درمان سرگیجه ناشی از اختلالات وستیبولار با فیزیوتراپی

در مطالعه‌ای که ۱۰۲ بیمار مبتلا به سرگیجه مزمن شرکت کردند، کسانی که تحت برنامه فیزیوتراپی وستیبولار قرار گرفتند در مقایسه با گروه کنترل، امتیازات تعادل و کیفیت زندگی بهبود چشمگیری یافتند (P < 0.05). سیستم عصبی مرکزی با استفاده از مکانیسم‌های جبرانسازی، قادر است ورودی‌های حسی را بازآرایی کند تا عملکرد تعادلی را بازیابد. بر اساس این مکانیسم‌ها، فیزیوتراپی در درمان سرگیجه ناشی از اختلالات وستیبولار باعث می‌شود مغز بتواند سیگنال‌های مخدوش را تصحیح کند و علایم سرگیجه کمتر شوند.

در این روش، با تمرینات ساده و هدفمند، مغز و بدن شما دوباره یاد می‌گیرند که اطلاعات مربوط به حرکت و تعادل را درست پردازش کنند. این تمرینات، شامل حرکاتی هستند که حساسیت بدن را کاهش داده، موجب تثبیت نگاه شما در هنگام انجام حرکات سر و بدن شده و توانایی ایستادن و حرکت شما بدون افتادن را افزایش می‌دهند.

این روش درمانی، برای مشکلاتی مثل سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم، التهاب گوش داخلی، آسیب عصبی و حتی سرگیجه بعد از ضربه مغزی مفید است و به شما کمک می‌کند تا دوباره کنترل تعادل و حرکات بدن‌تان را به دست آورید. در ادامه این مطلب از سایت دکتر کوهی، به بررسی بهترین روش‌های درمان سرگیجه ناشی از اختلالات وستیبولار می‌پردازیم.

به نقل از مطالعه بازنگری سیستماتیک در مجله‌ PMC:

تمرینات مبتنی بر بازتوانی وستیبولار نشان داده‌اند که می‌توانند در بهبود مقیاس علایم ‌چرخش، کاهش ریسک سقوط، بهبود تعادل و وضعیت احساسی در بیماران مبتلا به سرگیجه مزمن مؤثر باشند.

سرگیجه و اختلالات وستیبولار؛ علل، علائم و تشخیص

سرگیجه و اختلالات وستیبولار، زمانی رخ می‌دهد که سیستم تعادل بدن شما که در گوش داخلی و مغز قرار دارد، درست کار نکند. وقتی این سیستم دچار مشکل می‌شود، مغز نمی‌تواند اطلاعات مربوط به حرکت و موقعیت بدن را به درستی پردازش کند و همین، باعث سرگیجه، عدم تعادل، تاری دید و حتی حالت تهوع می‌شود.

مشکلات تعادلی، می‌توانند ناشی از بیماری های گوش داخلی یا آسیب‌های مغزی باشند و تشخیص دقیق آن‌ها، اهمیت زیادی دارد تا بتوان درمان مناسب، مثل توانبخشی وستیبولار را آغاز کرد. علل ایجاد اختلالات وستیبولار، می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• افزایش سن و تحلیل رفتن ساختارهای گوش داخلی که مسئول ارسال سیگنال‌های تعادل به مغز هستند.
• آسیب‌هایی که به سر و ضربه‌هایی که به مغز یا گوش داخلی وارد می‌شوند.
• مصرف برخی داروها یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر که می‌توانند به گوش داخلی آسیب بزنند.
• التهاب ناشی از عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی که ساختارهای گوش داخلی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
• مشکلات مربوط به جابجایی مایع درون گوش داخلی (اندولنف) که می‌تواند سیگنال‌های تعادلی را مختل کند.
• رشد تومورها یا ضایعاتی که روی اعصاب و تعادل تاثیر می‌گذارند.
• بیماری‌های خودایمنی که موجب می‌شوند سیستم ایمنی به اشتباه، گوش داخلی را هدف قرار دهد.
• شرایط عصبی و مغزی، مانند سکته یا بیماری‌هایی که به پوشش اعصاب آسیب می‌زنند.

علائم اختلالات وستیبولار نیز، بسته به نوع مشکل متفاوت خواهد بود؛ اما شایع‌ترین نشانه‌ها به شرح زیر هستند.

تشخیص اختلالات وستیبولار، با معاینه فیزیکی و ارزیابی سیستم تعادل توسط پزشک، انجام می‌شود. پزشکان، ممکن است از آزمایش‌های بینایی، شنوایی و تصویربرداری  (MRI, CT)برای تشخیص دقیق استفاده کنند؛ همچنین، توانبخشی وستیبولار، شامل تمرینات خاصی برای بهبود هماهنگی چشم و سر و تعادل بدن، به مغز کمک می‌کنند تا بهتر با اختلالات تعادلی کنار بیاید و علائم کاهش پیدا کنند.

شروع سریع درمان، می‌تواند از عوارض جدی مثل افتادن یا کاهش شنوایی طولانی‌مدت، جلوگیری کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد. اگر سرگیجه با علائم شدید مثل ضعف یک طرف بدن، سردرد ناگهانی یا مشکلات قلبی همراه باشد، باید فورا به پزشک مراجعه کرد.

تکنیک‌های فیزیوتراپی در درمان سرگیجه ناشی از اختلالات وستیبولار

درمان سرگیجه ناشی از اختلالات وستیبولار با فیزیوتراپی، به شما کمک می‌کند تا مغز و بدن دوباره یاد بگیرند چگونه تعادل خود را حفظ کرده و علائم سرگیجه، کاهش پیدا کنند. این روش، شامل تمرینات مختلفی است که توسط فیزیوتراپیست متخصص، طراحی شده و با شرایط هر فرد هماهنگ می‌شود. تمرینات اصلی، شامل تمرینات ثبات نگاه، کاهش حساسیت، تمرینات تعادلی و مانورهای بازگردانی ذرات گوش داخلی است.

1. در تمرینات ثبات نگاه، یاد می‌گیرید که هنگام حرکت سر، چشم‌هایتان روی یک نقطه ثابت تمرکز کنند. این کار، باعث می‌شود تاری دید و سرگیجه هنگام حرکت، کمتر شده و مغز، بهتر با سیگنال‌های تعادلی هماهنگ شود.
2. تمرینات کاهش حساسیت، به این صورت انجام می‌شوند که حرکاتی که باعث سرگیجه می‌شوند، به آرامی و به‌صورت تکراری انجام می‌گیرند تا مغز، به آن‌ها عادت کند و واکنش شدید سرگیجه کاهش یابد.
3. برای افرادی که دچار سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم هستند، فیزیوتراپیست از مانورهای بازگردانی ذرات گوش داخلی استفاده می‌کند. این حرکات سر و بدن، کمک می‌کند تا ذرات کلسیمی که باعث سرگیجه شده‌اند، به جای خود در گوش داخلی بازگردند و علائم، بلافاصله کاهش یابند.

توانبخشی وستیبولار پس از کنترل سرگیجه حاد، به ویژه زمانی که هنوز احساس عدم تعادل وجود دارد، اهمیت زیادی دارد. هدف این است که مغز دوباره آموزش ببیند چگونه اطلاعات تعادلی را درست پردازش کند و حس اطمینان و ثبات در حرکت بازگردد. با انجام منظم این تمرینات، حتی افرادی که دچار مشکلات شدید سرگیجه یا عدم تعادل هستند، می‌توانند بهبود قابل توجهی در زندگی روزمره خود مشاهده کنند.^{Vestibular Rehabilitation Therapy}

در یک کارآزمایی بالینی با دو گروه، بعد از ۴ هفته، گروهی که همراه با دارو درمانی بازتوانی وستیبولار داشتند، نسبت به گروه کنترل از نظر امتیاز تعادل، شدت سرگیجه و کیفیت زندگی بهبود بیشتری داشتند (P<0.05).

تمرینات تعادلی و حرکتی برای بهبود عملکرد وستیبولار

تمرینات تعادلی و حرکتی، یکی از اصلی‌ترین بخش‌های توانبخشی وستیبولار هستند. هدف این تمرینات، این است که مغز و بدن دوباره یاد بگیرند که چگونه هنگام حرکت سر یا بدن تعادل را حفظ کنند. این تمرین‌ها، به آرامی مغز را آموزش می‌دهند تا با اطلاعات تعادلی جدید هماهنگ شود و احساس سرگیجه و عدم تعادل کاهش یابد.

به منظور درمان سرگیجه ناشی از اختلالات وستیبولار با فیزیوتراپی، به مدت 30 تا 60 ثانیه روی هر دو پا با فاصله کم ایستاده و تعادل خود را حفظ کنید؛ زیرا این تمرین، تعادل پایه را تقویت می‌کند. در تمرینی دیگر، برای داشتن تعادل پویا و کنترل عضلات مرکزی بدن، به آرامی روی یک پا بایستید و با دست یا دیوار، در صورت نیاز تعادل خود را حفظ کنید.

همچنین، می‌توانید پاشنه یک پا را جلوی پنجه پای دیگر قرار دهید و تعادل خود را حفظ کنید تا هماهنگی و تمرکز مغز، برای حفظ تعادل تقویت گردد. هنگام حرکت، هر پا را با دقت بالا بیاورید و ثبات بدن را حفظ کنید تا هماهنگی بهتر بین چشم، گوش داخلی و عضلات پا ایجاد شود. راه رفتن روی سطوح نرم یا نامسطح (مثل بالش یا زمین نرم)، باعث می‌شود سیستم وستیبولار بهتر برای حفظ تعادل آموزش ببیند.^{What is Vestibular Rehabilitation Therapy?}

تمرینات تطبیقی برای کاهش سرگیجه در زندگی روزمره

تمرینات تطبیقی، به شما کمک می‌کنند تا مهارت‌های تعادلی و حرکتی را در شرایط واقعی زندگی تمرین کنید.

این تمرین‌ها، به مغز می‌آموزند که هنگام انجام فعالیت‌های روزمره مانند راه رفتن، خم شدن یا چرخیدن، سرگیجه کمتر شده و واکنش‌های بدن به حرکت، طبیعی‌تر شود:

• حرکات سر همراه با راه رفتن: هنگام راه رفتن در محیط امن، سر خود را به آرامی به چپ و راست یا بالا و پایین حرکت دهید و نگاه خود را روی مسیر حفظ کنید. این تمرین، مغز را برای هماهنگی بین حرکت سر و حفظ تعادل آموزش می‌دهد.
• تمرین قدم زدن با نگاه به اشیای مختلف: هنگام قدم زدن، برای هماهنگی بین چشم و سیستم تعادل، نگاه خود را از یک شیء به شیء دیگر منتقل کنید، بدون اینکه مسیر خود را از دست بدهید.
• راه رفتن روی موانع کوچک: قدم زدن روی موانع کوچک یا اطراف اشیای ایمن، باعث می‌شود بدن برای شرایط واقعی زندگی آماده شود و احتمال سرگیجه کاهش یابد.
• تمرینات دینامیک با سر و چشم: هنگام حرکت یا تمرین ایستاده، سر خود را با ریتم کند یا سریع، حرکت دهید و نگاه خود را روی یک هدف ثابت حفظ کنید.

این تمرینات، باعث می‌شوند که فرد بتواند در محیط‌های شلوغ، هنگام خرید، ورزش یا فعالیت‌های روزمره، سرگیجه و عدم تعادل کمتری تجربه کند و اعتماد به نفس بیشتری در حرکت داشته باشد.

به نقل از مقاله “Efficacy of vestibular rehabilitation” در Frontiers in Neurology:

در یک مطالعه روی ۶۴ بیمار، بازتوانی وستیبولار سفارشی شده در حدود ۶ هفته باعث بهبود قابل توجهی در امتیازات DHI و VADL (ابعاد فعالیت‌های روزمره در اختلال وستیبولار) شد، چه در اختلالات محیطی و چه مرکزی

تاثیر توانبخشی وستیبولار در بیماران برای افزایش ثبات و کاهش سرگیجه

توانبخشی وستیبولار، یکی از موثرترین روش‌ها برای بهبود تعادل و کاهش سرگیجه در بیماران است. این درمان، با تمریناتی ویژه، به مغز و بدن کمک می‌کند تا عملکرد سیستم وستیبولار را جبران کرده و کنترل بهتری بر حرکت و وضعیت بدن داشته باشند. نتیجه آن‌ها، افزایش ثبات هنگام ایستادن و راه رفتن، کاهش سرگیجه و بهبود کیفیت زندگی است.

افزایش ثبات و تعادل بدن، کاهش علائم سرگیجه، بهبود راه رفتن و حرکات بدن، افزایش کیفیت زندگی با کاهش علائم و بهبود عملکرد جسمی، بهبود ثبات دیداری حتی در هنگام حرکت سر و کاهش خطر سقوط و احتمال افتادن و آسیب به ویژه در سالمندان، از مزایای توانبخشی وستیبولار هستند.^{Vestibular Treatment}

راهنمای عملی اجرای تمرینات وستیبولار در خانه؛ آنچه باید بدانید

برای اجرای تمرینات وستیبولار در خانه، ابتدا محیطی امن و بدون موانع آماده کرده و در کنار دیوار یا صندلی تمرین کنید. حرکات را آهسته و با دقت انجام داده و شدت تمرینات را به تدریج افزایش دهید. تداوم و پیروی از برنامه توصیه‌شده توسط فیزیوتراپیست، کلید کاهش سرگیجه و بهبود تعادل است.

برای دریافت مشاوره و خدمات درمانی مرتبط، می‌توانید با دکتر علی کوهی، فلوشیپ اتولوژی و نرواتولوژی در تهران، در ارتباط باشید.

• تلفن: 02188884831
• آدرس: خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک ساعی ، نبش خیابان دوم گاندی، واقع در طبقه ششم ساختمان پزشکان دی
• اینستاگرام: @drkouhi

در جمع‌بندی، درمان سرگیجه ناشی از اختلالات وستیبولار با فیزیوتراپی روشی شناخته شده و مؤثر است، به شرط آنکه برنامه‌ تمرینی دقیق و هدفمند باشد. با انجام فیزیوتراپی برای سرگیجه ناشی از اختلالات وستیبولار و پیگیری منظم، امکان کاهش شدت و دفعات سرگیجه فراهم می‌شود. همچنین تأکید بر این است که فیزیوتراپی در درمان سرگیجه ناشی از اختلالات وستیبولار باید با ارزیابی دقیق، تطبیق فردی و نظارت متخصص انجام شود تا نتایج ماندگار به‌دست آید.