تاثیر سلول های بنیادی بر شنوایی
آمار سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد که در حدود چهار صد و شصت و شش میلیون نفر از جمعیت جهان به افت شنوایی ناتوان کننده مبتلا هستند. تخمین ها نشان می دهد که تا سال 2050 میلادی تعداد این افراد به حدود نهصد میلیون نفر خواهد رسید.
درمان های کنونی کم شنوایی و ناشنوایی به چند دستگاه محدود می شود. این دستگاه ها یا صدا را تقویت می کنند یا این که به طور مستقیم به تحریک الکتریکی عصب شنوایی منجر می شوند. از آن جا که هیچ یک از روش های درمانی کنونی نمی توانند برخی از مشکلات پایه ای را که منجر به ناشنوایی شده اند برطرف کنند، گاهی نمی توانند شنوایی را در حد طبیعی و ایده آل به فرد باز گردانند.
شایان ذکر است که عوامل بسیار گوناگونی باعث ناشنوایی یا افت حس شنوایی می شوند. برخی از این عوامل به شرح زیر هستند:
- عوامل وابسته به سن
- اختلال های انتقال مکانیکی صدا مانند پارگی پرده گوش و سایر موارد مشابه
- موادی به خصوص داروهایی که باعث ایجاد سمیت در گوش به ویژه در حلزون شنوایی می شوند
- مشکلات ژنتیکی که ممکن است با عدم کارکرد مناسب سلول های مویی و حساس شنوایی در گوش داخلی یا عصب شنوایی همراه باشد
هم اکنون تحقیقات گسترده ای در حال انجام است که بتوان به درمان های تازه ای دست یافت. این درمان ها به جای آن که فقط به درمان ناشنوایی محدود شوند، توانایی حل مشکلات پایه ای را که باعث ایجاد ناشنوایی یا افت شنوایی شده اند را دارا هستند. در این نوشتار به برخی از آنها به خصوص به استفاده از سلول های بنیادی در شنوایی پرداخته شده است.
افت شنوایی چگونه ایجاد می شود؟
بیماران زیادی ممکن است به دلایل مختلفی به افت شنوایی دچار شوند. اگر هر بخشی از ساختارهای گوش دچار اختلالات خاص خود شود، ممکن است یکی از علائم آن، کاهش حس شنوایی باشد.
به عنوان نمونه، مشکلاتی که در گوش خارجی به وجود می آید می تواند باعث کاهش قدرت شنوایی شود. یکی از ساده ترین مشکلاتی که می تواند با افت شنوایی همراه باشد، تجمع ترشحات طبیعی گوش (سرومن گوش) و انسداد مجرای شنوایی است.
همچنین، مشکلات گوش میانی هم می تواند برای شنوایی فرد آثار زیان باری داشته باشد. به عنوان نمونه، هر گونه مشکلی در پرده گوش، مانند پارگی پرده گوش، یا اختلالات مربوط به استخوان های ریز موجود در گوش میانی می تواند به افت شنوایی منتهی شود.
مشکلات گوش داخلی و سیستم عصب شنوایی هم می تواند روی شنوایی تاثیر منفی بر جای بگذارد. به عنوان نمونه، به برخی از بیماری ها و مشکلاتی که با درگیر کردن گوش داخلی در حس شنوایی اختلال ایجاد می کنند، اشاره می شود:
- بیماری های التهابی گوش داخلی
- عفونت های گوش داخلی و حلزون شنوایی
- مصرف برخی از داروها
- قرار گرفتن برای مدت طولانی در معرض صداهای با شدت زیاد
- بیماری ها عصبی مختلف
امروزه خوشبختانه مشکلات و بیماری های گوش میانی و خارجی به راحتی قابل درمان هستند. برای درمان این بیماری ها به طور معمول از روش های زیر بهره گرفته می شود:
- درمان های دارویی
- درمان هایی که از راه عمل جراحی به رفع مشکلات منجر می شود
- بازتوانی شامل استفاده از انواع سمعک ها و سایر وسایل یا روش هایی که به هر ترتیب به حس شنوایی کمک می کنند
برای درمان مشکلات گوش داخلی، مهم ترین درمان هایی که در حال حاضر در طبابت از آنها استفاده می شود، روش های بازتوانی است. انواع سمعک ها شاید شناخته شده ترین روش درمانی در بین روش های درمانی موسوم به بازتوانی باشند. این سمعک ها خود به انواع بسیار متنوعی تقسیم بندی می شوند و بنا به شرایط هر بیمار ممکن است نوع خاصی از آن مورد استفاده قرار گیرد.
سمعک ها چه محدودیت هایی دارند؟
با وجود این که به نظر می رسد سمعک یکی از راحت ترین روش های درمانی موجود در رشته تخصصی گوش و حلق وبینی باشد، اما در عمل مشکلاتی سد راه استفاده درست از آنها می شود. به عنوان نمونه، برخی از افراد اصلا حاضر نیستند هیچ جسمی روی گوش یا داخل مجرای شنوایی آنها قرار گیرد.
محدودیت دیگر این دستگاه های کمک شنوایی این است که سمعک هر چقدر هم که پیشرفته و خوب باشد، اگرچه می تواند قدرت شنوایی را در بیشتر موارد بهبود بخشد اما هرگز نمی تواند شنوایی را به حد طبیعی بدون مشکل یا بهتر است گفته شد، به حد ایده آل برگرداند.
سلول های بنیادی: یکی از درمان های آینده در افت شنوایی
سالیان زیادی است که دانشمندان و پژوهشگران در حال بررسی هستند که چگونه می توان شنوایی را طوری بهبود بخشید، که به حد طبیعی یا ایده آل بازگردد. در طول مدت زیادی که این تحقیقات انجام شده است، ایده های زیادی مطرح شده اند. یکی از این ایده ها، که شاید از حدود دو دهه پیش در محافل علمی رنگ و بوی جدی تری به خود گرفته است و نظرها را هم بیشتر جلب کرده است، استفاده از سلول های بنیادی است. در زبان انگلیسی به سلول های بنیادی Stem cells گفته می شود.
سلول های بنیادی، سلول هایی هستند که از این توانایی برخوردارند که به سلول های هر بافتی از بدن تبدیل شوند. به عبارت دیگر، می توان گفت سلول های بنیادی همان سلول های جنینی هستند و بسته به این که در چه مسیری قرار بگیرند، می توانند سلول های بافت مربوطه بدن را تولید نمایند.
این توانایی منحصر به فرد سلول های بنیادی در بدن بسیار امیدوار کننده بوده است.چرا؟ برخی از بافت های بدن به گونه ای هستند که به خودی خود امکان ترمیم و بازسازی درستی ندارند. به عنوان نمونه، سلول های عصبی و سلول های عضله های قلبی نمی توانند در حالت عادی تکثیر پیدا کنند و سلولی را که دچار مشکل شده است، جایگزین نمایند. در این زمینه ها، یعنی در زمینه بازسازی سلول های عضلانی قلب و سلول های عصبی هم تحقیقات زیادی انجام شده است.
همین امید برای حس شنوایی و در واقع، ترمیم کامل حلزون شنوایی به وجود آمد. اگر امکان آن فراهم شود که سلول های بنیادی در محل گوش داخلی قرار داده شوند و به سلول های مویی یا سایر سلول های مهم موجود در گوش داخلی تبدیل شده، جایگزین سلول های معیوب شوند، ممکن است بتوان درمان کمبود شنوایی را با کیفیتی عالی و در حد ایده آل انجام داد. به عبارت دیگر، امید آن می رود که با تزریق سلول بنیادی در حلزون شنوایی و هدایت آنها برای تبدیل شدن به همان سلول های حساس که برای شنوایی لازم است، بتوان درمان افت شنوایی را با یک روش ایده آل به انجام رساند.
باید گفت که متاسفانه این حرف ها همچنان در مرحله پژوهشی باقی مانده است. در حال حاضر که این نوشتار تقدیم حضور می شود، هنوز هیچ درمان تایید شده که مجوزهای لازم را از مراجع مربوطه علمی یا نظارتی دریافت کرده باشد، وجود ندارد. امید آن می رود که روزی فرا برسد که این درمان را بتوان نه به صورت تحقیقاتی و آزمایشی بلکه به صورت یک روش مطمئن برای رفع ناشنوایی برای بیماران به کار گرفته شود. اگرچه پژوهش هایی در مراکز گوناگون پژوهشی در حال انجام است و تردیدی نیست که در صورت کارآیی چنین کارهای درمانی و اخذ مجوزهای لازم، مراتب از رسانه های معتبر به آگاهی همه بیماران خواهد رسید.
ناگفته نماند که پژوهش هایی که در رابطه با کاربرد سلول های بنیادی در بهبود شنوایی روی حیوانات انجام شده با نتایج امیدوار کننده ای همراه بوده است اما متاسفانه هر بار این آزمایش ها روی داوطلبان به صورت انسانی انجام گرفته، با شکست مواجه شده است. به عبارت دیگر، همین مشکلات در انسان باعث شده است این درمان هنوز عملیاتی نشده باشد. به عنوان نمونه، در برخی از افرادی که سلول های بنیادی به صورت پژوهشی مورد استفاده قرار گرفته است، این سلول ها باعث ایجاد تومورهایی در گوش داخلی شده اند و نه تنها بهبودی حاصل نشده است بلکه مشکلات دیگری افزوده گشته است. یا در موارد دیگری با وجود این که تبدیل سلول های بنیادی به سلول های حساس و مویی در گوش داخلی با موفقیت به انجام رسیده است، اما این سلول های دارای کارکرد مورد نظر نبوده اند و توانایی برقرار سازی حس شنوایی به طور مطلوب را نداشته اند.
مشکلات موجود در استفاده از سلول های بنیادی
مشکل بزرگی که اجازه نمی دهد استفاده از سلول های بنیادی در درمان ناشنوایی به سطح طبابت روزمره برسد، این است که نمی توان سلول های تمایزیافته حسی گوش را در حد میکروسکوپی در جایگاه مناسب و دقیق آن در گوش داخلی قرار داد. به عبارت دیگر، باید به دنبال تکنیک یا بهتر است بگوییم شاید تکنولوژی جراحی دقیقی بود. این تکنولوژی یا تکنیک باید بتواند که:
- این سلول های تمایزیافته حسی را در فضاهای بسیار کوچک و میکروسکوپی حمل نماید و
- آن ها را درست در جایگاه مناسب قرار دهد،
- بدون این که به سایر اجزای بسیار ظریف گوش داخلی آسیب بزند.
البته این بزرگترین مشکل است و همچنان موانع دیگری هم وجود دارد که باید برطرف شوند.
هم اکنون مطالعات زیادی در سطوح مختلف در حال انجام است که بتوان پیشرفت های یکی دو دهه اخیر در زمینه استفاده از سلول های بنیادی را در زمینه بهبود شنوایی هم به حد عملیاتی در سطح طبابت روزمره رساند.
درمان کم شنوایی با سلول های بنیادی در ایران
درمان کم شنوایی با سلول‌های بنیادی، نویدبخش آینده مراقبت‌های بهداشتی شنوایی است. سلول‌های بنیادی که به دلیل پتانسیل بازسازی خود شناخته می‌شوند، رویکردی پیشگامانه برای مقابله با اشکال مختلف آسیب شنوایی ارائه می‌دهند.
یک رویکرد شامل استفاده از سلول‌های بنیادی پرتوان است که می‌توانند به انواع مختلف سلول، ازجمله سلول‌های مویی گوش داخلی و نورون‌های شنوایی تمایز یابند. این سلول‌های تخصصی، برای انتقال سیگنال‌های صوتی به مغز بسیار مهم هستند. هدف محققان با تحریک سلول‌های بنیادی برای تبدیل شدن به این اجزای شنوایی، جایگزینی سلول‌های آسیب دیده یا از دست رفته در گوش داخلی است.
یکی دیگر از روش‌های تحقیق بر روی سلول‌های بنیادی، مزانشیمی متمرکز است که دارای خواص ضد التهابی و بازسازی هستند. این سلول‌ها را میتوان از منابع مختلف مانند مغز استخوان یا بافت بند ناف برداشت و سپس به گوش داخلی تزریق کرد. آنها ممکن است به کاهش التهاب، محافظت از سلول‌های موجود و تحریک ترمیم ساختارهای آسیب دیده شنوایی کمک کنند.
در حالی که درمان کم شنوایی با سلول‌های بنیادی در ایران هنوز در مراحل آزمایشی است، اما مطالعات اولیه نتایج امیدوارکننده‌ای را در مدل‌های حیوانی نشان داده‌اند. با این حال چالش‌هایی مانند نگرانی‌های ایمنی، ادغام دقیق سلولی و اثربخشی طولانی مدت، باید قبل از اینکه این درمان‌ها به طور گسترده برای بیماران انسانی در دسترس قرار گیرند، مورد توجه قرار گیرند. با این وجود، پتانسیل بازگرداندن شنوایی از طریق درمان با سلول‌های بنیادی، چراغ امیدی برای میلیون‌ها نفر از افراد مبتلا به اختلالات شنوایی است.
سایر روش های نوین درمان کم شنوایی و ناشنوایی
سرعت پیشرفت دانش امروزه فراتر از آن چیزی است که تصور می کنیم. از این رو، در کنار استفاده از سلول های بنیادی برای شنوایی بهتر و بیشتر بیماران، که همچنان تحقیقات روی آن ادامه دارد، برخی از روش های علمی دیگر هم به صورت پژوهشی در مراکز تحقیقاتی دنیا برای رفع ناشنوایی دنبال می شود.
یکی از روش های نوین که به صورت تحقیقاتی در حال پیگیری است، تحریک سلول های حساس شنوایی در گوش داخلی برای ترمیم کردن خودشان است. چنین ایده ای از کجا به وجود آمد؟ در برخی از مطالعات دامپزشکی که روی حیوانات خاصی انجام می شد مشاهده گردید که امکان تکثیر دوباره و باز تولید یا در زبان انگلیسی regeneration برخی از سلول های حساس شنوایی موجود در حلزون شنوایی این حیوانات وجود دارد. به طبع، این امر باعث ایجاد انگیزه شد، شاید دانشمندان بتوانند راهی بیایند که در گوش داخلی انسان هم چنین ترمیم و بازسازی سلولی شکل بگیرد.
تاکنون تحقیقات روی این زمینه و بازسازی سلول های مویی و حساس گوش داخلی با موفقیت رو به رو نبوده اما این پژوهش ها تازه در ابتدای راه هستند. اگر محققان موفق شوند، سدهایی که در این راه وجود دارند را کنار بزنند و از این کار تحقیقاتی به یک روش درمانی موثر و کم عارضه دست یابند، شاید بتوان در آینده، با استفاده از روش تحریک سلول های حساس شنوایی به بازسازی خود شنوایی افراد بیمار را دوباره به حد اولیه خود برگرداند.
درمان هایی که اکنون برای رفع ناشنوایی وجود دارند
اکنون درمان های متنوعی برای درمان افت شنوایی وجود دارند، که درمان های بسیار موثر و خوبی هم هستند. تا زمانی که روش های نوین درمان ناشنوایی از مرحله تحقیقاتی به مرحله عملیاتی در طبابت روزمره تبدیل شوند، با این درمان ها می توان جلوی افت کیفیت زندگی مبتلایان به نانوایی و افت شنوایی را گرفت. این درمان ها در حال حاضر به شرح زیر هستند.
سمعک ها
این وسایل پزشکی به خوبی می توانند در بسیاری از موارد افت شنوایی حاصل از بیماری ها و مشکلات شنوایی را تا حدی برطرف نمایند و کیفیت زندگی فرد را به حد قابل قبولی برگردانند. به عبارت دیگر، تا زمانی که درمان هایی مانند استفاده از سلول های بنیادی در شنوایی مجوزهای لازم را دریافت کند و کارآیی خود را نشان دهد، سمعک ها همچنان پر استفاده ترین درمان کاهش قدرت شنوایی باقی خواهند ماند.
بیشتر سمعک های امروزی دیجیتال هستند. این سمعک ها قادر هستند بر اساس میزان ناشنوایی فرد، شدت تقویت صدا را تنظیم و بهینه سازی نمایند. به همین دلیل، بسیاری از افرادی که به دلایل مختلف با کاه حس شنوایی یا فقدان شنوایی مواجه شده اند، از سمعک های خود رضایت زیادی دارند.
کاشت حلزون گوش
یک دستگاه ظریف و در عین حال پیچیده پزشکی وجود دارد که به آن دستگاه حلزون گوش گفته می شود. کاشت حلزون گوش در محل استخوان گیجگاهی فرد ناشنوا و ارائه آموزش های لازم پس از روشن نمودن آن، می تواند در بسیاری از مواردی که شاید سمعک موفق نبوده است، شنوایی را در حد خوبی به فرد بازگرداند.
بنابراین اگر سمعک به فرد در بهبود شنوایی به هر دلیل، نمی تواند کمک کند، شایدبهتر باشد با پزشک دانش آموخته در رشته فوق تخصصی جراحی گوش و حلق و بینی، برای امکان کاشت حلزون گوش مشورت شود. کارگذاری این دستگاه الکترونیکی در بدن بسیاری از افراد مبتلا به افت شنوایی یا فقدان شنوایی توانسته است کیفیت زندگی آنها را در حد قابل توجهی بهبود بخشد.
اسیکولوپلاستی
این عمل جراحی در ناحیه گوش میانی انجام می شود. گاهی آسیب هایی که به استخوان های ریز موجود در گوش میانی وارد شده است، جلوی شنوایی طبیعی فرد را می گیرد. در این موارد، یکی از راه هایی که می تواند شنوایی را به فرد بر گرداند، انجام عمل جراحی اسیکولوپلاستی است.
در عمل جراحی اسیکولوپلاستی، یا امکان استفاده از استخوان های آسیب دیده همچنان وجود دارد یا گاهی این استخوانچه ها به قدری آسیب دیده اند که این امکان وجود ندارد.
اگر همچنان استخوان های ریز موجود در گوش میانی بیمار قابل استفاده باشند، بخش های آسیب دیده آن تراشیده می شوند و از قسمت های سالم آن در صورت امکان، استفاده می شود.
اگر شدت آسیب وارده به استخوان های ریز داخل فضای گوش میانی زیاد باشد، نمی توان از آنها استفاده کرد. در این صورت از پروتزهای استخوانچه های گوش میانی برای جانشینی استخوانچه های طبیعی استفاده می شود.
شایان ذکر است در بیمارانی که تحت عمل جراحی اسیکولوپلاستی قرار می گیرند، بلافاصله پس از ترخیص بیمار از بیمارستان، قدرت شنوایی فرد بر نمی گردد. در این افراد ممکن است چند هفته زمان نیاز باشد، تا به تدریج استخوانچه های ترمیم شده یا پروتزهای به کار رفته، کارکرد خود را به خوبی بازیابند و حس شنوایی تا حدود زیادی به فرد بر گردد.
عمل جراحی ترمیم پرده گوش
یکی از روش های دیگر برای بر گرداندن حس شنوایی به محدوده قابل قبول، انجام عمل جراحی ترمیم پرده گوش است. این روش جراحی در کسانی کاربرد دارد که به دلیل پارگی یا آسیب وارده به پرده گوش یا همان پرده صماخ دچار افت حس شنوایی شده اند.
در عمل جراحی پرده گوش هم روال بسیار شبیه اسیکولوپلاستی است. به عبارت دیگر، اگر آسیب وارده به پرده گوش به گونه ای باشد که بتوان آن را ترمیم نمود، عمل جراحی به سمت ترمیم پرده گوش پیش خواهد رفت. اما اگر پرده گوش چنان صدمه دیده باشد که امکان ترمیم ضعیف باشد، آن گاه بهتر است ترمیم صورت نگیرد بلکه به جای ترمیم نسبت به افزودن بخش هایی به پرده گوش اقدام شود.
با این کارها می توان کارکرد طبیعی را تا حدود زیادی به پرده گوش برگرداند و دوباره شاهد شنوایی مناسب بیمار بود.
دکتر کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی گوش و حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا آماده پذیرش بیماران مبتلا به افت شنوایی یا ناشنوایی در کلینیک خود در تهران هستند.
منبع:
پادکست جناب دکتر کوهی از اینستاگرام
