تاثیر آلودگی هوا بر سلامت سیستم شنوایی

علاوه بر اثر مستقیم، آلودگی هوا از طریق افزایش استرس اکسیداتیو و التهاب مزمن نیز می‌تواند عملکرد سیستم شنوایی را مختل کند. این فرآیندها به سلول‌های مویی حساس گوش داخلی آسیب می‌زنند؛ سلول‌هایی که نقش کلیدی در تبدیل امواج صوتی به پیام‌های عصبی دارند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند افرادی که در شهرهای آلوده زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض کاهش شنوایی حسی‌ـ‌عصبی، وزوز گوش و افت شنوایی تدریجی هستند؛ حتی در افرادی که سابقه قرارگیری در معرض صدای بلند ندارند.

تشخیص آسیب‌های شنوایی ناشی از آلودگی هوا به دلیل کندی پیشرفت آن، معمولا در مراحل اولیه دشوار است. با این حال، علائمی مانند احساس سنگینی در گوش، کاهش توانایی درک صحبت‌ها در محیط‌های شلوغ و وزوز گوش، می‌تواند نشان‌دهنده شروع این مشکلات باشد. مهم است که در مناطق پرخطر، افراد به طور منظم تحت تست شنوایی قرار گیرند تا آسیب در مراحل ابتدایی شناسایی شود. در ادامه این مطلب از وبسایت دکتر کوهی، به بررسی این موضوع مهم می‌پردازیم.

به نقل از مجله Environmental Pollution – نشریه علمی معتبر در حوزه محیط‌زیست و سلامت انسان:

قرارگیری طولانی‌مدت در معرض آلودگی هوا می‌تواند خطر کاهش شنوایی حسی‌ـ‌عصبی را افزایش دهد، حتی در افرادی که در معرض نویز شغلی نیستند.

مکانیسم‌های آسیب‌رسانی آلاینده‌های هوا به سیستم شنوایی

ذرات بسیار ریز معلق در هوا، می‌توانند وارد جریان خون شوند و باعث ضخیم شدن دیواره عروق شوند. این امر، به نوبه خود خون‌رسانی به اندام‌های حساس، مانند حلزون گوش را مختل می‌کند. کاهش اکسیژن و مواد مغذی حیاتی، منجر به مرگ سلول‌های مویی حلزون گوش می‌شود که مسئول تبدیل امواج صوتی، به سیگنال‌های عصبی هستند. برای مثال، استفاده از وسایل محافظت از گوش در کنسرت‌ها نیز، اقدامی پیشگیرانه برای حفظ این سلول‌های حیاتی در برابر عوامل مخرب است.

تاثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت آلودگی هوا بر عملکرد گوش

مواجهه شدید با آلودگی، می‌تواند باعث واکنش‌های التهابی در مجاری تنفسی و شیپور استاش شود. سپس فشار گوش میانی تغییر کرده و فرد احساس کیپی یا گرفتگی گوش می‌کند. همچنین ممکن است پس از مواجهه کوتاه‌مدت فرد دچار وزوز خفیف یا کاهش موقت وضوح شنیداری شود. مواجهه طولانی‌مدت با آلودگی هوا، منجر به آسیب دائمی و جبران‌ناپذیر به حلزون گوش و عصب شنوایی می‌شود که نتیجه آن، کم‌شنوایی حسی عصبی پیشرونده است. این آسیب‌ها اغلب در ابتدا نامحسوس هستند و با گذشت زمان تشدید می‌شوند.

آلاینده‌های کلیدی و نقش آن‌ها در بروز مشکلات شنوایی

شناخت نوع آلاینده‌ها، به ما کمک می‌کند تا بهتر بفهمیم چگونه آلودگی هوا و شنوایی با هم مرتبط هستند و برای محافظت از شنوایی چه اقداماتی لازم است.

ذرات معلق ( PM2.5  و  PM10)؛ مهم‌ترین عامل آسیب‌رسان شنوایی

ذرات معلق که با اندازه‌هایی کمتر از ۲.۵ میکرومتر و ۱۰ میکرومتر شناخته می‌شوند، خطرناک‌ترین نوع آلاینده‌ها برای سلامت سیستم شنوایی هستند. این ذرات، به دلیل اندازه بسیار کوچک خود، می‌توانند به عمق ریه‌ها نفوذ کنند و وارد جریان خون شوند. افزایش غلظت PM2.5 در هوا، ارتباط مستقیمی با افزایش خطر کاهش شنوایی در جمعیت‌ها دارد.^{Effects of air pollution and noise exposure on occupational hearing loss}

گازهای سمی (دی‌اکسید نیتروژن، ازن، دی‌اکسید گوگرد) و مکانیسم اثر

گازهای سمی، مانند دی‌اکسید نیتروژن NO2 ازن O3 و دی‌اکسید گوگرد SO2 گرچه به اندازه ذرات معلق مستقیم وارد جریان خون نمی‌شوند؛ اما با تولید رادیکال‌های آزاد و تشدید استرس اکسیداتیو در بدن، باعث التهاب عمومی می‌شوند. این التهاب می‌تواند، به عروق و اعصاب حسی بدن از جمله عصب شنوایی آسیب برساند و در نهایت منجر به کاهش شنوایی شود. این گازها همچنین می‌توانند، سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و احتمال بروز عفونت‌های گوش را که خود یکی از دلایل کم‌شنوایی است، افزایش دهند.

به نقل از British Medical Journal – BMJ Open، مجله پزشکی وابسته به انجمن پزشکی بریتانیا:

ذرات معلق ریز با ایجاد التهاب عروقی و کاهش خون‌رسانی به گوش داخلی، عملکرد حلزون گوش را مختل می‌کنند.

سایر ترکیبات آلاینده و اثرات آن‌ها بر گوش داخلی

علاوه بر موارد فوق، سرب، کادمیوم و سایر فلزات سنگین موجود در آلودگی هوا نیز، می‌توانند سمی باشند و مستقیما بر عصب شنوایی تاثیر بگذارند. این ترکیبات سمی، با اختلال در انتقال سیگنال‌های عصبی و آسیب به میلین پوشش محافظ عصب، باعث کاهش کارایی عصب می‌شوند.

شواهد علمی و آخرین تحقیقات در زمینه آلودگی هوا و شنوایی

شواهد علمی متعددی رابطه میان آلودگی هوا و شنوایی را تایید کرده‌اند. مطالعات گسترده در شهرهای آلوده جهان، نشان داده‌اند که ساکنان این مناطق به طور قابل توجهی بیشتر از سایرین به کاهش شنوایی حسی عصبی مبتلا می‌شوند. به عنوان مثال برخی تحقیقات افزایش ۳ تا ۵ درصدی خطر کم‌شنوایی را به ازای هر ۱۰ میکروگرم افزایش در غلظت PM2.5 در هوا گزارش کرده‌اند. این یافته‌ها، اهمیت محافظت از شنوایی و توجه به کیفیت هوا را به یک اولویت بهداشت عمومی تبدیل کرده است.

این موارد، به خوبی نشان می‌دهند که سلامت سیستم شنوایی، چقدر در معرض تهدید عوامل محیطی نامرئی مانند آلودگی هوا قرار دارد.

گروه‌های در معرض خطر؛ کودکان و سالمندان در مواجهه با آلودگی هوا

کودکان، به دلیل آنکه سیستم شنوایی و ایمنی آنها هنوز در حال تکامل است، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. مواجهه با آلودگی هوا در سنین پایین، می‌تواند نه تنها باعث تاخیر در رشد شنوایی شود؛ بلکه خطر عفونت‌های مکرر گوش میانی را که یکی از دلایل شایع کم‌شنوایی انتقالی در این گروه سنی است، افزایش دهد.

سالمندان نیز، به دلیل فرایند طبیعی پیری که منجر به کاهش تدریجی شنوایی می‌شود و معمولا با بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا بیماری‌های قلبی عروقی همراه است، نسبت به اثرات مخرب آلودگی هوا حساس‌تر هستند. آلودگی هوا، می‌تواند فرایند کاهش شنوایی مرتبط با افزایش سن یا پیرگوشی را سریع تر کند و نیاز به درمان کم‌شنوایی را در آنها زودتر ایجاد کند.^{Uncovering the impact and mechanisms of air pollution on eye and ear health}

به نقل از مطالعه UK Biobank، یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های پژوهشی سلامت در دانشگاه آکسفورد، بریتانیا:

داده‌های جمعیتی نشان می‌دهد افزایش آلودگی هوا با افت شنوایی خفیف تا متوسط در بزرگسالان ارتباط آماری معنادار دارد.

علائم، تشخیص و پیامدهای کم‌شنوایی ناشی از آلودگی هوا

کم‌شنوایی ناشی از آلودگی هوا به طور معمول یک بیماری خاموش است که به تدریج پیشرفت می‌کند. آگاهی از علائم اولیه برای راه های مراقبت از گوش و تشخیص به موقع اهمیت زیادی دارد.

نشانه‌های اولیه و مزمن مشکلات شنوایی مرتبط با آلاینده‌ها

نشانه‌های اولیه کاهش شنوایی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

1. احساس نیاز به افزایش صدای تلویزیون یا رادیو.
2. مشکل در درک مکالمات به ویژه در محیط‌های پر سر و صدا.
3. اغلب از دیگران می‌خواهید جملات خود را تکرار کنند.
4. وزوز گوش یا صداهای زنگ در گوش.

با پیشرفت آسیب که در مواجهه مزمن با آلودگی هوا رخ می‌دهد این نشانه‌ها تبدیل به مشکلات مزمن می‌شوند.

وزوز گوش (Tinnitus) و کاهش وضوح شنیداری

یکی از شایع‌ترین نشانه‌های آسیب به سیستم شنوایی وزوز گوش است. این حالت به صورت درک صداهایی مانند زنگ سوت یا خش‌خش در غیاب منبع خارجی صدا است. آلاینده‌ها، با آسیب به سلول‌های مویی گوش داخلی، باعث می‌شوند که این سلول‌ها به صورت خودبه‌خود سیگنال‌های اشتباهی را به مغز ارسال کنند که مغز آن را به صورت وزوز تفسیر می‌کند.

ابعاد جهانی و منطقه‌ای؛ آلودگی هوا در شهرها و مناطق صنعتی

موضوع آلودگی هوا و شنوایی یک معضل منطقه‌ای نیست؛ بلکه یک چالش جهانی به ویژه در شهرهای آلوده و مناطق صنعتی است. در کلان‌شهرها که همواره با ترافیک سنگین و فعالیت‌های صنعتی گسترده مواجه هستند، غلظت آلاینده‌ها به بالاترین حد خود می‌رسد و به همین دلیل، ساکنان این مناطق به طور قابل توجهی، دچار کاهش شنوایی می‌شوند.^{Correlation of air pollution and risk of sudden sensorineural hearing loss}

راهکارهای جامع برای پیشگیری و محافظت از شنوایی در برابر آلودگی هوا

راهکارهای پیشگیرانه برای محافظت از شنوایی در برابر آلودگی هوا، شامل کاهش حضور در مناطق آلوده به‌خصوص در روزهای بحرانی، استفاده از ماسک‌های مناسب و توجه به سبک زندگی سالم است. بدن در صورت برخورداری از تغذیه مناسب و فعالیت بدنی منظم، در برابر آثار مخرب آلودگی مقاوم‌تر عمل می‌کند. در کنار آن افرادی که در محیط‌های شلوغ و صنعتی کار می‌کنند، باید شنوایی خود را به صورت دوره‌ای ارزیابی کنند.

اهمیت مراقبت‌های بلندمدت و پایش مستمر برای بهبود کیفیت زندگی

با توجه به پیشرفت آهسته کم‌شنوایی ناشی از آلودگی هوا، مراقبت از گوش به صورت بلندمدت و منظم ضروری است. این مراقبت شامل انجام سالیانه تست شنوایی به ویژه برای افرادی است که در شهرهای آلوده زندگی می‌کنند یا در معرض بالای آلاینده‌ها قرار دارند. تشخیص زودرس، به پزشکان این امکان را می‌دهد که اقدامات لازم برای به حداقل رساندن پیشرفت کاهش شنوایی را اتخاذ کنند. در نهایت پیشنهاد می‌شود، حتما با یک متخصص گوش، حلق و بینی مجرب و باتجربه، مانند دکتر کوهی مشورت کنید.

• تلفن: 02191346260
• اینستاگرام: @drkouhi
• آدرس: تهران، خیابان ملاصدرا، خیابان شیخ بهایی، خیابان صائب تبریزی غربی، پلاک 34، کلینیک بساوا

در مجموع، شواهد علمی نشان می‌دهد سلامت گوش و آلودگی هوا رابطه‌ای جدی و قابل توجه دارند و پاسخ به این پرسش که آیا آلودگی هوا بر شنوایی تاثیر دارد؟ دیگر صرفاً یک فرضیه نیست. با توجه به داده‌های موجود، می‌توان گفت تاثیر آلودگی هوا بر سلامت سیستم شنوایی به‌ویژه در مواجهه طولانی‌مدت، واقعی و قابل اندازه‌گیری است و توجه به پیشگیری، پایش شنوایی و کاهش تماس با آلاینده‌ها اهمیت بالایی دارد.