هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه
هیدروپس آندولنفاتیک یک اختلال در دستگاه حفظ تعادل (سیستم وستیولار) واقع در گوش داخلی به شمار می رود. در زبان انگلیسی نام این بیماری بدین ترتیب نوشته می شود: Endolymphatic hydrops. گوش میانی توسط مایعی به نام آندولنف یا به زبان انگلیسی endolymph پر شده است. چنین به نظر می رسد که نوسانات و تجمع غیرطبیعی مایع آندولنف موجود در حلزون گوش یا سیستم تعادلی گوش داخلی یا هر دو، سرچشمه پدیداری بیماری هیدروپس آندولنفاتیک است. در این مقاله به بررسی بیماری هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه خواهیم پرداخت.
هیدروپس آندولنفاتیک چیست؟
این بیماری در گوش داخلی رخ می دهد. هم بخش شنیداری گوش داخلی یعنی حلزون گوش و هم سیستم تعادلی گوش داخلی، ممکن است توسط این بیماری درگیر شوند. اعتقاد بیشتر متخصصین بر این است که ناهنجاری ها و اختلالات در مایع آندولنف موجود در گوش داخلی باعث پدیداری این بیماری می شود. برخی از نمونه های ناهنجاری در مایع آندولنف به قرار زیر هستند:
- تغییرات در حجم مایع آندولنف
- تغییرات در ترکیب مایع آندولنف
- نوسانات در فشار مایع آندولنف
گاهی هم ممکن است مخلوطی از چنین تغییراتی باعث بروز بیماری هیدروپس آندولنفاتیک شوند.
در یک فرد سالم، حجم مایع آندولنف ثابت است. میزان تولید این مایع به اندازه میزان جذب آن است. همچنین در شرایط سلامتی گوش، ترکیب مایع آندولنف ثابت است. به عبارت دیگر، به طور معمول غلظت موادی مانند سدیم، کلر، پتاسیم و سایر املاح در مایع آندولنف چندان تغییر نمی کند.
یادآوری می شود که سلول های حساس شنوایی که در گوش داخلی قرار دارند، در مایع آندولنف غوطه ور هستند. خصوصیات مایع آندولنف تاثیر بسزایی در کارکرد طبیعی این سلول های مویی ایفا می نماید. در گوش داخلی مبتلا به هیدروپس آندولنفاتیک، تغییرات در مختصات مایع آندولنف باعث بروز بیماری و علائم مربوط به آن می شود. به نظر می رسد در بیماران مبتلا به این بیماری، حجم و ترکیبات مایع آندولنف دیگر ثابت نیست و با تغییرات در خون و سایر مایعات بدن، مایع آندولنف هم دستخوش تغییرات ناخوشایندی می شود.
انواع هیدروپس آندولنفاتیک
هیدروپس آندولنفاتیک دو نوع دارد:
- هیدروپس آندولنفاتیک اولیه
- هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه
پیش از هر چیز اشاره خواهد شد که هیدروپس آندولنفاتیک اولیه با هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه چه تفاوتی دارد.
هیدروپس آندولنفاتیک اولیه چیست؟
نام دیگر این بیماری که بسیار بیشتر از نام بالا به کار گرفته می شود، بیماری منییر است. به عبارت دیگر، اگر بیماری هیدروپس آندولنفاتیک رخ دهد اما علت مشخصی برای وقوع آن نتوان یافت، به آن بیماری منییر یا هیدروپس آندولنفاتیک اولیه می گویند.
پیش از این در نوشتارهای قبلی به تفصیل درباره بیماری منییر مطلب نوشته شده است که از شما دعوت می کنیم این مطلب را در وب سایت رسمی دکتر علی کوهی مطالعه بفرمایید.
هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه چیست؟
اگر به دنبال یک عامل مشخص بیماری هیدروپس آندولنفاتیک پدیدار شود، به آن هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه گفته می شود. به عنوان نمونه، اگر پس از وارد شدن یک ضربه به سر یا به دنبال آلرژی ها این بیماری حادث شود، از نوع ثانویه محسوب خواهد شد. برخی شرایط دیگر، مانند بیماری های خودایمنی هم شرایط را برای ظهور هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه مهیا می نمایند. بیماری خودایمنی به نوعی از ایمنی گفته می شود که در سیستم ایمنی بدن به اشتباه به برخی سلول های سالم بدن حمله می کند. به عنوان مثال آرتروز روماتیسمی یا آرتریت روماتوئید یکی از این بیماری ها به شمار می رود.
علل هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه
همان طور که در همین مقاله اشاره شد، علت و عامل مشخصی برای وقوع هیدروپس آندولنفاتیک اولیه یا همان بیماری منییر نمی توان یافت. اما برعکس نوع اولیه، هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه به دنبال یک واقعه یا شرایط و بیماری های زمینه ای ایجاد می شود.
در زیر به برخی از علل هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه اشاره می شود:
- ضربه به سر
- به دنبال عمل جراحی روی گوش
- سایر بیماری های گوش داخلی
- آلرژی ها
- برخی بیماری های عمومی و فراگیر بدن مانند دیابت یا بیماری های خود ایمنی
علائم بیماری هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه
این بیماری علائم متعددی ممکن است داشته باشد. هر بیمار ممکن است یک یا چند علامت و نشانه بیماری را از خود بروز دهد. در زیر به برخی از علائم و نشانه های بیماری هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه اشاره شده است:
تشخیص بیماری هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه
به طور معمول، تشخیص این بیماری توسط پزشک متخصص گوش و حلق و بینی به انجام می رسد. پزشک با اتکا به شرح حالی که بیمار بیان می کند و نشانه ها و از آن مهم تر الگوی بروز نشانه ها به تشخیص بیماری هیدروپس آندولنفاتیک می رسد. بدیهی است که یافته های پزشک در طول معاینه کامل سیستم های شنیداری و تعادلی هم در این راه به پزشک کمک می کند.
برای مسجل شدن تشخیص هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه پزشک ممکن است تست ها و آزمایش هایی را انجام دهد یا درخواست نماید. یکی از این تست ها الکتروکوکلئوگرافی است. در این تست صداهایی در گوش فرد پخش می شود و سیگنال عصبی ایجاد شده در عصب هشتم جمجمه ای ضبط و ثبت می شود. بررسی این امواج ثبت شده می تواند چگونگی کارکرد گوش داخلی را تا حدود زیادی مشخص نماید.
تست شنوایی سنجی یکی دیگر از تست هایی است که پزشک درخواست می کند. در این تست وضعیت شنوایی فرد به دقت مورد ارزیابی قرار می گیرد. به طور معمول، با نتایج این تست ها می توان تشخیص قبلی را تا حدود زیادی تایید یا مردود کرد.
طی پژوهش های انجام شده چنین به نظر می رسد که یک روش تصویربرداری پزشکی هم در تشخیص بیماری هیدروپس آندولنفاتیک ممکن است مفید باشد. انجام اِم آر آی با ماده حاجب در گوش داخلی می تواند با قطعیت بسیار زیادی تشخیص هیدروپس آندولنفاتیک را محرز نماید؛ اگرچه تعیین نوع آن با این تصویربرداری امکان پذیر نیست. جالب است اشاره شود که به طور معمول، کمتر این تصویربرداری پزشکی برای بیماران درخواست می شود زیرا پزشک با توجه به اطلاعاتی که تا پیش از این به دست آورده، تشخیص نهایی را مسجل نموده است.
درمان بیماری هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه
در این مقاله به موضوع درمان بیماری منییر یا همان هیدروپس آندولنفاتیک اولیه پرداخته نخواهد شد. همان طور که پیش از هم ذکر شد اطلاعات تفصیلی در مورد این بیماری در یک نوشتار دیگر در همین وب سایت در اختیار خوانندگان محترم قرار دارد. فقط به طور مختصر ذکر می شود که برای درمان بیماری منییر کاهش نشانه های بیماری، کنترل حملات ناگهانی علائم، چگونگی کنار آمدن با آسیب های وارده به سیستم شنوایی و یا تعادلی، و به طور خلاصه حفظ کیفیت زندگی بیمار است.
درمان هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه تا حدودی با درمان بیماری منییر تفاوت دارد. از آن جایی که یک اختلال زمینه ساز باعث ایجاد هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه می شود، مادامی که این اختلال وجود دارد، علائم و نشانه های بیماری هم به صورت مداوم وجود دارند. به عبارت دیگر، در هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه بر خلاف بیماری منییر حملات خود به خودی علائم دیده نمی شود بلکه برعکس علائم به صورت مستمر بیمار را آزار می دهند. خوشبختانه شدت علائم در هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه نسبت به بیماری منییر کمتر است. از سوی دیگر، به طور معمول، نوع ثانویه هیدروپس آندولنفاتیک با آسیب کمتری به سیستم شنوایی و دستگاه تعادلی بدن همراه است.
درمان هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه با چندین هدف پیگیری می شود. مهم ترین این اهداف عبارتند از:
- تثبیت وضعیت و میزان مایعات و سایر مواد بدن (الکترولیت ها)
- شناسایی و درمان عامل زمینه ساز بیماری هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه
- کنترل علائم متغیر و روزانه این بیماری
- کاهش علائم ثابت بیماری
- حفظ کیفیت زندگی بیمار
در ادامه در مورد برخی از این اهداف توضیحات بیشتری ارائه خواهد شد.
تثبیت میزان مایعات و الکترولیت های بدن
اگر بتوان میزان حجم مایعات و سایر مواد محلول در آن مانند سدیم و پتاسیم را در حد نسبتا ثابتی نگه داشت، علائم این بیماری کم می شود یا حتی گاهی بهبود می یابد. بدیهی است که برای چنین کاری تعدیل و تعادل در رژیم غذایی و نوشیدن فرد اهمیت فراوانی دارد.
یک رژیم غذایی هیدروپس می تواند حتی پیش از آغاز سایر درمان ها نشانه ها و علائم بیماری را تا حد زیادی کم کند. این رژیم غذایی پایه و اساس تثبیت میزان مایعات بدن به شمار می رود. مهم ترین جنبه رژیم غذایی هیدروپس تداوم و پیوستگی آن است.
در رژیم غذایی هیدروپس، غذایی متعادل به میزان متوسط (نه کم، نه زیاد) و در فواصل زمانی منظم مصرف می شود. این کار برای تثبیت میزان مایعات بدن و مواد موجود در آنها ضرورت دارد.
دومین جنبه مهم رژیم غذایی هیدروپس کاهش مصرف مواد دیگر در کنار غذاست. کم کردن استفاده از نمک و شکر اهمیت فراوانی دارد. بدن برای جذب و توزیع این چنین موادی به مقدار زیادی آب نیاز دارد. به همین دلیل، مصرف این مواد، تثبیت حجم مایعات بدن و الکترولیت های آن را دشوار می سازد. به همین دلیل بهتر است مبتلایان به هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه کمتر از نمک و شکر استفاده نمایند.
سومین جنبه مهم رژیم غذایی هیدروپس مصرف مایعات کافی و مشخص است. بدن در حالت عادی به روزی 6 تا 8 لیوان آب نیاز دارد. در صورت وجود برخی شرایط مانند تب یا تحرک و تعریق زیاد، باید باز هم آب بیشتری نوشیده شود. این افراد بهتر است از مواد غذایی و نوشیدنی های حاوی کافئین و الکل بپرهیزند.
کافئین در برخی مواد غذایی مانند شکلات، در برخی داروها و در برخی نوشیدنی ها مانند چای و قهوه وجود دارد. کافئین و الکل باعث افزایش میزان دفع ادرار می شوند. این امر ایجاد تعادل لازم در میزان مایعات بدن را دشوار می سازد.
دقت شود که گاهی پزشک برای کنترل بیشتر روی دفع مواد زائد از بدن داروهای افزایش دهنده دفع ادرار (داروهای مُدِر) تجویز می کند. در این صورت باید میزان نوشیدن آب و مایعات بر پایه میزان ادرار تنظیم گردد. بنابراین اهمیت زیادی دارد که درباره نکات خوردن و نوشیدن با پزشک معالج حتما مشورت صورت پذیرد.
شناسایی و درمان عامل زمینه ساز بیماری هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه
این بخش از درمان به طور معمول کاری پیچیده است. برای تشخیص و درمان علت پدید آورنده این بیماری گاهی لازم است که علاوه بر پزشک متخصص گوش و حلق و بینی با پزشکان و متخصصین دیگر، مانند پزشک متخصص بیماری های داخلی مشورت شود.
اگر بیماری یا شرایط زمینه ساز هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه به درستی مشخص و برطرف گردد، انتظار می رود علائم به تدریج و به آهستگی در طول زمان رفع شوند. به عنوان نمونه، اگر هیدروپس به دلیل ضربه به سر یا جراحی رخ داده باشد، به طور معمول، علائم و نشانه های آن ظرف مدت یک تا دو سال به تدریج کاهش یافته و در نهایت، رفع می شوند.
کنترل علائم متغیر و روزانه هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه
با آغاز رژیم غذایی هیدروپس، شاید در کنار مصرف داروی افزایش دهنده دفع ادرار، علائم مربوط به حفظ تعادل فرد به طور چشمگیری بهبود پیدا می کنند. برای رفع علائم مداومی مانند سرگیجه، تهوع و استفراغ هم داروهای دیگری می تواند کارساز باشد.
موارد زیر هم می توانند به درمان این بیماری کمک نمایند:
- حفظ وزن طبیعی یا رساندن وزن به محدوده طبیعی،
- پرهیز از مصرف آسپیرین با دوز بالا (امکان ایجاد وزوز گوش با دوز بالای آسپیرین وجود دارد)
- قطع مصرف دخانیات مانند سیگار و قلیان و
- به طور کلی، روی آوردن به عادات یک زندگی سالم
دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی گوش و حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا آماده پذیرش و درمان بیماران مبتلا به هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه هستند. لطفا برای اطلاعات بیشتر با کلینیک ایشان واقع در تهران تماس حاصل فرمایید.