سرطان غدد بزاقی
در این مقاله از سایت دکتر کوهی، قصد داریم به سرطان غدد بزاقی، انواع آن، علل، علائم و راه‌های درمانی آن بپردازیم. در واقع سرطان غدد بزاقی که به‌عنوان نئوپلاسم غدد بزاقی نیز شناخته می‌شود، نوع نادری از سرطان است که از غدد بزاقی شروع می‌شود. این غدد با تولید کردن بزاق، به هضم غذا و مرطوب نگه داشتن دهان کمک می‌کنند. سرطان غدد بزاقی می‌تواند در هر یک از غدد بزاقی رخ دهد، اما بیشتر در غدد بناگوشی که در جلوی گوش قرار دارند شایع است.
انواع مختلفی از سرطان غدد بزاقی وجود دارد که هر کدام ویژگی‌ها و رویکردهای درمانی متفاوتی دارند. تشخیص زودهنگام و درمان سریع، برای بهترین نتایج ممکن بسیار مهم است. اگر مشکوک به علائم مربوط به سرطان غدد بزاقی هستید، مهم است که برای ارزیابی و تشخیص، با یک متخصص گوش، حلق و بینی مشورت کنید.
تومور غدد بزاقی چیست؟
تومور غدد بزاقی، یک رشد یا توده غیر طبیعی است که در یکی از غدد بزاقی که مسئول تولید بزاق در دهان هستند ایجاد می‌شود. این غدد در قسمت‌های مختلف حفره دهان از جمله غدد پاروتید، زیر فکی و زیر زبانی قرار دارند. تومورهای غدد بزاقی می‌توانند خوش خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند که اکثریت آنها خوش خیم هستند.
تومورهای خوش خیم غدد بزاقی اغلب به صورت توده‌های بدون درد و با رشد آهسته ظاهر می‌شوند، در حالی که تومورهای بدخیم ممکن است رشد سریع، درد و ضعف عصب صورت را نشان دهند. انواع شایع تومورهای خوش خیم شامل آدنوم پلئومورفیک است و تومورهای بدخیم ممکن است شامل کارسینوم موکواپیدرموئید یا کارسینوم کیستیک آدنوئید باشد. معاینات منظم پزشکی و ارزیابی سریع هرگونه ناهنجاری دهانی، برای تشخیص زودهنگام و مدیریت موثر تومورهای غدد بزاقی بسیار مهم است.
انواع غدد بزاقی
سرطان غدد بزاقی می‌تواند از نظر مکان، تهاجمی بودن و پیش آگهی بسیار متفاوت باشد. در ادامه انواع اصلی سرطان غدد بزاقی با توضیحات مختصر آورده شده است:
کارسینوم موکواپیدرموئید
کارسینوم موکواپیدرموئید، شایع‌ترین نوع سرطان غدد بزاقی است و معمولاً در غده پاروتید رخ می‌دهد. این نوع سرطان می‌تواند سایر غدد بزاقی را نیز تحت تأثیر قرار دهد که با مخلوطی از سلول‌های مخاطی و سنگفرشی مشخص می‌شود.
کارسینوم کیستیک آدنوئید
کارسینوم کیستیک آدنوئید نوع شایع دیگری است که به دلیل ماهیت رشد آهسته خود شناخته می‌شود، اما در طول زمان می‌تواند تهاجمی باشد. اغلب غدد بزاقی اصلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و از ساختارهای غده‌ای و کیستیک تشکیل شده است.
کارسینوم سلول آسینیک
این سرطان از سلول‌های آسینار سروزی در غدد بزاقی که تولید بزاق می‌کنند، ایجاد می‌شود. بطور معمول در غده پاروتید یافت می‌شود و اغلب پیش آگهی مطلوبی دارد.
آدنوکارسینوم
آدنوکارسینوم می‌تواند از سلول‌های غده‌ای مختلف در غدد بزاقی ایجاد شود. این تومورها می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند و ممکن است در غدد بزاقی اصلی و فرعی ایجاد شوند.
آدنوکارسینوم با درجه پایین چند شکلی (PLGA)
PLGA بطور معمول کند رشد می‌کند و عمدتاً غدد بزاقی کوچک در کام را تحت تأثیر قرار می‌دهد. زمانی که به موقع تشخیص داده شود، پیش آگهی خوبی دارد.
کارسینوم مجرای بزاقی
کارسینوم مجرای بزاقی، یک نوع نادر اما تهاجمی است که بطور معمول غده پاروتید را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برخی از ویژگی‌های بافت شناسی آن با کارسینوم مجرای پستان مشترک است و نیاز به درمان جامع از جمله جراحی، پرتودرمانی و گاهی شیمی درمانی دارد.
کارسینوم سلول شفاف
کارسینوم سلول شفاف، نوعی نادر از سرطان غدد بزاقی با سلول‌هایی است که در زیر میکروسکوپ واضح به نظر می‌رسند. می‌تواند غدد بزاقی اصلی و فرعی را تحت تاثیر قرار دهد.
سرطان انکوسیتیک
این تومورها از سلول‌های انکوسیتی (سلول‌های بزرگ و دانه‌ای) که در غدد بزاقی یافت می‌شوند به وجود می‌آیند. آنها معمولاً کند رشد می‌کنند و ممکن است غدد اصلی مانند پاروتید را تحت تأثیر قرار دهند.
لنفوم
لنفوم می‌تواند غدد بزاقی به‌ویژه غدد بناگوشی را تحت تاثیر قرار دهد. منشا آن از بافت لنفاوی است و نوعی سرطان خون است.
علت سرطان غدد بزاقی
سرطان غدد بزاقی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، اما علت دقیق آن اغلب به خوبی شناسایی نشده است. در اینجا برخی از علل بالقوه و عوامل خطر مرتبط با تومور غدد بزاقی آورده شده است:
- سن و جنسیت: سرطان غدد بزاقی در افراد مسن شایع‌تر است و مردان را کمی بیشتر از زنان مبتلا می‌کند.
- قرار گرفتن در معرض پرتو: قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزان مانند پرتودرمانی قبلی برای سرطان‌های سر و گردن، می‌تواند خطر تومورهای غدد بزاقی را افزایش دهد. این در افرادی که در سنین جوانی تحت پرتو درمانی قرار گرفته اند بیشتر است.
- مصرف سیگار و الکل: مصرف دخانیات و الکل، از عوامل خطر شناخته شده برای انواع مختلف سرطان‌های سر و گردن از جمله برخی سرطان‌های غدد بزاقی هستند.
- قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی: در برخی از مطالعات، قرار گرفتن در معرض موادی مانند آزبست، گرد و غبار لاستیک و گرد و غبار آلیاژ نیکل، با افزایش خطر ابتلا به سرطان غدد بزاقی مرتبط است.
- عوامل ژنتیکی: در برخی موارد ممکن است استعداد ژنتیکی برای ابتلا به سرطان غدد بزاقی وجود داشته باشد. برخی جهش‌ها یا سندرم‌های ژنتیکی مانند پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP) یا سندرم کاودن، می‌توانند خطر را افزایش دهند.
- عفونت‌های ویروسی: اگرچه نادر است، اما برخی از محققان نقش بالقوه عفونت‌های ویروسی مانند ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) و ویروس اپشتین بار (EBV) را در توسعه سرطان غدد بزاقی بررسی کرده‌اند.
- تومورهای خوش خیم غدد بزاقی: برخی از انواع تومورهای خوش خیم غدد بزاقی مانند آدنوم پلئومورفیک، در صورت عدم درمان، بطور بالقوه می‌توانند به اشکال بدخیم (سرطانی) تبدیل شوند.
علائم سرطان غدد بزاقی
علائم تومور غدد بزاقی، بسته به محل و اندازه تومور می‌تواند متفاوت باشد. در اینجا برخی از علائم رایج مرتبط با سرطان غدد بزاقی آورده شده است:
- تورم: یکی از شایع‌ترین علائم اولیه، ایجاد یک توده بدون درد یا تورم در صورت، گردن یا دهان است. این ممکن است با ناراحتی یا درد همراه باشد یا نباشد.
- درد: برخی از افراد ممکن است در ناحیه آسیب دیده درد داشته باشند، به‌ویژه هنگام غذا خوردن یا بلعیدن.
- بی‌حسی یا ضعف: اگر تومور به اعصاب مجاور فشار بیاورد، می‌تواند منجر به بی‌حسی یا ضعف در صورت شود.
- مشکل در بلع: با رشد تومور، ممکن است جریان طبیعی بزاق را مسدود کند و باعث مشکل در بلع یا احساس وجود توده در گلو شود.
- مشکل در صحبت کردن: در مواردی که تومور روی اعصاب صورت یا زبان تأثیر می‌گذارد، می‌تواند منجر به مشکل در صحبت کردن یا تغییر در کیفیت صدا شود.
- ضعف عضلات صورت: اگر سرطان عصب صورت را درگیر کند، می‌تواند باعث ضعف یا افتادگی صورت شود.
- تخلیه مایعات: برخی از افراد مبتلا به سرطان غدد بزاقی، ممکن است متوجه تخلیه مایع از گوش یا زخم در دهان شوند.
- کاهش وزن: کاهش وزن غیرقابل توجیه می‌تواند در موارد پیشرفته‌تر رخ دهد.
توجه به این نکته مهم است که این علائم می‌تواند ناشی از شرایط غیر سرطانی دیگر نیز باشد، بنابراین تجربه این علائم لزوماً به معنای ابتلا به سرطان غدد بزاقی نیست. با این حال اگر متوجه هر یک از این علائم شدید، به‌خصوص اگر با گذشت زمان ادامه پیدا کرد یا بدتر شد، بسیار مهم است که برای ارزیابی و تشخیص مناسب، با یک متخصص گوش، حلق و بینی مشورت کنید. تشخیص زودهنگام می تواند شانس درمان موفقیت آمیز را افزایش دهد.
آزمایشات تشخیص سرطان غدد بزاقی
تشخیص سرطان غدد بزاقی معمولاً شامل ترکیبی از ارزیابی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تشخیصی مختلف است. در اینجا تست‌های تشخیصی کلیدی برای سرطان غدد بزاقی به همراه توضیحات آمده است:
تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی
مرحله اولیه، بحث کامل در مورد سابقه پزشکی شما از جمله علائمی است که ممکن است تجربه کنید. پزشک شما همچنین یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و بر ناحیه سر و گردن تمرکز می‌کند تا توده‌ها، تورم یا سایر ناهنجاری‌ها را بررسی کند.
تست‌های تصویربرداری
- سونوگرافی: تصویربرداری اولتراسوند، از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از غدد بزاقی استفاده می‌کند. این می‌تواند به شناسایی محل و اندازه تومورها کمک کند.
- سی‌تی‌اسکن (توموگرافی کامپیوتری): سی‌تی‌اسکن تصاویر مقطعی دقیقی از سر و گردن ارائه می‌دهد و به پزشکان اجازه می‌دهد وسعت تومور و نزدیکی آن به ساختارهای مجاور را تجسم کنند.
- MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): MRI تصاویر دقیقی از بافت‌های نرم سر و گردن را ارائه می‌دهد و به تعیین اندازه و محل تومور کمک می‌کند.
آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNA)
در این روش، یک سوزن نازک در داخل تومور غدد بزاقی وارد می‌شود تا نمونه بافت کوچکی استخراج شود. سپس این نمونه زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا مشخص شود که آیا سلول‌های سرطانی وجود دارند یا خیر. FNA اغلب برای تایید تشخیص و تعیین نوع سرطان استفاده می‌شود.
آزمایش خون
آزمایش خون برای ارزیابی سلامت کلی شما انجام می‌شود و ممکن است شامل شمارش کامل خون (CBC) و سایر آزمایشات برای بررسی نشانگرهایی باشد که می‌توانند وجود سرطان را نشان دهند.
تست عملکرد غدد بزاقی
این تست‌ها توانایی غدد بزاقی برای تولید بزاق را اندازه گیری می‌کنند و می‌توانند به ارزیابی اینکه چگونه تومور ممکن است بر عملکرد بزاق تاثیر بگذارد کمک کند.
اسکن PET-CT (توموگرافی گسیل پوزیترون – توموگرافی کامپیوتری)
اسکن PET-CT می‌تواند برای تعیین اینکه آیا سرطان به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته است یا خیر استفاده شود. این شامل تزریق مقدار کمی ماده رادیواکتیو به جریان خون است که توسط سلول‌های سرطانی جذب می‌شود و با اسکن قابل تشخیص است.
بیوپسی برای درجه بندی تومور
در برخی موارد، نمونه بافت بزرگتر یا بیوپسی جراحی ممکن است برای تعیین درجه تومور لازم باشد. درجه نشان می‌دهد که سلول‌های سرطانی تا چه حد در زیر میکروسکوپ غیرطبیعی ظاهر می‌شوند و می‌تواند به تصمیم‌گیری در مورد درمان کمک کند.
آزمایش‌های اضافی
بسته به مورد خاص، آزمایش‌های دیگری مانند تست ایمونوهیستوشیمی یا مولکولی ممکن است برای شناسایی بیشتر سرطان و راهنمایی انتخاب‌های درمانی انجام شود.
راه‌های درمان سرطان غدد بزاقی
درمان سرطان غدد بزاقی معمولاً به عوامل مختلفی از جمله نوع و مرحله سرطان، سلامت کلی بیمار و ترجیحات آنها بستگی دارد. در اینجا گزینه‌های اولیه درمانی برای سرطان غدد بزاقی آمده است:
جراحی
برداشتن تومور با جراحی، اغلب درمان اولیه سرطان غدد بزاقی است. وسعت جراحی به اندازه، محل و نوع تومور بستگی دارد. رویه‌های رایج عبارتند از:
- پاروتیدکتومی جزئی یا کامل: برداشتن قسمتی یا کل غده پاروتید.
- برداشتن غده زیر فکی: برای تومورهای غده زیر فکی.
- تشریح گردن: برداشتن غدد لنفاوی در صورت گسترش سرطان.
پرتودرمانی
پرتودرمانی ممکن است به تنهایی یا همراه با جراحی استفاده شود. از اشعه ایکس با انرژی بالا، برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این درمان زمانی مفید است که حذف کامل تومور چالش برانگیز است یا زمانی که سرطان به بافت‌های مجاور گسترش یافته است.
شیمی درمانی
شیمی درمانی شامل استفاده از داروها برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا توقف رشد آنها است. اگرچه درمان اولیه برای اکثر سرطان‌های غدد بزاقی نیست، اما ممکن است در موارد خاصی استفاده شود، به‌خصوص اگر سرطان به نقاط دورتر گسترش یافته باشد یا اگر تومور درجه بالایی داشته باشد.
درمان هدفمند
برخی از سرطان‌های غدد بزاقی دارای جهش‌های ژنتیکی خاصی هستند که می‌توانند با داروهای تخصصی مورد هدف قرار گیرند. این درمان‌های هدفمند می‌توانند در موارد خاصی موثر باشند.
مرحله بندی غدد بزاقی سرطانی
غدد بزاقی سرطانی، بر اساس محل و اندازه آنها مرحله بندی می‌شوند. این شامل:
- تومور مرحله I: تومور محدود به غده بزاقی است و اندازه آن 2 سانتیمتر یا کوچکتر است.
- تومور مرحله II: اندازه تومور بین 2 تا 4 سانتیمتر است و محدود به غده بزاقی می‌باشد.
- تومور مرحله III: تومور بزرگتر از 4 سانتیمتر است و ممکن است در ساختارهای مجاور مانند استخوان، پوست یا اعصاب رشد کرده باشد.
- تومور مرحله IV: تومور به ساختارهای عمیق مانند قاعده جمجمه، استخوان‌های صورت یا سیستم عصبی مرکزی حمله کرده است.
پیشگیری از عفونت غدد بزاقی
پیشگیری از عفونت غدد بزاقی در درجه اول شامل حفظ بهداشت دهان و دندان و رعایت کردن عادات سالم است. در اینجا یک توضیح جامع در مورد راه‌های جلوگیری از عفونت غدد بزاقی آورده شده است:
بهداشت دهان
مراقبت صحیح از دندان ضروری است. حداقل دو بار در روز دندان‌های خود را مسواک بزنید، روزانه از نخ دندان استفاده کنید و بطور مرتب از دهانشویه‌های ضد عفونی کننده استفاده کنید. بهداشت خوب دهان و دندان، خطر انتشار عفونت از دهان به غدد بزاقی را کاهش می‌دهد.
هیدراته بمانید
مقدار زیادی آب بنوشید تا دهان خود را مرطوب نگه دارید. کم آبی می‌تواند منجر به غلیظ شدن بزاق شود که می‌تواند مجاری بزاقی را مسدود کند و خطر عفونت را افزایش دهد.
پرهیز از مصرف سیگار و الکل
سیگار کشیدن و مصرف زیاد الکل، می‌تواند غدد بزاقی را تحریک کند و سیستم ایمنی بدن شما را ضعیف کند و شما را مستعد ابتلا به عفونت‌ها کند.
مصرف شکر را محدود کنید
کاهش مصرف شکر به جلوگیری از پوسیدگی که می‌تواند به عفونت غدد بزاقی کمک کند، موثر باشد.
از اشتراک ظروف یا وسایل شخصی خودداری کنید
از به اشتراک گذاشتن ظروف غذاخوری، نی یا وسایل شخصی که با دهان شما تماس دارند خودداری کنید؛ زیرا این کار می‌تواند باعث انتقال باکتری یا ویروس شود که ممکن است باعث عفونت شود.
از مواد حساسیت زا و محرک پرهیز کنید
اگر مواد حساسیت زا یا محرک را می شناسید، برای جلوگیری از التهاب غدد بزاقی از آنها اجتناب کنید. این شامل آلرژن‌هایی مانند غذاهای خاص یا عوامل محیطی می‌شود.
درمان سریع عفونت‌های دهان
در صورت مشاهده علائم عفونت های دهان مانند بیماری لثه یا آبسه دندان، به دنبال درمان سریع دندانپزشکی برای جلوگیری از گسترش عفونت به غدد بزاقی باشید.
واکسیناسیون
برخی از عفونت‌های ویروسی مانند اوریون، می‌توانند منجر به عفونت غدد بزاقی شوند. اطمینان از بروز بودن شما و فرزندانتان در مورد واکسیناسیون، می‌تواند از این عفونت‌ها جلوگیری کند.
نتیجه گیری
درمان و پیش آگهی سرطان غدد بزاقی، به عوامل مختلفی از جمله نوع و مرحله سرطان، محل آن و سلامت کلی بیمار بستگی دارد. تشخیص زودهنگام و درمان سریع، برای نتایج بهتر بسیار مهم است. بنابراین مشاوره با یک متخصص گوش، حلق و بینی، برای تشخیص و برنامه درمانی مناسب ضروری است.