جراحی قاعده جمجمه چیست؟ | انواع روش‌های جراحی قاعده جمجمه

جمجمه به استخوانی گفته می‌شود که صورت را شکل می‌دهد و مغز را در بر می‌گیرد. اگر روی صورت یا سر خود دست بکشیم، می‌توانیم استخوان‌ها و گاهی غضروف‌های تشکیل دهنده جمجمه سر را حس کنیم. اکنون شاید این پرسش‌ها مطرح شود که قاعده جمجمه کجاست؟، جراحی جمجمه چیست؟، انواع جراحی قاعده جمجمه کدام هستند؟، بهترین جراح قاعده جمجمه کیست؟ و پرسش‌های دیگر. در این نوشتار بر آن هستیم تا پس از این تعریف کوتاه از جمجمه انسان، به انواع جراحی قاعده جمجمه از جمله جراحی آندوسکوپیک و عوارض این جراحی بپردازیم.

قاعده جمجمه کجاست؟

قاعده جمجمه یا کف جمجمه یک ناحیه شلوغ و پیچیده است. این بخش، دارای سوراخ‌ها یا در واقع، ورودی‌ها و خروجی‌های متعددی است. نخاع و بسیاری از رگ‌ها و رشته‌های عصبی از این سوراخ‌ها عبور می‌نمایند. کف یا قاعده جمجمه از پنج استخوان شکل گرفته است. این استخوان‌ها نه تنها پایین‌ترین بخش مغز را تحمل می‌کنند بلکه حدقه چشم‌ها، بخشی از دیواره حفره بینی، برخی از سینوس‌ها و استخوان‌های اطراف گوش داخلی هم توسط همین استخوان‌ها شکل می‌گیرد.

عمل جراحی قاعده جمجمه چیست؟

گاهی ممکن است توده‌هایی سرطانی یا غیرسرطانی یا ناهنجاری‌های دیگری در زیر مغز یا سایر نقاط قاعده جمجمه وجود داشته باشد. در این صورت، ممکن است لازم شود برای برداشتن این توده‌ها یا رفع ناهنجاری‌ها، یکی از انواع جراحی قاعده جمجمه صورت پذیرد. باید خاطر نشان کرد که مشاهده و دسترسی داشتن به این ناحیه کار بسیار دشواری است. برخی از عناصری که در این ناحیه وجود دارند، اعمالی حیاتی و مهم انجام می‌دهند. به همین دلیل، انجام انواع عمل جراحی قاعده جمجمه در صورتی موفق خواهد بود که پزشک جراح از دقت و تجربه کافی برخوردار باشد. جراحی قاعده جمجمه از طریق جراحی آندوسکوپی یکی از انواع این جراحی محسوب می‌شود. در ادامه این نوشتار توضیحات بیشتری در این مورد ارائه خواهد شد.

جراحی قاعده جمجمه چه بیماری هایی را درمان می کند؟

همان گونه که تاکنون گفته شد، بسیاری از انواع توده‌ها و ناهنجاری‌های موجود در قاعده جمجمه یا عناصر مجاور آن، با عمل جراحی قابل درمان یا کنترل هستند. در زیر فهرستی از برخی از بیماری‌ها و مشکلاتی که با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل اصلاح یا بهبود هستند، درج شده است.

1. هر گونه کیست از جمله کیست‌های مادرزادی که از بدو تولد در بدن فرد در ناحیه قاعده جمجمه وجود داشته‌اند
2. هر گونه توده ناشی از بروز عفونت‌های گوناگون مانند انواع آبسه‌ها در ناحیه قاعده جمجمه
3. شوانوما که تومور خوش خیم با منشا سلول‌های پوشاننده أعصاب است. یکی از شایع‌ترین شوانوم‌ها، شوانوم وستیبولار است که سیستم تعادلی و شنوایی را درگیر می‌سازد.
4. مننژیوما که یکی از انواع تومورهای مغزی غیرسرطانی به شمار می‌آید. مننژیوما توده‌ای خوش خیم است و از پرده‌های محافظت کننده از مغز سرچشمه می‌گیرد. این پرده‌های محافظ مغز، مننژ نام دارند. مننژ یک لایه محافظ است که بین مغز و جمجمه قرار دارد. رشد بیش از اندازه سلول‌های مننژ در حالت غیرسرطانی به مننژیوما منتهی می‌شود.
5. کندروما که تومورهای خوش خیم با منشا غضروفی هستند. ظهور این تومورهای استخوانی در قاعده جمجمه ممکن است باعث بروز علائم شود. انواع جراحی قاعده جمجمه برای برداشتن این تومورها ممکن است انجام شود.
6. نشت مایع مغزی نخاعی یا به عبارت دیگر، راه یافتن مایع مغزی نخاعی به جایی غیر طبیعی و نابجا
7. نورالژی تری ژمینال یا درد عصب سه گانه یکی دیگر از مواردی است که فرد را به سمت انواع جراحی قاعده جمجمه سوق می‌دهد. در این بیماری، درد شدید در یک طرف صورت حس می‌شود.
8. تومورهای هیپوفیز (هیپوفیز یکی از بخش‌های مغز محسوب می‌شود که در پایین مغز و در مجاورت کف جمجمه قرار دارد)
9. کرانیو فارنژیوما یا تومورهایی که در مجاورت غده هیپوفیز مغز رشد می‌کنند. این تومورها به طور معمول خوش خیم و غیر سرطانی هستند.
10. کرانیو سینوستوزیس به شرایطی گفته می‌شود که در آن، استخوان های جمجمه یک نونهال، زودتر از زمان مقرر بسته می‌شود و به اصطلاح به هم جوش می‌خورد. این جوش خوردن زودهنگام استخوان‌های جمجمه در نونهالان، هم در رشد مغز، هم در شکل نهایی استخوان جمجمه اختلال ایجاد می‌نماید.
11. هر گونه ناهنجاری شریانی – وریدی در کف جمجمه با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل درمان خواهد بود. وقتی یک شریان و یک ورید به طور غیر طبیعی و ناهنجار به هم بپیوندند، توده عروقی غیر طبیعی به وجود می‌آورند. در بیشتر موارد، برای برداشتن آنها بهتر است عمل جراحی صورت پذیرد.

کاربردهای جراحی قاعده جمجمه در درمان تومورها

جراحی قاعده جمجمه برای تومورهایی که در مجاورت عروق خونی، اعصاب و ساختارهای حیاتی مغز قرار دارند، استفاده می‌شود. از کاربردهای این جراحی برای درمان انواع تومورهای قاعده جمجمه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

حذف تومورهای خوش‌خیم و بدخیم

جراحی قاعده جمجمه یکی از روش‌های اصلی برای حذف تومورهای خوش‌خیم مانند مننژیوم یا آدنوم هیپوفیز و تومورهای بدخیم مانند کوردوما یا کندروسارکوم است. این جراحی با دقت بالا و با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته مانند میکروسکوپ جراحی و ناوبری مغزی انجام می‌شود تا آسیب به بافت‌های سالم اطراف به حداقل برسد.

این روش به جراحان اجازه می‌دهد تا تومورهایی را که در نواحی عمیق و پیچیده مغز قرار دارند، با دقت بردارند. با این حال، به دلیل حساسیت منطقه، ممکن است نیاز به برنامه‌ریزی دقیق پیش از عمل و همکاری تیمی بین جراحان مغز و اعصاب، متخصصان گوش و حلق و بینی و رادیولوژیست‌ها باشد.

دسترسی به نواحی سخت و حساس

قاعده جمجمه به دلیل نزدیکی به ساختارهای حیاتی مانند اعصاب کرانیال، عروق خونی اصلی و ساقه مغز، یکی از چالش‌برانگیزترین نواحی برای جراحی است. تکنیک‌های مدرن مانند جراحی آندوسکوپیک از طریق بینی یا رویکردهای میکروسکوپیک، امکان دسترسی به این نواحی را با حداقل تهاجم فراهم کرده‌اند.

این روش‌ها نه تنها دقت جراحی را افزایش می‌دهند، بلکه دوره نقاهت بیمار را نیز کوتاه‌تر می‌کنند. با این حال، مهارت و تجربه جراح در این نوع عمل‌ها نقش کلیدی در موفقیت درمان و کاهش عوارض احتمالی مانند آسیب به اعصاب یا نشت مایع مغزی-نخاعی دارد.

کاهش فشار داخل جمجمه

تومورهای قاعده جمجمه می‌توانند با فشار بر مغز یا انسداد جریان مایع مغزی-نخاعی، فشار داخل جمجمه را افزایش دهند که این وضعیت می‌تواند خطرناک باشد. جراحی قاعده جمجمه با حذف یا کاهش حجم تومور، این فشار را کاهش داده و از آسیب‌های جدی به مغز جلوگیری می‌کند.

در برخی موارد، جراحان از روش‌های کمکی مانند شنت‌گذاری برای مدیریت فشار داخل جمجمه استفاده می‌کنند. این جراحی‌ها معمولاً با تصویربرداری پیشرفته مانند MRI و CT اسکن پشتیبانی می‌شوند تا محل دقیق تومور و میزان فشار وارد بر مغز مشخص شود.

کاهش علائم عصبی از جمله سردرد، مشکلات بینایی و اختلالات حرکتی

علائم عصبی مانند سردردهای شدید، کاهش بینایی، دوبینی یا ضعف حرکتی اغلب به دلیل فشار تومور بر اعصاب کرانیال یا نواحی مغزی ایجاد می‌شوند. جراحی قاعده جمجمه با هدف حذف یا کاهش اندازه تومور، این علائم را تسکین می‌دهد و کیفیت زندگی بیمار را بهبود می‌بخشد.

در مواردی که تومور به اعصاب بینایی یا اعصاب کنترل‌کننده حرکات چشم فشار وارد کرده باشد، جراحی می‌تواند به بازیابی عملکرد این اعصاب کمک کند. با این حال، موفقیت در کاهش علائم به میزان پیشرفت بیماری و محل دقیق تومور بستگی دارد.

درمان عوارض تومور مانند هیدروسفالی یا آبسه

تومورهای قاعده جمجمه گاهی باعث عوارضی مانند هیدروسفالی (تجمع مایع مغزی-نخاعی) یا تشکیل آبسه در مغز می‌شوند که هر دو نیاز به مداخله فوری دارند. جراحی قاعده جمجمه می‌تواند با حذف تومور یا تخلیه مایع اضافی، این عوارض را برطرف کند.

در مواردی که هیدروسفالی وجود دارد، ممکن است نیاز به نصب شنت یا انجام آندوسکوپی برای بازگرداندن جریان طبیعی مایع مغزی-نخاعی باشد. درمان به موقع این عوارض می‌تواند از آسیب دائمی به مغز جلوگیری کرده و شانس بهبودی بیمار را افزایش دهد.

توده‌ها یا ناهنجاری‌های قاعده جمجمه (Skull Base Abnormalities) می‌توانند علائم متنوعی ایجاد کنند که به ماهیت، اندازه، موقعیت و سرعت رشد آن‌ها بستگی دارد. شناسایی زودهنگام این علائم برای تشخیص و درمان به‌موقع، از جمله با جراحی قاعده جمجمه، حیاتی است!

دکتر رابرت جک، متخصص جراحی مغز و اعصاب، می‌گوید:

علائم قاعده جمجمه اغلب غیراختصاصی‌اند، اما توجه به آن‌ها می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

این علائم ممکن است با بیماری‌های دیگری اشتباه گرفته شوند که نیازمند بررسی تخصصی در بهترین کلینیک جراحی‌های گوش و قاعده جمجمه در تهران می باشد.

علائم	توضیحات
درد صورت	درد مداوم یا متناوب در نواحی صورت؛ ممکن است با فشار تومور مرتبط باشد.
سردرد	سردردهای مزمن یا شدید؛ اغلب به دلیل فشار بر ساختارهای مغزی ایجاد می‌شود.
منگی و گیجی	احساس سرگیجه یا عدم تعادل؛ ناشی از تأثیر بر سیستم عصبی یا گوش داخلی.
مشکلات بینایی و دید	دوبینی، تاری دید یا کاهش میدان بینایی؛ به دلیل فشار بر عصب بینایی.
بی‌حسی پوست سر و صورت	احساس گزگز یا بی‌حسی؛ ناشی از تأثیر بر اعصاب حسی در ناحیه سر و صورت.
ضعف عضلات صورت	مشکل در حرکت عضلات صورت؛ ممکن است به فلج جزئی صورت منجر شود.
افت شنوایی یا وزوز گوش (Tinnitus)	کاهش شنوایی یا شنیدن صداهای غیرواقعی؛ مرتبط با فشار بر عصب شنوایی.
خروج ترشحات غیرطبیعی از بینی	ترشحات غیرمعمول یا

در جراحی جمجمه چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

در انواع جراحی قاعده جمجمه، پزشک جراح می‌خواهد به کف جمجمه بیمار دسترسی پیدا کند. پس از این که پزشک با یکی از انواع روش‌ها به کف جمجمه دسترسی یافت، ضایعه مربوطه را شناسایی می‌کند. گاهی برای شناسایی ضایعه باید از تصاویر پزشکی مانند ام آر آی استفاده نمود.

به طور کلی، جراحی قاعده جمجمه یک کار تیمی به شمار می‌رود. علاوه بر بهترین فوق تخصص جراحی قاعده جمجمه و گوش، حلق و بینی بهتر است متخصصین رادیولوژی، جراح صورت و جراح مغز و اعصاب هم در تیم درمان حضور داشته باشند.

انواع جراحی قاعده جمجمه

دو روش اصلی برای انجام عمل جراحی قاعده جمجمه وجود دارد. اگرچه جراحی قاعده جمجمه از طریق جراحی آندسکوپی روش ارجح به شمار می‌آید اما همچنان جراحی باز قاعده جمجمه، یکی از گزینه‌های درمانی مورد استفاده است. نوع ضایعه، اندازه و موقعیت آن از مهم‌ترین شاخص‌ها در تعیین نوع جراحی قاعده جمجمه به شمار می‌روند. در زیر به توضیح بیشتر در مورد هر دو روش جراحی کف جمجمه پرداخته شده است.

جراحی قاعده جمجمه از طریق آندوسکوپی

در این روش جراحی به طور معمول، نیازی به برش بزرگ جراحی روی پوست بیمار پیش نمی‌آید. به طور معمول، پزشک جراح که دوره‌های فوق تخصصی این کار را پشت سر گذاشته است، از طریق حفره بینی یا گوش یک لوله ظریف را که به منبع نور متصل است (لوله آندوسکوپ را)، به محل قاعده جمجمه وارد می‌نماید. در حین عمل جراحی، با کنترل تصاویر اِم آر آی و سی تی اسکن و به کمک دستگاه‌های نویگیشن پزشک جراح با دقت بسیاری زیادی، متوجه وضعیت مکانی وسایل جراحی آندوسکوپی نسبت به توده یا ناهنجاری می‌شود؛ همان توده‌ای که باید از بدن خارج گردد.

جراحی باز قاعده جمجمه

در این روش جراحی ممکن است ایجاد برش‌های بزرگ جراحی در نواحی خاصی از صورت یا سر لازم شود. همچنین در روش جراحی باز قاعده جمجمه سر شاید لازم گردد، قطعاتی از استخوان‌ها بریده و از سر خارج شوند. با وجود این، همچنان دقت بالا در موفقیت این نوع عمل جراحی حرف اول را می‌زند. به همین دلیل، در اتاق عمل به طور معمول، از میکروسکوپ جراحی هم استفاده می‌شود.

تکنیک‌های پیشرفته میکروسکوپی، لیزری و اولتراسونیک

پزشکان از تکنیک‌های پیشرفته میکروسکوپی، لیزری و اولتراسونیک، برای درمان انواع تومورهای قاعده جمجمه استفاده می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، لیزر به جراحان این امکان را می‌دهد که این تومورها را در زمان کمتری بردارند و در نتیجه خطر عوارض جانبی را کاهش دهند؛ به‌علاوه، نیاز به بیهوشی کمتر شده و احتمال آسیب به بافت‌های سالم مغز و اعصاب اطراف نیز کاهش یابد. ^mountsinai

روش‌های اولتراسونیک، لیزر و میکروسکوپی در جراحی‌های قاعده جمجمه، دقت و کارایی را افزایش می‌دهند؛ اما چالش‌هایی نیز دارند!

دکتر جان هاروی، جراح مغز و اعصاب، اظهار می‌کند:

ابزارهای اولتراسونیک و لیزر، جراحی را دقیق‌تر کرده‌اند، اما مهارت و تجهیزات پیشرفته ضروری‌اند!

این روش‌ها با کاهش عوارض، کیفیت درمان را بهبود می‌بخشند.

ویژگی	مزایا	معایب
دقت	جداسازی دقیق بافت با حداقل آسیب به ساختارهای اطراف؛ با دستگاه‌های اولتراسونیک.	پیچیدگی یادگیری؛ نیاز به آموزش اضافی برای تسلط بر تکنیک.
خونریزی	کاهش خونریزی؛ لخته‌سازی عروق خونی با لیزر و اولتراسونیک.	دسترسی محدود؛ ممکن است به برخی مناطق به دلیل طراحی دستگاه دسترسی نباشد.
آسیب حرارتی	حرارت کمتر؛ کاهش خطر آسیب حرارتی به بافت‌های مجاور با ابزارهای اولتراسونیک.	آسیب حرارتی احتمالی؛ در صورت عدم استفاده صحیح از لیزر.
تهاجم	حداقل تهاجم؛ کاهش زمان بهبودی و درد پس از عمل با لیزر.	هزینه بالا؛ دستگاه‌های اولتراسونیک و لیزر هزینه عمل را افزایش می‌دهند.
دید جراح	بزرگ‌نمایی و روشنایی عالی؛ بهبود دید ساختارهای پیچیده با میکروسکوپ.	فرسایش فیزیکی جراح؛ خستگی ناشی از کار طولانی‌مدت با میکروسکوپ.

رادیوسرجری (Radiosurgery)

رادیوسرجری از پرتوهای تابش یونیزه، برای هدف‌گیری دقیق یک تومور استفاده می‌کند؛ به‌طوری‌که ساختارهای اطراف، دوز کمی از تابش را دریافت کنند. این روش می‌تواند به‌عنوان درمان مستقل یا به‌عنوان مکملی برای جراحی تومور استفاده شده و شایع‌ترین علائم تومور مغزی را کاهش دهد. بسیاری از تومورها، به‌ویژه آن‌هایی که دسترسی جراحی به آن‌ها دشوار است، با این تکنیک‌ها درمان می‌شوند. ^{hopkinsmedicine}

پرتودرمانی از پرتوهای متمرکز و قدرتمند انرژی برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. چندین روش مختلف پرتودرمانی وجود دارد. پزشکان می‌توانند از آنها برای هدف قراردادن دقیق تومور استفاده کنند و درعین‌حال، آسیب به بافت سالم را به حداقل برسانند. انواع پرتوها برای درمان تومورهای پایه جمجمه شامل، پرتودرمانی استریو تاکتیک (SRT)، پرتودرمانی استریو تاکتیک تقسیم‌بندی شده، جراحی پرتو استریو تاکتیک (SRS) و پروتون درمانی هستند.

رادیوسرجری نیز مانند سایر روش‌های درمانی، دارای جزئیات و نکات قابل‌توجهی است. از جمله مزایای این روش می‌توان به عوارض جانبی کمتر در مقایسه با جراحی سنتی اشاره کرد. همچنین، این تکنیک به پزشکان اجازه می‌دهد تومورهایی را که در نزدیکی اندام‌های حیاتی قرار دارند یا در نواحی دور از دسترس بدن واقع شده‌اند، با دقت بیشتری درمان کنند. رادیوسرجری قابلیت درمان تومورهای بسیار کوچک، ناهنجاری‌های مغزی و سایر توده‌های بدن را دارد، در حالی که میزان آسیب به بافت‌های سالم را به حداقل می‌رساند.

با این حال، این روش خالی از عیب نیست. به‌ندرت، افرادی که از رادیوسرجری استریوتاکتیک برای درمان تومورهای قاعده جمجمه استفاده می‌کنند، ممکن است دچار عوارض دیرهنگام شوند. این عوارض شامل مشکلاتی مانند اختلال در پردازش اطلاعات، کاهش حافظه، دشواری در تمرکز و در موارد نادر، شکل‌گیری تومورهای بدخیم است.

 روند بهبودی و مراقبت‌های پس از جراحی قاعده جمجمه

پس از جراحی، بیماران به مدت چند روز بستری بوده و تحت‌نظر قرار داده می‌شوند. پس از آن، بسته به انواع تومورهای قاعده جمجمه، امکان دارد، فیزیوتراپی یا توان‌بخشی برای بیماران تجویز شود. در این میان، مراقبت‌های پس از جراحی نقش مهمی ایفا می‌کند. این موارد به شرح زیر هستند: ^ncbi

• کاهش فعالیت
• پرهیز از بلندکردن اجسام سنگین یا خم‌شدن
• خوابیدن روی دو بالشت بلند، به‌منظور کاهش گرفتگی بینی و خونریزی از بینی
• عدم رانندگی تا ۲۴ ساعت پس از دریافت بیهوشی و همچنین اجتناب از رانندگی در زمان مصرف دارو
• پرهیز از مصرف آسپرین یا هر گونه داروی رقیق‌کننده خون بدون دستور پزشک
• مصرف استامینوفن در صورت داشتن دردهای خفیف تا متوسط
• پرهیز از مصرف ایبوپروفن یا آلو (Aleve، ناپروکسن)

اهمیت جراحی قاعده جمجمه در درمان بیماری ها

انواع جراحی قاعده جمجمه که شامل شیمی‌درمانی، ایمن‌درمانی و درمان هدفمند هستند، هر کدام به‌نوعی اثری مفید بر روند درمانی فرد دارند. ازآنجایی‌که حیطه کاربرد این جراحی و مهم‌تر از آن، میزان اثربخشی آن در درمان انواع تومورهای قاعده جمجمه، بسیار چشمگیر بوده است، نمی‌بایست از نرخ بالای اجرای آن شگفت‌زده شد.

خوشبختانه، جراحی قاعده جمجمه می‌تواند در بهبود شایع‌ترین علائم تومور مغزی اثرگذار عمل کرده و انواع روش‌های دیگر آن با بهره‌گیری از جدیدترین متد روز، راهی جدید در حیطه درمان تومور قاعده جمجمه گشوده‌اند. چنانچه شما نیز خود عمل جراحی قاعده جمجمه را تجربه کرده یا در اطرافیان خود شخصی را داشته‌اید که شما را در جریان پروسه عمل خود قرار داده است، می‌توانید تجربیات خود را در بخش کامنت‌ها به اشتراک بگذارید. دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی قاعده جمجمه و گوش‌، حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا آماده جراحی انواع تومورهای قاعده جمجمه در تهران هستند.