انواع روشهای جراحی قاعده جمجمه

جمجمه به استخوانی گفته میشود که صورت را شکل میدهد و مغز را در بر میگیرد. اگر روی صورت یا سر خود دست بکشیم، میتوانیم استخوانها و گاهی غضروفهای تشکیل دهنده جمجمه سر را حس کنیم. اکنون شاید این پرسشها مطرح شود که قاعده جمجمه کجاست؟، جراحی جمجمه چیست؟، انواع جراحی قاعده جمجمه کدام هستند؟، بهترین جراح قاعده جمجمه کیست؟ و پرسشهای دیگر.
در این نوشتار بر آن هستیم تا پس از این تعریف کوتاه از جمجمه انسان، به انواع جراحی قاعده جمجمه از جمله جراحی آندوسکوپیک و عوارض این جراحی بپردازیم.
قاعده جمجمه کجاست؟
قاعده جمجمه یا کف جمجمه یک ناحیه شلوغ و پیچیده است. این بخش، دارای سوراخها یا در واقع، ورودیها و خروجیهای متعددی است. نخاع و بسیاری از رگها و رشتههای عصبی از این سوراخها عبور مینمایند.
کف یا قاعده جمجمه از پنج استخوان شکل گرفته است. این استخوانها نه تنها پایینترین بخش مغز را تحمل میکنند بلکه حدقه چشمها، بخشی از دیواره حفره بینی، برخی از سینوسها و استخوانهای اطراف گوش داخلی هم توسط همین استخوانها شکل میگیرد.
جراحی قاعده جمجمه چیست؟
گاهی ممکن است تودههایی سرطانی یا غیرسرطانی یا ناهنجاریهای دیگری در زیر مغز یا سایر نقاط قاعده جمجمه وجود داشته باشد. در این صورت، ممکن است لازم شود برای برداشتن این تودهها یا رفع ناهنجاریها، یکی از انواع جراحی قاعده جمجمه صورت پذیرد.
باید خاطر نشان کرد که مشاهده و دسترسی داشتن به این ناحیه کار بسیار دشواری است. برخی از عناصری که در این ناحیه وجود دارند، اعمالی حیاتی و مهم انجام میدهند. به همین دلیل، انجام انواع عمل جراحی قاعده جمجمه در صورتی موفق خواهد بود که پزشک جراح از دقت و تجربه کافی برخوردار باشد. جراحی قاعده جمجمه از طریق جراحی آندوسکوپی یکی از انواع این جراحی محسوب میشود. در ادامه این نوشتار توضیحات بیشتری در این مورد ارائه خواهد شد.
از انواع جراحی قاعده جمجمه برای درمان چه بیماریهایی استفاده میشود؟
همان گونه که تاکنون گفته شد، بسیاری از انواع تودهها و ناهنجاریهای موجود در قاعده جمجمه یا عناصر مجاور آن، با عمل جراحی قابل درمان یا کنترل هستند. در زیر فهرستی از برخی از بیماریها و مشکلاتی که با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل اصلاح یا بهبود هستند، درج شده است.
- هر گونه کیست از جمله کیستهای مادرزادی که از بدو تولد در بدن فرد در ناحیه قاعده جمجمه وجود داشتهاند
- هر گونه توده ناشی از بروز عفونتهای گوناگون مانند انواع آبسهها در ناحیه قاعده جمجمه
- شوانوما که تومور خوش خیم با منشا سلولهای پوشاننده أعصاب است. یکی از شایعترین شوانومها، شوانوم وستیبولار است که سیستم تعادلی و شنوایی را درگیر میسازد.
- مننژیوما که یکی از انواع تومورهای مغزی غیرسرطانی به شمار میآید. مننژیوما تودهای خوش خیم است و از پردههای محافظت کننده از مغز سرچشمه میگیرد. این پردههای محافظ مغز، مننژ نام دارند. مننژ یک لایه محافظ است که بین مغز و جمجمه قرار دارد. رشد بیش از اندازه سلولهای مننژ در حالت غیرسرطانی به مننژیوما منتهی میشود.
- کندروما که تومورهای خوش خیم با منشا غضروفی هستند. ظهور این تومورهای استخوانی در قاعده جمجمه ممکن است باعث بروز علائم شود. انواع جراحی قاعده جمجمه برای برداشتن این تومورها ممکن است انجام شود.
- فیستول مایع مغزی نخاعی یا به عبارت دیگر، راه یافتن مایع مغزی نخاعی به جایی غیر طبیعی و نابجا
- نورالژی تری ژمینال یا درد عصب سه گانه یکی دیگر از مواردی است که فرد را به سمت انواع جراحی قاعده جمجمه سوق میدهد. در این بیماری، درد شدید در یک طرف صورت حس میشود.
- تومورهای هیپوفیز (هیپوفیز یکی از بخشهای مغز محسوب میشود که در پایین مغز و در مجاورت کف جمجمه قرار دارد)
- کرانیو فارنژیوما یا تومورهایی که در مجاورت غده هیپوفیز مغز رشد میکنند. این تومورها به طور معمول خوش خیم و غیر سرطانی هستند.
- کرانیو سینوستوزیس به شرایطی گفته میشود که در آن، استخوان های جمجمه یک نونهال، زودتر از زمان مقرر بسته میشود و به اصطلاح به هم جوش میخورد. این جوش خوردن زودهنگام استخوانهای جمجمه در نونهالان، هم در رشد مغز، هم در شکل نهایی استخوان جمجمه اختلال ایجاد مینماید.
- هر گونه ناهنجاری شریانی – وریدی در کف جمجمه با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل درمان خواهد بود. وقتی یک شریان و یک ورید به طور غیر طبیعی و ناهنجار به هم بپیوندند، توده عروقی غیر طبیعی به وجود میآورند. در بیشتر موارد، برای برداشتن آنها بهتر است عمل جراحی صورت پذیرد.

علائم بیماریهایی که با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل درمان هستند
بسیاری از نامهای بیماریهایی که در بالا گفته شد، ممکن است برای عموم خوانندگان ناشناخته باشد. اکنون توضیح داده میشود که بروز چه علائمی در فرد، باید شک به وجود یک بیماری یا مشکل در قاعده جمجمه را برانگیزد.
تردیدی نیست که تودهها یا ناهنجاریهای کف جمجمه میتوانند علائم متنوعی را رقم بزنند. علائم ناشی از تودهها یا ناهنجاری2های کف جمجمه به ماهیت، اندازه (سایز)، موقعیت دقیق آنها و گاهی سرعت رشد آنها بستگی دارد. برخی از علائم ناشی از بیماریها یا شرایطی که با انواع جراحی قاعده جمجمه درمان میشوند، در زیر درج شده است:
- درد صورت
- سردرد
- منگی و گیجی
- مشکلات بینایی و دید
- بی حسی پوست سر و صورت
- ضعف عضلات صورت
- افت شنوایی یا وزوز گوش ( شنیدن صدای زنگ یا صدای دیگری که منبعی برای آن در اطراف شخص وجود ندارد)
- خروج ترشحات غیر طبیعی از بینی و عفونتهای مکرر و عود کننده سینوسها
- مشکلات هورمونی
در جراحی جمجمه چه اتفاقی رخ میدهد؟
در انواع جراحی قاعده جمجمه، پزشک جراح میخواهد به کف جمجمه بیمار دسترسی پیدا کند. پس از این که پزشک با یکی از انواع روشها به کف جمجمه دسترسی یافت، ضایعه مربوطه را شناسایی میکند. گاهی برای شناسایی ضایعه باید از تصاویر پزشکی مانند ام آر آی استفاده نمود.
به طور کلی، جراحی قاعده جمجمه یک کار تیمی به شمار میرود. علاوه بر پزشک فوق تخصص جراحی قاعده جمجمه و گوش،حلق و بینی بهتر است متخصصین رادیولوژی، جراح صورت و جراح مغز و اعصاب هم در تیم درمان حضور داشته باشند.

انواع جراحی قاعده جمجمه
دو روش اصلی برای انجام عمل جراحی قاعده جمجمه وجود دارد. اگرچه جراحی قاعده جمجمه از طریق جراحی آندسکوپی روش ارجح به شمار میآید اما همچنان جراحی باز قاعده جمجمه، یکی از گزینههای درمانی مورد استفاده است. نوع ضایعه، اندازه و موقعیت آن از مهمترین شاخصها در تعیین نوع جراحی قاعده جمجمه به شمار میروند. در زیر به توضیح بیشتر در مورد هر دو روش جراحی کف جمجمه پرداخته شده است.
جراحی قاعده جمجمه از طریق آندوسکوپی
در این روش جراحی به طور معمول، نیازی به برش بزرگ جراحی روی پوست بیمار پیش نمیآید. به طور معمول، پزشک جراح که دورههای فوق تخصصی این کار را پشت سر گذاشته است، از طریق حفره بینی یا گوش یک لوله ظریف را که به منبع نور متصل است (لوله آندوسکوپ را)، به محل قاعده جمجمه وارد مینماید.
در حین عمل جراحی، با کنترل تصاویر اِم آر آی و سی تی اسکن و به کمک دستگاههای نویگیشن پزشک جراح با دقت بسیاری زیادی، متوجه وضعیت مکانی وسایل جراحی آندوسکوپی نسبت به توده یا ناهنجاری میشود؛ همان تودهای که باید از بدن خارج گردد.
جراحی باز قاعده جمجمه
در این روش جراحی ممکن است ایجاد برشهای بزرگ جراحی در نواحی خاصی از صورت یا سر لازم شود. همچنین در روش جراحی باز قاعده جمجمه سر شاید لازم گردد، قطعاتی از استخوانها بریده و از سر خارج شوند. با وجود این، همچنان دقت بالا در موفقیت این نوع عمل جراحی حرف اول را میزند. به همین دلیل، در اتاق عمل به طور معمول، از میکروسکوپ جراحی هم استفاده میشود.

عوارض جراحی تومور قاعده جمجمه
این عمل جراحی هم مانند سایر اعمال جراحی ممکن است در تعداد بسیار کمی از بیماران با عوارض ناخواسته همراه گردد. شایعترین عوارض انواع جراحی قاعده جمجمه در زیر بر شمرده میشوند:
- مننژیت (عفونت پرده های محافظ مغز)
- نشت مایع مغزی – نخاعی
- تغییرات در بینایی و دید
- خونریزی مغزی
- آبسه مغزی
- سینوزیت مزمن
- کیست در سینوسها
- تجمع خون در محل انجام عمل جراحی
- خونریزی از محل عمل
دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی قاعده جمجمه و گوش،حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا آماده جراحی انواع تومورهای قاعده جمجمه در تهران هستند. خواهشمند است برای دریافت اطلاعات بیشتر با کلینیک ایشان تماس حاصل فرمایید.
منابع
- https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?contenttypeid=135&contentid=43
- https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/skull-base-surgery#:~:text=Skull%20base%20surgery%20can%20be,not%20require%20a%20large%20incision.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5656445/#:~:text=Commonly%20reported%20complications%20of%20skull,hematoma%2C%20epistaxis%2C%20and%20death.