هایپراکوزیس: درک بیماری پرشنوایی و راه‌های مدیریت آن

شنیدن صداها به صورت طبیعی یکی از نعمت‌های ارزشمند زندگی است که اغلب تا زمان بروز اختلالاتی مانند هایپراکوزیس یا پرشنوایی قدر آن دانسته نمی‌شود. در حالی که کم‌شنوایی و ناشنوایی مشکلات شایع‌تری در حوزه شنوایی هستند، بیماری پرشنوایی، که در آن صداها با شدت غیرطبیعی و آزاردهنده درک می‌شوند، می‌تواند به شدت کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار دهد. این اختلال، که اغلب با حساسیت بیش از حد به صداهای روزمره همراه است، می‌تواند فعالیت‌های ساده‌ای مانند مکالمه یا گوش دادن به موسیقی را به تجربه‌ای دردناک تبدیل کند.

برای مثال، افرادی با هایپراکوزیس ممکن است صدای زنگ تلفن یا حتی صدای باران را غیرقابل تحمل بیابند، که این موضوع نیاز به تشخیص دقیق و مدیریت تخصصی را برجسته می‌کند.

برخی افراد ممکن است به دلیل اختلالاتی در تنظیم محرک های صوتی در حلزون گوش در مورد کنترل شدت صداهای شنیده شده دچار مشکل شوند. شاید در نگاه اول، افزایش حساسیت به صدا مورد خوشایندی به نظر برسد اما در حقیقت این چنین نیست. کسانی که صداهای عادی و معمولی را با شدت بسیار زیاد می شنوند، از این حساسیت بالا رنج می برند، در حدی که ترجیح می‌دهند جلوی همه صداها را بگیرند.

برخلاف کم شنوایی کودکان که با کاهش توانایی شنیدن صداها همراه است، بیماری پرشنوایی باعث حساسیت بیش از حد به صداها می‌شود و می‌تواند فعالیت‌های روزمره مانند بازی یا یادگیری را مختل کند. برای مثال، کودکان مبتلا به پرشنوایی ممکن است از صداهای عادی مانند صدای زنگ مدرسه احساس ناراحتی کنند.

هایپراکوزیس (پرشنوایی) چیست؟

هایپراکوزیس یا پرشنوایی، یک اختلال شنوایی است که با افزایش حساسیت به صداهای روزمره مشخص می‌شود. افراد مبتلا به هایپراکوزیس، صداها را بسیار بلندتر از آنچه هستند درک می‌کنند و این صداها اغلب می‌توانند باعث ناراحتی، درد یا اضطراب شوند.

هایپراکوزیس می‌تواند ناشی از علل زمینه‌ای مختلف از جمله آسیب به سیستم شنوایی، آسیب به سر، عفونت گوش، یا قرار گرفتن در معرض صداهای بیش از حد بلند باشد. می‌تواند یک یا هر دو گوش را درگیر کند و ممکن است شدت آن از خفیف تا شدید متغیر باشد.

بیش شنوایی می‌تواند بطور قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد تأثیر بگذارد و آنها را از موقعیت‌های اجتماعی، محیط‌های پر سروصدا یا حتی صداهای رایج مانند ترافیک، موسیقی یا مکالمه دور کند. برای هر کسی که علائم هیپراکوزیس را تجربه می‌کند، ضروری است که برای تشخیص دقیق و برنامه درمانی با یک متخصص گوش یا یک شنوایی شناس مشورت کند.

دکتر کارن کروکفورد (Karen Cruickshanks)، اپیدمیولوژیست شنوایی‌شناسی از دانشگاه ویسکانسین-مدیسون، در مقاله‌ای در سال 2019 اظهار داشت:

هایپراکوزیس می‌تواند به طور قابل‌توجهی کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد، اما مدیریت زودهنگام و مداخلات هدفمند می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند.

علائم هایپراکوزیس

نباید فکر کرد که علائم هایپراکوزیس، به همین افزایش شدت احساس صداهای عادی ختم می شود. متاسفانه این علامت باعث ایجاد مشکلات متعدد جسمی و روانی می گردد که در واقع، باید آن را در زمره علائم هایپراکوزیس بر شمرد. با این توصیف، علائم هایپراکوزیس به شرح زیر هستند:

• افسردگی
• اضطراب
• گوش درد
• مشکل در برقراری ارتباط با سایرین
• مشکلات در روابط فردی و بین فردی

شاید بسیاری از افراد نتوانند درک کنند که مفهوم شدیدتر شنیدن صداهای عادی چیست. در زیر، نمونه برخی از صداهای عادی که در بیماری هایپراکوزیس یا پرشنوایی با شدت آزاردهنده احساس می شوند را بر می شماریم.

1. صدای عادی یک وسیله که در آشپزخانه کار می کند مانند ماشین ظرف شویی یا یخچال فریزر
2. صدای موتور خودرویی که سوار آن هستیم و هیچ نقص فنی ندارد و به درستی کار می کند

اکنون بهتر می توان درک کرد که چگونه این حساسیت بیش از حد نسبت به صداهای عادی کیفیت زندگی این بیماران را مختل می کند.

شایان ذکر است که برخی از افراد مبتلا به هایپراکوزیس (پرشنوایی) این تشدید احساس شنوایی را با شدت کمتری تجربه می کنند. برعکس این گروه، در برخی از مبتلایان به این بیماری آزاردهنده شدت افزایش حس شنوایی بسیار زیاد است در حدی که ممکن است علائمی مانند تشنج یا بر هم خوردن تعادل در این گروه از بیماران دیده شود.

علت هایپراکوزیس (پرشنوایی)

بیماری های هایپراکوزیس یا پرشنوایی به طور معمول به دلیل آسیب ها یا عوارض حاصله روی حلزون شنوایی ایجاد می شود.

شاید در ذهن برخی افراد حلزون شنوایی یک عضو بسیار حساس و توانمند به نظر برسد که توانایی کنترل صدا و حس شنوایی را از همه جهت داراست. متاسفانه برخلاف این باور، حلزون شنوایی چنین نیست. برخی بیماری ها و عوارض هستند که می توانند به حلزون گوش به راحتی لطمه بزنند و امکان کنترل شدت احساس صداها را دچار اختلال کنند. به عبارت دیگر، برخی بیماری ها روی مسیرهای کنترل شنوایی در حلزون گوش تاثیر مخرب گذاشته اند و این اختلال باعث شده است حلزون شنوایی نتواند روی شدت احساس صداهای شنیده شده کنترل لازم را داشته باشد.

اما چه عواملی باعث ایجاد آسیب در حلزون شنوایی می شوند:

• لابیرنتیت
• عفونت و التهاب ناشی از استقرار عفونت ویروسی در حلزون شنوایی
• برخی از داروها مانند مصرف درازمدت و مداوم دیازپام
• قرار گرفتن در معرض سر و صدای بسیار زیاد برای مدت مدید
• ناهنجاری مفصل گیجگاهی فکی که بیشتر با مخفف انگلیسی آن مشهور است: مشکلات TMJ
• سردردهای میگرنی
• برخی از انواع صرع در خردسالی
• سندروم خستگی مزمن
• افسردگی
• اوتیسم
• برخی جراحی ها روی فک و صورت
• اختلال استرس پس از یک حادثه که در زبان انگلیسی به آن Post-Traumatic Stress Disorder یا به صورت مخفف PTSD گفته می شود

تمام موارد بالا می توانند باعث ناخوشایند شدن صداهای معمول برای بیماران شوند.

واکنش بیماران در برابر هایپراکوزیس (پرشنوایی) چگونه است؟

بیمار در ابتدا متوجه این نیست که صداها معمولی هستند و فقط اوست که از احساس شدیدتر این صداها رنج می برد. در نتیجه، به تدریج از صداها خودش را دور می کند. به عنوان نمونه، ممکن است از قطعاتی که برای انسداد مجرای گوش تهیه شده و در اصطلاح به آنها «مولد گوش» یا همان قالب گوش یا در زبان انگلیسی ear mold گفته می شود، استفاده نماید. به عبارت دیگر، بیمار تلاش می کند که با استفاده از انواع موانع فیزیکی جلوی رسیدن صدا به گوش را بگیرد.  آیا این کار اثر مثبت در سیر طبیعی هایپراکوزیس دارد؟

پاسخ منفی است. هر چه افراد مبتلا به هایپراکوزیس خودشان را از صداهای عادی دور کنند، حسگرهای شنوایی، رشته های عصبی و مناطق مربوط به حس شنوایی در مغز کمتر و کمترخودشان را با صداهای طبیعی تطبیق می دهند. برعکس، افراد مبتلا به هایپراکوزیس، لازم است خود را بیشتر و بیشتر در معرض صداهای معمولی قرار دهند. این امر باعث می شود، سیستم عصبی و مغز در مناطقی که مربوط به حس شنوایی و تعبیر آن است، روز به روز بیشتر خودش را با سیگنال های عصبی صدای عادی تطبیق دهد. بدین ترتیب، امکان تحمل صداهای طبیعی و کاهش عذاب بیماران در برابر اصوات معمول کمتر خواهد شد.

پس می بینیم دستگاه شنوایی، از جمله حلزون شنوایی و سیستم عصبی فرد مبتلا به هایپراکوزیس باید هر چه بیشتر در معرض صدای طبیعی قرار گیرد، تا برای تنظیم و مدیریت آن آمادگی بیشتری پیدا کند. پس محافظت از صدا، نه تنها مشکل این بیماران را حل نخواهد کرد بلکه برعکس، ممکن است باعث تشدید آزار ناشی از صداهای طبیعی شود.

تشخیص هایپراکوزیس (پرشنوایی)

اگر کسی به احتمال ابتلا به بیماری پرشنوایی یا هایپراکوزیس شک دارد، بهتر است به یک پزشک مراجعه کند. پزشک متخصص جراحی گوش و حلق و بینی بهترین گزینه برای مراجعه چنین بیمارانی به شمار می رود.

تشخیص دقیق بیماری پرشنوایی نیازمند ارزیابی‌های تخصصی است که از طریق آشنایی کامل با شنوایی سنجی امکان‌پذیر است. این ارزیابی‌ها به شناسایی شدت حساسیت به صدا و رد سایر اختلالات شنوایی کمک می‌کنند. برای نمونه، یک بیمار مبتلا به پرشنوایی ممکن است در تست‌های شنوایی‌سنجی نشان دهد که صداهای با شدت پایین برای او آزاردهنده‌اند.

پزشک معالج درباره شرح حال و چگونگی آغاز و پیشرفت علائم از بیمار سوالاتی خواهد پرسید. پزشک ممکن است درباره سایر عواملی که به عنوان علل ایجاد یا آغاز هایپراکوزیس (پرشنوایی) مطرح هستند، پرسش هایی از فرد بپرسد. فهرست طولانی علل احتمالی ایجادکننده پرشنوایی در بخش های پیشین همین متن قابل دسترس است.

سپس پزشک  جراح گوش و حلق و بینی معاینه کامل گوش را به انجام می رساند. این معاینه به پزشک کمک می کند در حد امکان و در حدی که با وسایل معاینه کلینیکی قابل رویت است، از وضعیت گوش، به خصوص پرده گوش اطلاعات خوبی را به دست بیاورد.

پس از انجام معاینه کامل گوش و شرح حال بیماری، تست هایی ممکن است برای فرد درخواست شود. آزمون شنوایی سنجی یکی از این تست هاست که در تشخیص هایپراکوزیس یا پرشنوایی نقش مهمی دارد.

درمان هایپراکوزیس (پرشنوایی)

برای این که درباره درمان این بیماری گزینه های مناسب به هر بیمار ارائه شود، لازم است درباره علت ایجاد هایپراکوزیس یا همان پرشنوایی اطلاعات بیشتری جمع آوری شود.

گاهی یک بیمار به دلیل ابتلا به بیماری های زمینه ای دچار پرشنوایی یا هایپراکوزیس شده است. اگر چنین باشد لازم نیست روی درمان هایپراکوزیس تمرکز نماییم بلکه با درمان بیماری زمینه ای مشکل پرشنوایی به طور طبیعی برطرف می شود.

برخی از بیماری ها، به ویژه بیماری های گوش داخلی وجود دارند که به طور ثانویه ممکن است در برخی از بیماران باعث ایجاد پرشنوایی یا هایپراکوزیس شوند. در زیر به برخی از این بیماری ها اشاره می شود:

1. بیماری منییر
2. هیدروپس

در بیماری هیدروپس به هر دلیل فشار مایع داخل حلزون شنوایی که به اندولنف معروف است، بالا می رود. ازدیاد فشار اندولنف باعث ایجاد علائم مختلف شده که یکی از آنها هایپراکوزیس است. اگر علت هیدروپس مشخص گردد و برطرف شود، به طور طبیعی هایپراکوزیس یا پرشنوایی ناشی از آن هم از بین خواهد رفت.^Hyperacusis

به عبارت دیگر در مواردی که با هایپراکوزیس ثانویه رو به رو هستیم، درمان بیماری زمینه ای علائم پرشنوایی را درمان خواهد کرد.

اما اگر علت ایجاد هایپراکوزیس یا پرشنوایی قابل درمان نباشد، آن وقت گزینه های دیگری برای درمان این بیماری مطرح می شود. درمان با بازخورد یا فیدبک و شناخت درمانی که در زبان انگلیسی به آن cognitive therapy گفته می شود، یکی از روش های درمانی موثر روی هایپراکوزیس است.

درمان هایی که در فوق نام بردیم در واقع، به نوعی آموزش تنظیم محرک های شنوایی به شمار می رود.

یکی دیگر از روش های درمان هایپراکوزیس استفاده از درمان های صوتی است. در این حالت، بیماران به مراکز شنوایی سنجی فرستاده می شوند. کارشناس شنوایی سنجی با درمان صوتی می تواند باعث کاهش و تخفیف علائم هایپراکوزیس شود.

در حساسیت زدایی صوتی، کارشناس شنوایی سنجی به فرد کمک می کند و آموزش می دهد که بتواند با صدا کنار بیاید. او از بیمار می خواهد به سر و صداهایی با شدت بسیار کم و نزدیک به سکوت هر روز برای مدت مشخصی گوش دهد. پس از چند روز شدت صدا را به مقدار کمی افزایش می دهد و این کار به طور مداوم انجام می شود.

در این روش که به آن حساسیت زدایی صوتی یا در زبان انگلیسی sound desensitization گفته می شود، این کار درمانی ممکن است 6 تا 12 ماه طول بکشد.

در برخی از موارد انواع استرس در ایجاد هایپراکوزیس یا پرشنوایی نقش دارد. به همین دلیل، در نسخه بسیاری از مبتلایان به این بیماری ممکن است نام داروهایی دیده شود که برای مقابله با استرس کاربرد دارد. همچنین مشاوره با روانشناسان برای یاددهی تکنیک های کنترل استرس می تواند مفید واقع شود.

خوشبختانه بیشتر بیماران با انواع گوناگون درمان که به برخی از آنها اشاره شد، می توانند از علائم آزار دهنده این بیماری رهایی یابند و از شنوایی طبیعی مانند قبل از بیماری برخوردار شوند.

درمان خانگی پرشنوایی

در حالی که هیچ درمان قطعی برای پرشنوایی وجود ندارد، اما برخی درمان‌ها و استراتژی‌های خانگی برای مدیریت هایپراکوزیس وجود دارد که شامل جدول زیر است.

راهکار مدیریت	توضیح	مزایا	محدودیت‌ها
مشورت با متخصص	مشاوره با شنوایی‌شناس یا متخصص گوش و حلق و بینی برای تشخیص دقیق و رد بیماری‌های زمینه‌ای	تشخیص دقیق، برنامه درمانی شخصی‌سازی‌شده	نیاز به دسترسی به متخصصان
محافظت شنوایی	اجتناب از محیط‌های پر سر و صدا و استفاده از گوش‌گیرهای سفارشی	کاهش فوری علائم	ممکن است در طولانی‌مدت محدودکننده باشد
صدا درمانی	استفاده از صداهای آرام (مانند نویز سفید یا صداهای طبیعت) برای حساسیت‌زدایی	غیرتهاجمی، قابل اجرا در خانه	نیاز به صبر و تداوم
قرار گرفتن پیشرونده	افزایش تدریجی مواجهه با صداهای محرک، شروع با شدت پایین	افزایش تحمل به صداها	نیاز به نظارت متخصص
تکنیک‌های تمدد اعصاب	تمرین تنفس عمیق، مدیتیشن یا یوگا برای کاهش استرس و اضطراب	بهبود سلامت روان	نیاز به تمرین منظم
اجتناب از محرک‌ها	شناسایی و دوری از صداهای تشدیدکننده مانند رستوران‌های شلوغ	کاهش علائم فوری	محدودیت در فعالیت‌های اجتماعی
رژیم غذایی و سبک زندگی	حفظ رژیم متعادل، ورزش منظم و خواب کافی برای سلامت کلی	تاثیر غیرمستقیم بر کاهش علائم	نتایج تدریجی

مدیریت هایپراکوزیس یا پرشنوایی نیازمند رویکردی شخصی‌سازی‌شده است، زیرا اثربخشی روش‌های درمانی، از جمله درمان‌های خانگی، از فردی به فرد دیگر متفاوت است. همکاری نزدیک با متخصص گوش و حلق و بینی برای طراحی برنامه‌ای متناسب با علائم خاص بیماری پرشنوایی حیاتی است. این برنامه ممکن است شامل صدا درمانی، مشاوره روان‌شناختی یا استفاده از دستگاه‌های محافظ گوش باشد. مدیریت پرشنوایی اغلب زمان‌بر است و به صبر و تداوم نیاز دارد؛ بنابراین، مشورت منظم با پزشک و پیگیری توصیه‌های او می‌تواند به بیماران کمک کند تا علائم را کاهش دهند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.