری نمی‌شوند. عفونت غده بناگوشی ممکن است حتی در نوزادان و در همان هفته‌های نخست زندگی هم رخ دهد.
اگر عفونت غده پاروتید درمان نشود، ممکن است به یک عفونت شدید و حتی خطرناک تبدیل شود.
برخی عفونت‌های ویروسی علاقه خاصی به غده بناگوشی دارند. بیماری ویروسی اوریون مشهورترین این بیماری‌هاست. سایر ویروس‌ها مانند ویروس‌های آنفلوانزا هم ممکن است به درگیر شدن غده پاروتید بینجامند. در این عفونت‌ها در صورت درگیر شدن غده پاروتید، این غده به شدت متورم و گاهی دردناک می‌شود.
کیست‌های غده پاروتید
به طور معمول، کیست‌های غده پاروتید به صورت ثانویه نسبت به سایر بیماری‌ها و مشکلات غده پاروتید شکل می‌گیرد. ضربه‌ها، عفونت‌ها، سنگ‌های بزاقی یا تومورهای غده پاروتید زمینه لازم برای ایجاد کیست غده پاروتید را فراهم می‌کند.
گاهی اوقات یک نوزاد در همان بدو تولد یک کیست در غده پاروتید خود دارد. به طور معمول، علت این کیست مادرزادی در غده پاروتید وجود یک اختلال در مراحل رشد و نمو جنینی گوش است.
تومورهای غده پاروتید
بیشتر تومورهایی که در غده پاروتید تظاهر پیدا می‌کنند، سرطانی نیستند. با وجود این، امکان پیدایش تومورهای سرطانی و بدخیم در غده پاروتید وجود دارد.
در بیشتر موارد تومورهای غده پاروتید درون غده وجود دارند و به محدوده فراتر از پاروتید تجاوز نمی‌کنند.
شایع ترین نوع تومور غده بناگوشی، آدنوم پلئومورفیک (pleomorphic adenoma) نام دارد. این تومور خوش خیم به شمار می‌آید و بسیار آهسته رشد می‌کند. این تومور به صورت یک برجستگی بدون درد در پشت فک و پایین لاله گوش مشاهده می‌شود. امکان ظهور این تومور در سایر غدد بزاقی هم وجود دارد اما شایع‌ترین غده بزاقی که به این بیماری گرفتار می شود، غده پاروتید است.
دومین نوع شایع تومورهای غده پاروتید، تومور وارتن نامیده می شود. این تومور خوش خیم هم در مردان سالخورده بیشتر رویت شده است.
تومورهای سرطانی یا تومورهای بدخیم در غده پاروتید یا غده بناگوشی شایع نیستند. با وجود این، بیشتر در سنین بین 50 تا 60 سال دیده می‌شوند. تومورهای بدخیم و سرطانی غده پاروتید ممکن است تند یا آهسته رشد نمایند.
سایر بیماری‌های غده پاروتید
سندروم شوگرن (Sjogren) یک بیماری مزمن است که غده پاروتید را گرفتار می‌کند. در این بیماری گلبول‌های سفید خون به اشتباه به سلول‌های تولید کننده ترشحات طبیعی بدن مانند غدد بزاقی و غدد اشکی و غدد تعریق و سایر غدد حمله می‌کنند. این بیماری در بیشتر موارد، با سایر بیماری‌های خود ایمنی مانند بیماری لوپوس، آرتروز روماتیسمی یا اسکلرودرما همراه است.
علل ایجاد بیماری‌های غده پاروتید
علت برخی از بیماری‌های غده پاروتید در بخش بالا ذکر شد. در این بخش بیشتر به عواملی می‌پردازیم که باعث ایجاد سنگ در غده پاروتید می‌شوند:
- کم آبی بدن و غلیظ شدن بزاق تولیدی در غده پاروتید
- کاهش غذا خوردن که میزان بزاق موردنیاز را کاهش می‌دهد و در نتیجه، به سنگ بزاقی بیشتر منجر می‌شود
- برخی داروها مانند انواع آنتی هیستامین‌ها، داروهای کنترل کننده فشار خون، داروهای روانپزشکی، و به طور کلی، هر دارویی که میزان تولید بزاق را کاهش می‌دهد
عوامل خطرزای بیماری‌های غده پاروتید
برخی از عوامل وجود دارند که احتمال ایجاد بیماری‌های غده بناگوشی را افزایش می‌دهند. به برخی از این عوامل خطرزا اشاره می‌کنیم.
عوامل خطرزای عفونت غده پاروتید عبارتند از:
- کم آبی بدن یا سوء تغذیه
- جراحی اخیر، و بیماری‌های مزمن مانند سرطان
- برخی داروها مانند آنتی هیستامین‌ها و داروهای ضد فشار خون بالا
- سابقه ابتلا به بیماری شوگرن
- مشاغل همراه با دمیدن زیاد مانند نوازندگی ترومپت یا شیشه گری
عوامل خطرزای آدنوم پلئومورفیک عبارتنداز:
- قرار داشتن در معرض اشعه های خطرناک
- استعمال دخانیات مانند سیگار و قلیان
دو عامل بالا، از عوامل خطرزای تومورهای سرطانی غده پاروتید هم محسوب می‌شوند. بیماری شوگرن هم احتمال ابتلا به تومور سرطانی غده پاروتید را افزایش می‌دهد.
علائم بیماری غده پاروتید یا غده بناگوشی
سنگ غده پاروتید باعث بزرگی این غده می‌شود. به طور معمول، هنگام غدا خوردن، تولید بزاق افزایش می‌یابد و درد هم به این تورم افزوده می‌شود.
عفونت غده پارویتد با درد در این غده همراه است. بوی ترشحات چرکی و گاهی مشاهده آنها تشخیص را بیشتر از پیش مطرح می‌سازد. تب هم ممکن است در این بیماران رخ دهد.
بیماری‌های ویروسی مانند اوریون که ممکن است غده پاروتید را درگیر کنند، علائم خودشان را دارند. تب، سردرد و بدن درد از علائم معمول این بیماری‌های ویروسی به شمار می‌آیند. اگر این بیماری‌ها غده بناگوشی را درگیر کنند، به طور معمول این درگیر دو طرفه است اما امکان درگیری غده پاروتید در یک طرف هم وجود دارد. این بیماری‌ها باعث بزرگی و تورم غده پاروتید می‌شوند.
تومورهای غده پاروتید، چه خوش خیم و چه بدخیم و کیست‌های این غده بزاقی فقط باعث ایجاد بزرگی و تورم در غده پاروتید می‌شوند.
تشخیص بیماری‌های غده پاروتید
مراجعه به پزشک قدم نخست تشخیص این بیماری‌ها به شمار می‌آید. پزشک به شرح حال گوش می‌دهد و پرسش‌هایی را درباره علائم و آغاز آنها از بیمار می‌پرسد. پزشک به معاینه دقیق دهان و سر و گردن می‌پردازد.
پزشک ممکن است یک یا چند تا از موارد تشخیصی زیر را برای مسجل شدن تشخیص نهایی درخواست نماید:
- تهیه رادیوگرافی غده پاروتید
- درخواست سی تی اسکن غده پاروتید یا ام آر آی از این ناحیه. این روش‌ها برای مشاهده و تعیین محل سنگ بزاقی و تومورها بسیار مفید هستند
- نمونه برداری با سوزن ظریف برای تعیین سرطانی یا خوش خیم بودن تومورهای غده پاروتید
- آزمایش خون برای تشخیص بیماری شوگرن
- تست‌های کارکرد بزاقی
- تصویربرداری با ماده حاجب از غده پاروتید که به آن سیالوگرام غده پاروتید هم گفته می‌شود. در این تصویربرداری پزشکی مجاری غدد بزاقی قابل رویت خواهند بود
درمان بیماری‌های غده پاروتید
گاهی سنگ غده پاروتید خود به خود خارج می‌شود. گاهی پزشک با ماساژ غده پاروتید سنگ را به تدریج از مجرای بزاقی خارج می‌سازد. اگر سنگ بزاقی بزرگ باشد ممکن است از امواج فراصوتی (اولتراسونیک) برای خرد کردن آنها بهره گرفته شود.
درمان سنگ‌های بزاقی عمیق و بزرگ دشوارتر است. اگر با روش‌هایی که ذکر شدند، چنین سنگ‌های بزاقی بزرگی قابل درمان نباشند و درد و عفونت در غده پاروتید ماندگار باشد، چاره‌ای جز برداشتن و خارج ساختن سنگ طی عمل جراحی غده پاروتید وجود ندارد.
برای درمان عفونت غده پاروتید با باکتری ها، تجویز آنتی بیوتیک و مصرف مایعات زیاد ضرورت دارد. کمپرس گرم روی غده پاروتید عفونی شده هم می‌تواند موثر باشد. مکیدن آب نبات‌های ترش به دلیل افزایش ترشح بزاق می‌تواند در درمان عفونت غده پاروتید مفید باشد. گاهی برای خارج ساختن ترشحات چرکی موجود در غده پاروتید باید عمل جراحی روی این غده انجام شود.
درگیری غده بناگوشی در عفونت‌های ویروسی به آنتی بیوتیک پاسخ نمی‌دهد. در این موارد مانند اوریون باید استراحت در منزل، افزایش مصرف مایعات و استفاده از داروهای تب بر مانند استامینوفن را در نظر داشت.
کیست‌های ریز غده پاروتید به طور معمول به درمان نیاز ندارند. برای خارج ساختن کیست‌های بزرگ غده پاروتید انجام عمل جراحی لازم می‌شود.
تومورهای خوش خیم غده پاروتید را می‌توان از راه عمل جراحی از بدن خارج ساخت. گاهی برای جلوگیری از عود آنها رادیوتراپی (پرتودرمانی) هم تجویز می‌شود.
عمل جراحی روی غده پاروتید رکن اصلی درمان سرطان غده پاروتید است. به ندرت ممکن است پزشک به هر دلیل، صلاح نداند که عمل جراحی غده پاروتید انجام شود. رادیوتراپی و شیمی درمانی هم در کنار عمل جراحی غده پاروتید ممکن است به کار رود.
دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی گوش و حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا آماده پذیرش بیماران مبتلا به بیماری‌های غده پاروتید در کلینیک خود واقع در تهران هستند.برای کسب اطلاعات بیشتر تماس بگیرید.
سلام خدمت آقای دکتر ممنون بابت درمان و پیگیری های بعدی . من برای این مشکل به کلینیک شما مراجعه کردم و خیلی راضی ام. به همه توصیه میکنم.
سلام وقت بخیر من دچار این مشکل شدم و دکتر بهم گفته جراحی کنم ولی می خوام بدونم بدون جراحی هم امکان درمان با همین مواردی که توی مقاله گفتین وجود داره؟ من ترجیم اینه اصلا عمل نمکنم.
سلام. بستگی به خصوصیات ضایعه در بررسی ها مثل ام ار ای و نمونه برداری داره. باید ویزیت شوید.
سلام.وقت بخیر.تورم کوچکی در جلوی گوش سمت چپ کودک،ایجاد شده و بعد از گذشت ده روز ،به همان اندازه باقی مانده است،در سونوگرافی تشخیص پاروتید گلند دادند،و متخصص گوش و حلق،داروی سفالکسین تجویز نمود،اما اندازه تورم تغییری نکرد،مختصر دردی هم داره.چه دستوری میفرمایید؟
سلام باید معاینه کامل صورت بگیره. با این اطلاعات قابل قضاوت نیست.