جمجمه به استخوانی گفته می‌شود که صورت را شکل می‌دهد و مغز را در بر می‌گیرد. اگر روی صورت یا سر خود دست بکشیم، می‌توانیم استخوان‌ها و گاهی غضروف‌های تشکیل دهنده جمجمه سر را حس کنیم. اکنون شاید این پرسش‌ها مطرح شود که قاعده جمجمه کجاست؟، جراحی جمجمه چیست؟، انواع جراحی قاعده جمجمه کدام هستند؟، بهترین جراح قاعده جمجمه کیست؟ و پرسش‌های دیگر. در این نوشتار بر آن هستیم تا پس از این تعریف کوتاه از جمجمه انسان، به انواع جراحی قاعده جمجمه از جمله جراحی آندوسکوپیک و عوارض این جراحی بپردازیم.
قاعده جمجمه کجاست؟
قاعده جمجمه یا کف جمجمه یک ناحیه شلوغ و پیچیده است. این بخش، دارای سوراخ‌ها یا در واقع، ورودی‌ها و خروجی‌های متعددی است. نخاع و بسیاری از رگ‌ها و رشته‌های عصبی از این سوراخ‌ها عبور می‌نمایند. کف یا قاعده جمجمه از پنج استخوان شکل گرفته است. این استخوان‌ها نه تنها پایین‌ترین بخش مغز را تحمل می‌کنند بلکه حدقه چشم‌ها، بخشی از دیواره حفره بینی، برخی از سینوس‌ها و استخوان‌های اطراف گوش داخلی هم توسط همین استخوان‌ها شکل می‌گیرد.
جراحی قاعده جمجمه چیست؟
گاهی ممکن است توده‌هایی سرطانی یا غیرسرطانی یا ناهنجاری‌های دیگری در زیر مغز یا سایر نقاط قاعده جمجمه وجود داشته باشد. در این صورت، ممکن است لازم شود برای برداشتن این توده‌ها یا رفع ناهنجاری‌ها، یکی از انواع جراحی قاعده جمجمه صورت پذیرد. باید خاطر نشان کرد که مشاهده و دسترسی داشتن به این ناحیه کار بسیار دشواری است. برخی از عناصری که در این ناحیه وجود دارند، اعمالی حیاتی و مهم انجام می‌دهند. به همین دلیل، انجام انواع عمل جراحی قاعده جمجمه در صورتی موفق خواهد بود که پزشک جراح از دقت و تجربه کافی برخوردار باشد. جراحی قاعده جمجمه از طریق جراحی آندوسکوپی یکی از انواع این جراحی محسوب می‌شود. در ادامه این نوشتار توضیحات بیشتری در این مورد ارائه خواهد شد.
جراحی قاعده جمجمه چه بیماری هایی را درمان می کند؟
همان گونه که تاکنون گفته شد، بسیاری از انواع توده‌ها و ناهنجاری‌های موجود در قاعده جمجمه یا عناصر مجاور آن، با عمل جراحی قابل درمان یا کنترل هستند. در زیر فهرستی از برخی از بیماری‌ها و مشکلاتی که با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل اصلاح یا بهبود هستند، درج شده است.
- هر گونه کیست از جمله کیست‌های مادرزادی که از بدو تولد در بدن فرد در ناحیه قاعده جمجمه وجود داشته‌اند
- هر گونه توده ناشی از بروز عفونت‌های گوناگون مانند انواع آبسه‌ها در ناحیه قاعده جمجمه
- شوانوما که تومور خوش خیم با منشا سلول‌های پوشاننده أعصاب است. یکی از شایع‌ترین شوانوم‌ها، شوانوم وستیبولار است که سیستم تعادلی و شنوایی را درگیر می‌سازد.
- مننژیوما که یکی از انواع تومورهای مغزی غیرسرطانی به شمار می‌آید. مننژیوما توده‌ای خوش خیم است و از پرده‌های محافظت کننده از مغز سرچشمه می‌گیرد. این پرده‌های محافظ مغز، مننژ نام دارند. مننژ یک لایه محافظ است که بین مغز و جمجمه قرار دارد. رشد بیش از اندازه سلول‌های مننژ در حالت غیرسرطانی به مننژیوما منتهی می‌شود.
- کندروما که تومورهای خوش خیم با منشا غضروفی هستند. ظهور این تومورهای استخوانی در قاعده جمجمه ممکن است باعث بروز علائم شود. انواع جراحی قاعده جمجمه برای برداشتن این تومورها ممکن است انجام شود.
- فیستول مایع مغزی نخاعی یا به عبارت دیگر، راه یافتن مایع مغزی نخاعی به جایی غیر طبیعی و نابجا
- نورالژی تری ژمینال یا درد عصب سه گانه یکی دیگر از مواردی است که فرد را به سمت انواع جراحی قاعده جمجمه سوق می‌دهد. در این بیماری، درد شدید در یک طرف صورت حس می‌شود.
- تومورهای هیپوفیز (هیپوفیز یکی از بخش‌های مغز محسوب می‌شود که در پایین مغز و در مجاورت کف جمجمه قرار دارد)
- کرانیو فارنژیوما یا تومورهایی که در مجاورت غده هیپوفیز مغز رشد می‌کنند. این تومورها به طور معمول خوش خیم و غیر سرطانی هستند.
- کرانیو سینوستوزیس به شرایطی گفته می‌شود که در آن، استخوان های جمجمه یک نونهال، زودتر از زمان مقرر بسته می‌شود و به اصطلاح به هم جوش می‌خورد. این جوش خوردن زودهنگام استخوان‌های جمجمه در نونهالان، هم در رشد مغز، هم در شکل نهایی استخوان جمجمه اختلال ایجاد می‌نماید.
- هر گونه ناهنجاری شریانی – وریدی در کف جمجمه با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل درمان خواهد بود. وقتی یک شریان و یک ورید به طور غیر طبیعی و ناهنجار به هم بپیوندند، توده عروقی غیر طبیعی به وجود می‌آورند. در بیشتر موارد، برای برداشتن آنها بهتر است عمل جراحی صورت پذیرد.
علائم بیماری‌هایی که با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل درمان هستند
بسیاری از نام‌های بیماری‌هایی که در بالا گفته شد، ممکن است برای عموم خوانندگان ناشناخته باشد. اکنون توضیح داده می‌شود که بروز چه علائمی در فرد، باید شک به وجود یک بیماری یا مشکل در قاعده جمجمه را برانگیزد. تردیدی نیست که توده‌ها یا ناهنجاری‌های کف جمجمه می‌توانند علائم متنوعی را رقم بزنند. علائم ناشی از توده‌ها یا ناهنجاری2های کف جمجمه به ماهیت، اندازه (سایز)، موقعیت دقیق آنها و گاهی سرعت رشد آنها بستگی دارد. برخی از علائم ناشی از بیماری‌ها یا شرایطی که با انواع جراحی قاعده جمجمه درمان می‌شوند، در زیر درج شده است:
- درد صورت
- سردرد
- منگی و گیجی
- مشکلات بینایی و دید
- بی حسی پوست سر و صورت
- ضعف عضلات صورت
- افت شنوایی یا وزوز گوش ( شنیدن صدای زنگ یا صدای دیگری که منبعی برای آن در اطراف شخص وجود ندارد)
- خروج ترشحات غیر طبیعی از بینی و عفونت‌های مکرر و عود کننده سینوس‌ها
- مشکلات هورمونی
در جراحی جمجمه چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
در انواع جراحی قاعده جمجمه، پزشک جراح می‌خواهد به کف جمجمه بیمار دسترسی پیدا کند. پس از این که پزشک با یکی از انواع روش‌ها به کف جمجمه دسترسی یافت، ضایعه مربوطه را شناسایی می‌کند. گاهی برای شناسایی ضایعه باید از تصاویر پزشکی مانند ام آر آی استفاده نمود. به طور کلی، جراحی قاعده جمجمه یک کار تیمی به شمار می‌رود. علاوه بر پزشک فوق تخصص جراحی قاعده جمجمه و گوش،حلق و بینی بهتر است متخصصین رادیولوژی، جراح صورت و جراح مغز و اعصاب هم در تیم درمان حضور داشته باشند.
انواع جراحی قاعده جمجمه
دو روش اصلی برای انجام عمل جراحی قاعده جمجمه وجود دارد. اگرچه جراحی قاعده جمجمه از طریق جراحی آندسکوپی روش ارجح به شمار می‌آید اما همچنان جراحی باز قاعده جمجمه، یکی از گزینه‌های درمانی مورد استفاده است. نوع ضایعه، اندازه و موقعیت آن از مهم‌ترین شاخص‌ها در تعیین نوع جراحی قاعده جمجمه به شمار می‌روند. در زیر به توضیح بیشتر در مورد هر دو روش جراحی کف جمجمه پرداخته شده است.
جراحی قاعده جمجمه از طریق آندوسکوپی
در این روش جراحی به طور معمول، نیازی به برش بزرگ جراحی روی پوست بیمار پیش نمی‌آید. به طور معمول، پزشک جراح که دوره‌های فوق تخصصی این کار را پشت سر گذاشته است، از طریق حفره بینی یا گوش یک لوله ظریف را که به منبع نور متصل است (لوله آندوسکوپ را)، به محل قاعده جمجمه وارد می‌نماید. در حین عمل جراحی، با کنترل تصاویر اِم آر آی و سی تی اسکن و به کمک دستگاه‌های نویگیشن پزشک جراح با دقت بسیاری زیادی، متوجه وضعیت مکانی وسایل جراحی آندوسکوپی نسبت به توده یا ناهنجاری می‌شود؛ همان توده‌ای که باید از بدن خارج گردد.
جراحی باز قاعده جمجمه
در این روش جراحی ممکن است ایجاد برش‌های بزرگ جراحی در نواحی خاصی از صورت یا سر لازم شود. همچنین در روش جراحی باز قاعده جمجمه سر شاید لازم گردد، قطعاتی از استخوان‌ها بریده و از سر خارج شوند. با وجود این، همچنان دقت بالا در موفقیت این نوع عمل جراحی حرف اول را می‌زند. به همین دلیل، در اتاق عمل به طور معمول، از میکروسکوپ جراحی هم استفاده می‌شود.
عوارض جراحی تومور قاعده جمجمه
این عمل جراحی هم مانند سایر اعمال جراحی ممکن است در تعداد بسیار کمی از بیماران با عوارض ناخواسته همراه گردد. شایع‌ترین عوارض انواع جراحی قاعده جمجمه در زیر بر شمرده می‌شوند:
- مننژیت (عفونت پرده های محافظ مغز)
- نشت مایع مغزی – نخاعی
- تغییرات در بینایی و دید
- خونریزی مغزی
- آبسه مغزی
- سینوزیت مزمن
- کیست در سینوس‌ها
- تجمع خون در محل انجام عمل جراحی
- خونریزی از محل عمل
تکنیک‌های پیشرفته میکروسکوپی، لیزری و اولتراسونیک
پزشکان از تکنیک‌های پیشرفته میکروسکوپی، لیزری و اولتراسونیک، برای درمان انواع تومورهای قاعده جمجمه استفاده می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، لیزر به جراحان این امکان را می‌دهد که این تومورها را در زمان کمتری بردارند و در نتیجه خطر عوارض جانبی را کاهش دهند؛ به‌علاوه، نیاز به بیهوشی کمتر شده و احتمال آسیب به بافت‌های سالم مغز و اعصاب اطراف نیز کاهش یابد. mountsinai
مزایا استفاده از روشهای اولتراسونیک، لیزر و میکروسکوپی
بدون شک، این روش‌ها از فواید بسیاری برخوردار هستند. این موارد به شرح زیر هستند:
- افزایش دقت؛ دستگاه‌های اولتراسونیک امکان جداسازی دقیق بافت را فراهم می‌کنند و آسیب به ساختارهای اطراف را به حداقل می‌رسانند.
- کاهش خونریزی؛ این تکنیک می‌تواند عروق خونی را لخته کرده و منجر به کاهش خونریزی حین عمل شود.
- آسیب حرارتی کمتر؛ ابزارهای اولتراسونیک، نسبت به تکنیک‌های دیگر حرارت کمتری تولید می‌کنند و علاوه بر درمان شایع‌ترین علائم تومور مغزی، خطر آسیب حرارتی به بافت‌های مجاور را کاهش می‌دهند.
- حداقل میزان تهاجم؛ لیزرها می‌توانند گزینه‌های حداقل تهاجمی را فراهم کنند که زمان بهبودی و درد پس از عمل را کاهش می‌دهد.
- لخته‌سازی؛ لیزرها لخته‌سازی فوری عروق خونی را فراهم می‌کنند که به کاهش خونریزی حین عمل کمک می‌کند.
- بهبود دید جراح؛ میکروسکوپ‌ها بزرگ‌نمایی و روشنایی عالی را به‌منظور دید دقیق ساختارهای آناتومیکی پیچیده ارائه می‌دهند و درعین‌حال درمان تومور قاعده جمجمه را آسان می‌کنند.
معایب استفاده از روشهای اولتراسونیک، لیزر و میکروسکوپی
در کنار تمامی مزایا، معایبی نیز شامل این روش می‌شود که به شرح زیر است:
- پیچیدگی‌های یادگیری؛ جراحان ممکن است نیاز به آموزش اضافی، برای تسلط بر این تکنیک داشته باشند.
- دسترسی محدود؛ در برخی موارد، دستگاه ممکن است به دلیل طراحی یا اندازه‌اش به برخی مناطق دسترسی نداشته باشد.
- هزینه؛ دستگاه‌های اولتراسونیک می‌توانند گران باشند و هزینه کل عمل را، افزایش دهند.
- آسیب حرارتی؛ خطر آسیب حرارتی به بافت‌های اطراف اگر بااحتیاط استفاده نشود؛ وجود دارد.
- فرسایش فیزیکی جراح؛ انجام طولانی‌مدت عمل تحت میکروسکوپ می‌تواند منجر به خستگی و ناراحتی برای جراح شود.
رادیوسرجری (Radiosurgery)
رادیوسرجری از پرتوهای تابش یونیزه، برای هدف‌گیری دقیق یک تومور استفاده می‌کند؛ به‌طوری‌که ساختارهای اطراف، دوز کمی از تابش را دریافت کنند. این روش می‌تواند به‌عنوان درمان مستقل یا به‌عنوان مکملی برای جراحی تومور استفاده شده و شایع‌ترین علائم تومور مغزی را کاهش دهد. بسیاری از تومورها، به‌ویژه آن‌هایی که دسترسی جراحی به آنها دشوار است، با این تکنیک‌ها درمان می‌شوند. hopkinsmedicine
پرتودرمانی از پرتوهای متمرکز و قدرتمند انرژی برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. چندین روش مختلف پرتودرمانی وجود دارد. پزشکان می‌توانند از آنها برای هدف قراردادن دقیق تومور استفاده کنند و درعین‌حال، آسیب به بافت سالم را به حداقل برسانند. انواع پرتوها برای درمان تومورهای پایه جمجمه شامل، پرتودرمانی استریو تاکتیک (SRT)، پرتودرمانی استریو تاکتیک تقسیم‌بندی شده، جراحی پرتو استریو تاکتیک (SRS) و پروتون درمانی هستند.
مزایای انجام رادیوسرجری
این شیوه نیز به‌مانند روشهای پیشین، از نکات جزئی و اثرگذاری برخوردار است؛ که شامل موارد زیر باشد:
- خطرات و عوارض جانبی خفیف‌تری نسبت به جراحی سنتی دارد.
- این روش به ارائه‌دهندگان کمک می‌کند تا تومورهایی را که بسیار نزدیک به اندام‌های اصلی، یا در مکان‌های دور از دسترس بدن شما هستند، درمان کنند.
- این شیوه می‌تواند تومورهای بسیار کوچک، ناهنجاری‌های مغز و سایر تومورهای بدن را درمان کند و هم‌زمان آسیب احتمالی به بافت سالم را به حداقل برساند.
معایب انجام رادیوسرجری
به‌ندرت، افرادی که برای درمان تومور قاعده جمجمه، رادیوسرجری استریو تاکتیک انجام می‌دهند؛ ممکن است عوارض دیرهنگام داشته باشند، این مشکلات عبارت‌اند از:
- مشکل در پردازش اطلاعات
- ازدست‌دادن حافظه
- مشکل در تمرکز
- ایجاد تومورهای بدخیم
کاربردهای جراحی قاعده جمجمه در درمان تومورها
جراحی قاعده جمجمه برای تومورهایی که در مجاورت عروق خونی، اعصاب و ساختارهای حیاتی مغز قرار دارند، استفاده می‌شود. از کاربردهای این جراحی برای درمان انواع تومورهای قاعده جمجمه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حذف تومورهای خوش‌خیم و بدخیم
- دسترسی به نواحی سخت و حساس
- کاهش فشار داخل جمجمه
- کاهش علائم عصبی از جمله سردرد، مشکلات بینایی و اختلالات حرکتی
- درمان عوارض تومور مانند هیدروسفالی یا آبسه
عوارض و خطرات احتمالی جراحی قاعده جمجمه
شایع‌ترین مشکل پس از جراحی قاعده جمجمه نشت مایع مغزی نخاعی (CSF) است. CSF، مایع شفافی که مغز را احاطه کرده و تحت پوشش قرار می‌دهد، در صورت وجود سوراخ یا پارگی در پوشش محافظ مغز، می‌تواند از بینی به بیرون نشت کند. همچنین احتمال آسیب به عروق خونی یا اعصاب مهم قاعده جمجمه، در حین جراحی وجود دارد. سایر عوارض جراحی قاعده جمجمه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خونریزی
- ازدست‌دادن بویایی
- کاهش حس چشایی
- بی‌حسی صورت و دندان
- مننژیت یا عفونت دیگر
روند بهبودی و مراقبت‌های پس از جراحی قاعده جمجمه
پس از جراحی، بیماران به مدت چند روز بستری بوده و تحت‌نظر قرار داده می‌شوند. پس از آن، بسته به انواع تومورهای قاعده جمجمه، امکان دارد، فیزیوتراپی یا توان‌بخشی برای بیماران تجویز شود. در این میان، مراقبت‌های پس از جراحی نقش مهمی ایفا می‌کند. این موارد به شرح زیر هستند: ncbi
- کاهش فعالیت
- پرهیز از بلندکردن اجسام سنگین یا خم‌شدن
- خوابیدن روی دو بالشت بلند، به‌منظور کاهش گرفتگی بینی و خونریزی از بینی
- عدم رانندگی تا ۲۴ ساعت پس از دریافت بیهوشی و همچنین اجتناب از رانندگی در زمان مصرف دارو
- پرهیز از مصرف آسپرین یا هر گونه داروی رقیق‌کننده خون بدون دستور پزشک
- مصرف استامینوفن در صورت داشتن دردهای خفیف تا متوسط
- پرهیز از مصرف ایبوپروفن یا آلو (Aleve، ناپروکسن)
همه چیز در مورد اهمیت جراحی قاعده جمجمه در درمان بیماری ها
انواع جراحی قاعده جمجمه که شامل شیمی‌درمانی، ایمن‌درمانی و درمان هدفمند هستند، هر کدام به‌نوعی اثری مفید بر روند درمانی فرد دارند. ازآنجایی‌که حیطه کاربرد این جراحی و مهم‌تر از آن، میزان اثربخشی آن در درمان انواع تومورهای قاعده جمجمه، بسیار چشمگیر بوده است، نمی‌بایست از نرخ بالای اجرای آن شگفت‌زده شد.
خوشبختانه، این جراحی می‌تواند در بهبود شایع‌ترین علائم تومور مغزی اثرگذار عمل کرده و انواع روشهای دیگر آن با بهره‌گیری از جدیدترین متد روز، راهی جدید در حیطه درمان تومور قاعده جمجمه گشوده‌اند. چنانچه شما نیز خود این عمل را تجربه کرده یا در اطرافیان خود شخصی را داشته‌اید که شما را در جریان پروسه عمل خود قرار داده است، می‌توانید تجربیات خود را در بخش کامنت‌ها به اشتراک بگذارید. دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی قاعده جمجمه و گوش،حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا آماده جراحی انواع تومورهای قاعده جمجمه در تهران هستند. خواهشمند است برای دریافت اطلاعات بیشتر با کلینیک ایشان تماس حاصل فرمایید.
