هایپراکوزیس (پرشنوایی)
شنیدن صدا به صورت طبیعی یکی از نعمت های بزرگی است که تا از دست نرود، ارزش آن به خوبی مشخص نمی شود. شاید وقتی این جمله در جایی گفته می شود، ذهن همه مخاطبان به سمت کم شنوایی یا ناشنوایی معطوف می شود. درست است که کم شنوایی یا ناشنوایی بسیار شایع تر از سایر مشکلات حس شنوایی است، اما شنیدن شدت صداها بیشتر از حد عادی آن هم بسیار آزاردهنده خواهد بود.
برخی افراد ممکن است به دلیل اختلالاتی در تنظیم محرک های صوتی در حلزون گوش در مورد کنترل شدت صداهای شنیده شده دچار مشکل شوند. شاید در نگاه اول، افزایش حساسیت به صدا مورد خوشایندی به نظر برسد اما در حقیقت این چنین نیست. کسانی که صداهای عادی و معمولی را با شدت بسیار زیاد می شنوند، از این حساسیت بالا رنج می برند، در حدی که ترجیح می دهند جلوی همه صداها را بگیرند.
در ادامه به تشریح این بیماری یعنی هایپراکوزیس یا پرشنوایی پرداخته می شود.
هایپراکوزیس (پرشنوایی) چیست؟
یکی از بیماری های گوش داخلی پرشنوایی است که در زبان لاتین با واژه هایپراکوزیس شناخته می شود. در این بیماری فرد صداهای عادی را بیش از حد بلند می شنود به طوری که صداها برای بیمار آزار دهنده محسوب می شود.
به عبارت دیگر در این بیماری، صداهایی که برای سایرین طبیعی، هنجار وحتی خوشایند به شمار می آیند، برای بیمار غیر قابل تحمل، ناخوشایند و اذیت کننده هستند. به نوعی می توان این اختلال را یک نوع عدم تحمل صداهای عادی توصیف کرد.
علائم هایپراکوزیس
نباید فکر کرد که علائم هایپراکوزیس، به همین افزایش شدت احساس صداهای عادی ختم می شود. متاسفانه این علامت باعث ایجاد مشکلات متعدد جسمی و روانی می گردد که در واقع، باید آن را در زمره علائم هایپراکوزیس بر شمرد. با این توصیف، علائم هایپراکوزیس به شرح زیر هستند:
- افسردگی
- اضطراب
- گوش درد
- مشکل در برقراری ارتباط با سایرین
- مشکلات در روابط فردی و بین فردی
شاید بسیاری از افراد نتوانند درک کنند که مفهوم شدیدتر شنیدن صداهای عادی چیست. در زیر، نمونه برخی از صداهای عادی که در بیماری هایپراکوزیس یا پرشنوایی با شدت آزاردهنده احساس می شوند را بر می شماریم.
- صدای عادی یک وسیله که در آشپزخانه کار می کند مانند ماشین ظرف شویی یا یخچال فریزر
- صدای موتور خودرویی که سوار آن هستیم و هیچ نقص فنی ندارد و به درستی کار می کند
اکنون بهتر می توان درک کرد که چگونه این حساسیت بیش از حد نسبت به صداهای عادی کیفیت زندگی این بیماران را مختل می کند.
شایان ذکر است که برخی از افراد مبتلا به هایپراکوزیس (پرشنوایی) این تشدید احساس شنوایی را با شدت کمتری تجربه می کنند. برعکس این گروه، در برخی از مبتلایان به این بیماری آزاردهنده شدت افزایش حس شنوایی بسیار زیاد است در حدی که ممکن است علائمی مانند تشنج یا بر هم خوردن تعادل در این گروه از بیماران دیده شود.
علت هایپراکوزیس (پرشنوایی)
این بیماری ها به طور معمول به دلیل آسیب ها یا عوارض حاصله روی حلزون شنوایی ایجاد می شود.
شاید در ذهن برخی افراد حلزون شنوایی یک عضو بسیار حساس و توانمند به نظر برسد که توانایی کنترل صدا و حس شنوایی را از همه جهت داراست. متاسفانه برخلاف این باور، حلزون شنوایی چنین نیست. برخی بیماری ها و عوارض هستند که می توانند به حلزون گوش به راحتی لطمه بزنند و امکان کنترل شدت احساس صداها را دچار اختلال کنند. به عبارت دیگر، برخی بیماری ها روی مسیرهای کنترل شنوایی در حلزون گوش تاثیر مخرب گذاشته اند و این اختلال باعث شده است حلزون شنوایی نتواند روی شدت احساس صداهای شنیده شده کنترل لازم را داشته باشد.
اما چه عواملی باعث ایجاد آسیب در حلزون شنوایی می شوند:
- لابیرنتیت
- عفونت و التهاب ناشی از استقرار عفونت ویروسی در حلزون شنوایی
- برخی از داروها مانند مصرف درازمدت و مداوم دیازپام
- قرار گرفتن در معرض سر و صدای بسیار زیاد برای مدت مدید
- ناهنجاری مفصل گیجگاهی فکی که بیشتر با مخفف انگلیسی آن مشهور است: مشکلات TMJ
- سردردهای میگرنی
- برخی از انواع صرع در خردسالی
- سندروم خستگی مزمن
- افسردگی
- اوتیسم
- برخی جراحی ها روی فک و صورت
- اختلال استرس پس از یک حادثه که در زبان انگلیسی به آن Post-Traumatic Stress Disorder یا به صورت مخفف PTSD گفته می شود
تمام موارد بالا می توانند باعث ناخوشایند شدن صداهای معمول برای بیماران شوند.
واکنش بیماران در برابر هایپراکوزیس (پرشنوایی) چگونه است؟
بیمار در ابتدا متوجه این نیست که صداها معمولی هستند و فقط اوست که از احساس شدیدتر این صداها رنج می برد. در نتیجه، به تدریج از صداها خودش را دور می کند. به عنوان نمونه، ممکن است از قطعاتی که برای انسداد مجرای گوش تهیه شده و در اصطلاح به آنها «مولد گوش» یا همان قالب گوش یا در زبان انگلیسی ear mold گفته می شود، استفاده نماید. به عبارت دیگر، بیمار تلاش می کند که با استفاده از انواع موانع فیزیکی جلوی رسیدن صدا به گوش را بگیرد. آیا این کار اثر مثبت در سیر طبیعی هایپراکوزیس دارد؟
پاسخ منفی است. هر چه افراد مبتلا به هایپراکوزیس خودشان را از صداهای عادی دور کنند، حسگرهای شنوایی، رشته های عصبی و مناطق مربوط به حس شنوایی در مغز کمتر و کمترخودشان را با صداهای طبیعی تطبیق می دهند. برعکس، افراد مبتلا به هایپراکوزیس، لازم است خود را بیشتر و بیشتر در معرض صداهای معمولی قرار دهند. این امر باعث می شود، سیستم عصبی و مغز در مناطقی که مربوط به حس شنوایی و تعبیر آن است، روز به روز بیشتر خودش را با سیگنال های عصبی صدای عادی تطبیق دهد. بدین ترتیب، امکان تحمل صداهای طبیعی و کاهش عذاب بیماران در برابر اصوات معمول کمتر خواهد شد.
پس می بینیم دستگاه شنوایی، از جمله حلزون شنوایی و سیستم عصبی فرد مبتلا به هایپراکوزیس باید هر چه بیشتر در معرض صدای طبیعی قرار گیرد، تا برای تنظیم و مدیریت آن آمادگی بیشتری پیدا کند. پس محافظت از صدا، نه تنها مشکل این بیماران را حل نخواهد کرد بلکه برعکس، ممکن است باعث تشدید آزار ناشی از صداهای طبیعی شود.
تشخیص هایپراکوزیس (پرشنوایی)
اگر کسی به احتمال ابتلا به بیماری پرشنوایی یا هایپراکوزیس شک دارد، بهتر است به یک پزشک مراجعه کند. پزشک متخصص جراحی گوش و حلق و بینی بهترین گزینه برای مراجعه چنین بیمارانی به شمار می رود.
پزشک معالج درباره شرح حال و چگونگی آغاز و پیشرفت علائم از بیمار سوالاتی خواهد پرسید. پزشک ممکن است درباره سایر عواملی که به عنوان علل ایجاد یا آغاز هایپراکوزیس (پرشنوایی) مطرح هستند، پرسش هایی از فرد بپرسد. فهرست طولانی علل احتمالی ایجادکننده پرشنوایی در بخش های پیشین همین متن قابل دسترس است.
سپس پزشک جراح گوش و حلق و بینی معاینه کامل گوش را به انجام می رساند. این معاینه به پزشک کمک می کند در حد امکان و در حدی که با وسایل معاینه کلینیکی قابل رویت است، از وضعیت گوش، به خصوص پرده گوش اطلاعات خوبی را به دست بیاورد.
پس از انجام معاینه کامل گوش و شرح حال بیماری، تست هایی ممکن است برای فرد درخواست شود. آزمون شنوایی سنجی یکی از این تست هاست که در تشخیص هایپراکوزیس یا پرشنوایی نقش مهمی دارد.
دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی گوش و حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا هستند. برای تشخیص این بیماری می توان به مطب ایشان در تهران مراجعه کنید.
درمان هایپراکوزیس (پرشنوایی)
برای این که درباره درمان این بیماری گزینه های مناسب به هر بیمار ارائه شود، لازم است درباره علت ایجاد هایپراکوزیس یا همان پرشنوایی اطلاعات بیشتری جمع آوری شود.
گاهی یک بیمار به دلیل ابتلا به بیماری های زمینه ای دچار پرشنوایی یا هایپراکوزیس شده است. اگر چنین باشد لازم نیست روی درمان هایپراکوزیس تمرکز نماییم بلکه با درمان بیماری زمینه ای مشکل پرشنوایی به طور طبیعی برطرف می شود.
برخی از بیماری ها، به ویژه بیماری های گوش داخلی وجود دارند که به طور ثانویه ممکن است در برخی از بیماران باعث ایجاد پرشنوایی یا هایپراکوزیس شوند. در زیر به برخی از این بیماری ها اشاره می شود:
- بیماری منییر
- هیدروپس
در بیماری هیدروپس به هر دلیل فشار مایع داخل حلزون شنوایی که به اندولنف معروف است، بالا می رود. ازدیاد فشار اندولنف باعث ایجاد علائم مختلف شده که یکی از آنها هایپراکوزیس است. اگر علت هیدروپس مشخص گردد و برطرف شود، به طور طبیعی هایپراکوزیس یا پرشنوایی ناشی از آن هم از بین خواهد رفت.
به عبارت دیگر در مواردی که با هایپراکوزیس ثانویه رو به رو هستیم، درمان بیماری زمینه ای علائم پرشنوایی را درمان خواهد کرد.
اما اگر علت ایجاد هایپراکوزیس یا پرشنوایی قابل درمان نباشد، آن وقت گزینه های دیگری برای درمان این بیماری مطرح می شود. درمان با بازخورد یا فیدبک و شناخت درمانی که در زبان انگلیسی به آن cognitive therapy گفته می شود، یکی از روش های درمانی موثر روی هایپراکوزیس است.
درمان هایی که در فوق نام بردیم در واقع، به نوعی آموزش تنظیم محرک های شنوایی به شمار می رود.
یکی دیگر از روش های درمان هایپراکوزیس استفاده از درمان های صوتی است. در این حالت، بیماران به مراکز شنوایی سنجی فرستاده می شوند. کارشناس شنوایی سنجی با درمان صوتی می تواند باعث کاهش و تخفیف علائم هایپراکوزیس شود.
در حساسیت زدایی صوتی، کارشناس شنوایی سنجی به فرد کمک می کند و آموزش می دهد که بتواند با صدا کنار بیاید. او از بیمار می خواهد به سر و صداهایی با شدت بسیار کم و نزدیک به سکوت هر روز برای مدت مشخصی گوش دهد. پس از چند روز شدت صدا را به مقدار کمی افزایش می دهد و این کار به طور مداوم انجام می شود.
در این روش که به آن حساسیت زدایی صوتی یا در زبان انگلیسی sound desensitization گفته می شود، این کار درمانی ممکن است 6 تا 12 ماه طول بکشد.
در برخی از موارد انواع استرس در ایجاد هایپراکوزیس یا پرشنوایی نقش دارد. به همین دلیل، در نسخه بسیاری از مبتلایان به این بیماری ممکن است نام داروهایی دیده شود که برای مقابله با استرس کاربرد دارد. همچنین مشاوره با روانشناسان برای یاددهی تکنیک های کنترل استرس می تواند مفید واقع شود.
خوشبختانه بیشتر بیماران با انواع گوناگون درمان که به برخی از آنها اشاره شد، می توانند از علائم آزار دهنده این بیماری رهایی یابند و از شنوایی طبیعی مانند قبل از بیماری برخوردار شوند.