انواع روش‌های جراحی قاعده جمجمه

جمجمه به استخوانی گفته می‌شود که صورت را شکل می‌دهد و مغز را در بر می‌گیرد. اگر روی صورت یا سر خود دست بکشیم، می‌توانیم استخوان‌ها و گاهی غضروف‌های تشکیل دهنده جمجمه سر را حس کنیم. اکنون شاید این پرسش‌ها مطرح شود که قاعده جمجمه کجاست؟، جراحی جمجمه چیست؟، انواع جراحی قاعده جمجمه کدام هستند؟، بهترین جراح قاعده جمجمه کیست؟ و پرسش‌های دیگر.

در این نوشتار بر آن هستیم تا پس از این تعریف کوتاه از جمجمه انسان، به انواع جراحی قاعده جمجمه از جمله جراحی آندوسکوپیک و عوارض این جراحی بپردازیم.

در این مقاله خواهید خواند:

قاعده جمجمه کجاست؟

قاعده جمجمه یا کف جمجمه یک ناحیه شلوغ و پیچیده است. این بخش، دارای سوراخ‌ها یا در واقع، ورودی‌ها و خروجی‌های متعددی است. نخاع و بسیاری از رگ‌ها و رشته‌های عصبی از این سوراخ‌ها عبور می‌نمایند.

کف یا قاعده جمجمه از پنج استخوان شکل گرفته است. این استخوان‌ها نه تنها پایین‌ترین بخش مغز را تحمل می‌کنند بلکه حدقه چشم‌ها، بخشی از دیواره حفره بینی، برخی از سینوس‌ها و استخوان‌های اطراف گوش داخلی هم توسط همین استخوان‌ها شکل می‌گیرد.

قاعده جمجمه، قسمت پایینی جمجمه را تشکیل می‌دهد و به عنوان پایه‌ای برای مغز عمل می‌کند. این اندام در زیر مغز قرار دارد و از چندین استخوان از جمله استخوان پس سری، استخوان اسفنوئید، استخوان اتموئید و بخش‌هایی از استخوان‌های تمپورال و پاریتال تشکیل شده است. استخوان اکسیپیتال که در پشت جمجمه قرار دارد، دارای فورامن مگنوم است که طناب نخاعی از آن عبور می‌کند. استخوان اسفنوئید که در قسمت مرکزی قرار دارد، به شکل گیری حفره‌های چشم کمک می‌کند و از لوب‌های پیشانی مغز حمایت می‌کند. همچنین قاعده جمجمه به عنوان یک ساختار محافظ برای ساختارهای عصبی و عروقی حیاتی در داخل جمجمه عمل می‌کند، در حالی که آناتومی پیچیده آن عملکردهای فیزیولوژیکی مختلف و اتصال پیچیده مغز را تسهیل می‌کند.

جراحی قاعده جمجمه چیست؟

گاهی ممکن است توده‌هایی سرطانی یا غیرسرطانی یا ناهنجاری‌های دیگری در زیر مغز یا سایر نقاط قاعده جمجمه وجود داشته باشد. در این صورت، ممکن است لازم شود برای برداشتن این توده‌ها یا رفع ناهنجاری‌ها، یکی از انواع جراحی قاعده جمجمه صورت پذیرد.

باید خاطر نشان کرد که مشاهده و دسترسی داشتن به این ناحیه کار بسیار دشواری است. برخی از عناصری که در این ناحیه وجود دارند، اعمالی حیاتی و مهم انجام می‌دهند. به همین دلیل، انجام انواع عمل جراحی قاعده جمجمه در صورتی موفق خواهد بود که پزشک جراح از دقت و تجربه کافی برخوردار باشد. جراحی قاعده جمجمه از طریق جراحی آندوسکوپی یکی از انواع این جراحی محسوب می‌شود. در ادامه این نوشتار توضیحات بیشتری در این مورد ارائه خواهد شد.

از انواع جراحی قاعده جمجمه برای درمان چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟

همان گونه که تاکنون گفته شد، بسیاری از انواع توده‌ها و ناهنجاری‌های موجود در قاعده جمجمه یا عناصر مجاور آن، با عمل جراحی قابل درمان یا کنترل هستند. در زیر فهرستی از برخی از بیماری‌ها و مشکلاتی که با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل اصلاح یا بهبود هستند، درج شده است.

هر گونه کیست از جمله کیست‌های مادرزادی که از بدو تولد در بدن فرد در ناحیه قاعده جمجمه وجود داشته‌اند
هر گونه توده ناشی از بروز عفونت‌های گوناگون مانند انواع آبسه‌ها در ناحیه قاعده جمجمه
شوانوما که تومور خوش خیم با منشا سلول‌های پوشاننده أعصاب است. یکی از شایع‌ترین شوانوم‌ها، شوانوم وستیبولار است که سیستم تعادلی و شنوایی را درگیر می‌سازد.
مننژیوما که یکی از انواع تومورهای مغزی غیرسرطانی به شمار می‌آید. مننژیوما توده‌ای خوش خیم است و از پرده‌های محافظت کننده از مغز سرچشمه می‌گیرد. این پرده‌های محافظ مغز، مننژ نام دارند. مننژ یک لایه محافظ است که بین مغز و جمجمه قرار دارد. رشد بیش از اندازه سلول‌های مننژ در حالت غیرسرطانی به مننژیوما منتهی می‌شود.
کندروما که تومورهای خوش خیم با منشا غضروفی هستند. ظهور این تومورهای استخوانی در قاعده جمجمه ممکن است باعث بروز علائم شود. انواع جراحی قاعده جمجمه برای برداشتن این تومورها ممکن است انجام شود.
فیستول مایع مغزی نخاعی یا به عبارت دیگر، راه یافتن مایع مغزی نخاعی به جایی غیر طبیعی و نابجا
نورالژی تری ژمینال یا درد عصب سه گانه یکی دیگر از مواردی است که فرد را به سمت انواع جراحی قاعده جمجمه سوق می‌دهد. در این بیماری، درد شدید در یک طرف صورت حس می‌شود.
تومورهای هیپوفیز (هیپوفیز یکی از بخش‌های مغز محسوب می‌شود که در پایین مغز و در مجاورت کف جمجمه قرار دارد)
کرانیو فارنژیوما یا تومورهایی که در مجاورت غده هیپوفیز مغز رشد می‌کنند. این تومورها به طور معمول خوش خیم و غیر سرطانی هستند.
کرانیو سینوستوزیس به شرایطی گفته می‌شود که در آن، استخوان های جمجمه یک نونهال، زودتر از زمان مقرر بسته می‌شود و به اصطلاح به هم جوش می‌خورد. این جوش خوردن زودهنگام استخوان‌های جمجمه در نونهالان، هم در رشد مغز، هم در شکل نهایی استخوان جمجمه اختلال ایجاد می‌نماید.
هر گونه ناهنجاری شریانی – وریدی در کف جمجمه با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل درمان خواهد بود. وقتی یک شریان و یک ورید به طور غیر طبیعی و ناهنجار به هم بپیوندند، توده عروقی غیر طبیعی به وجود می‌آورند. در بیشتر موارد، برای برداشتن آنها بهتر است عمل جراحی صورت پذیرد.

علائم بیماری‌هایی که با انواع جراحی قاعده جمجمه قابل درمان هستند

بسیاری از نام‌های بیماری‌هایی که در بالا گفته شد، ممکن است برای عموم خوانندگان ناشناخته باشد. اکنون توضیح داده می‌شود که بروز چه علائمی در فرد، باید شک به وجود یک بیماری یا مشکل در قاعده جمجمه را برانگیزد.

تردیدی نیست که توده‌ها یا ناهنجاری‌های کف جمجمه می‌توانند علائم متنوعی را رقم بزنند. علائم ناشی از توده‌ها یا ناهنجاری2های کف جمجمه به ماهیت، اندازه (سایز)، موقعیت دقیق آنها و گاهی سرعت رشد آنها بستگی دارد. برخی از علائم ناشی از بیماری‌ها یا شرایطی که با انواع جراحی قاعده جمجمه درمان می‌شوند، در زیر درج شده است:

درد صورت
سردرد
منگی و گیجی
مشکلات بینایی و دید
بی حسی پوست سر و صورت
ضعف عضلات صورت
افت شنوایی یا وزوز گوش ( شنیدن صدای زنگ یا صدای دیگری که منبعی برای آن در اطراف شخص وجود ندارد)
خروج ترشحات غیر طبیعی از بینی و عفونت‌های مکرر و عود کننده سینوس‌ها
مشکلات هورمونی

آناتومی قاعده جمجمه

آناتومی قاعده جمجمه که از چندین استخوان تشکیل شده است، شامل ساختارهای پیچیده و گذرگاه‌های مهم است. در ادامه به اجزای آن خواهیم پرداخت.

استخوان اکسیپیتال

استخوان اکسیپیتال در قسمت خلفی جمجمه قرار گرفته و قسمت اعظم قاعده را تشکیل می‌دهد. این حفره حاوی سوراخی به نام فورامن مگنوم است که طناب نخاعی از آن عبور می‌کند و مغز را به کانال نخاعی متصل می‌سازد. علاوه‌براین، استخوان پس سری، کندیل‌های پس سری را در خود جای می‌دهد که با اولین مهره گردنی مفصل می‌شوند و امکان حرکت سر را فراهم می‌کنند.

استخوان اسفنوئید

استخوان اسفنوئید، استخوانی پروانه‌ای شکل است که در قاعده به اندازه عرض جمجمه است. این استخوان نقش مهمی در تشکیل کف جمجمه ایفا می‌کند و حاوی sella turcica است، فرورفتگی زینی شکل که غده هیپوفیز را در خود جای داده است. استخوان اسفنوئید همچنین دارای چندین سوراخ مهم است که به عنوان گذرگاه اعصاب و عروق خونی عمل می‌کنند.

استخوان اتموئید

استخوان اتموئید در قسمت قدامی قاعده قرار دارد و به تشکیل کاسه چشم و حفره بینی کمک می‌کند. این استخوان از یک صفحه کریبری شکل تشکیل شده است؛ یک ساختار سوراخ شده که از طریق آن اعصاب بویایی عبور می‌کند و حس بویایی را امکان پذیر می‌سازد.

استخوان های تمپورال و پاریتال

این استخوان‌ها به جنبه‌های جانبی قاعده کمک می‌کنند. استخوان‌های تمپورال ساختارهای گوش داخلی را در خود جای می‌دهند، در حالی که استخوان‌های پاریتال دو طرف جمجمه را تشکیل می‌دهند و در سوچور ساژیتال به هم می‌رسند.

در جراحی جمجمه چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

در انواع جراحی قاعده جمجمه، پزشک جراح می‌خواهد به کف جمجمه بیمار دسترسی پیدا کند. پس از این که پزشک با یکی از انواع روش‌ها به کف جمجمه دسترسی یافت، ضایعه مربوطه را شناسایی می‌کند. گاهی برای شناسایی ضایعه باید از تصاویر پزشکی مانند ام آر آی استفاده نمود.

به طور کلی، جراحی قاعده جمجمه یک کار تیمی به شمار می‌رود. علاوه بر پزشک فوق تخصص جراحی قاعده جمجمه و گوش،حلق و بینی بهتر است متخصصین رادیولوژی، جراح صورت و جراح مغز و اعصاب هم در تیم درمان حضور داشته باشند.

جراح قاعده جمجمه

جراح قاعده جمجمه، یک متخصص پزشکی حرفه‌ای است که در روش‌های جراحی پیچیده که شامل قاعده جمجمه می‌شود، یک ناحیه چالش برانگیز به دلیل نزدیکی آن به ساختارهای حیاتی مانند مغز، رگ‌های خونی اصلی و اعصاب جمجمه، متخصص است. این جراحان در درمان شرایط پیچیده‌ای مانند تومورهای مغزی، ناهنجاری‌های عروقی و اختلالات عصبی که به این منطقه آناتومیکی چالش برانگیز گسترش می‌یابد، تخصص دارند. آنها از تکنیک‌های پیشرفته، اغلب از روش‌های کم تهاجمی مانند جراحی آندوسکوپی، برای دسترسی و درمان این ساختارهای ظریف استفاده می‌کنند.

بهترین جراح قاعده جمجمه

بهترین جراحان قاعده جمجمه دارای مجموعه‌ای از ویژگی‌های منحصربفرد هستند که آنها را در رشته خود متمایز می‌کند. مهارت‌های فنی بسیار مهم است، زیرا جراحی‌ در این ناحیه حساس، به دقت و تخصص نیاز دارد. درک عمیق نوروآناتومی همراه با تجربه گسترده، این جراحان را قادر می‌سازد تا ساختارهای پیچیده را با ظرافت حرکت دهند، خطرات را به حداقل برسانند و بهترین نتیجه را رقم بزنند.

ارتباط، یکی دیگر از ویژگی‌های کلیدی است. همکاری موثر با تیم‌های چند رشته‌ای، از جمله متخصصان مغز و اعصاب، رادیولوژیست‌ها و متخصصان بیهوشی، مراقبت جامع از بیمار را تضمین می‌کند. همچنین آنها باید چالش‌های غیرمنتظره را در طول جراحی‌ها بررسی کنند و راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای بهینه ‌سازی نتایج بیمار ابداع کنند. همگام ماندن با پیشرفت‌های تکنولوژی و تکنیک‌های جراحی ضروری است که نشان دهنده تعهد به یادگیری و بهبود مستمر است.

انواع جراحی قاعده جمجمه

دو روش اصلی برای انجام عمل جراحی قاعده جمجمه وجود دارد. اگرچه جراحی قاعده جمجمه از طریق جراحی آندسکوپی روش ارجح به شمار می‌آید اما همچنان جراحی باز قاعده جمجمه، یکی از گزینه‌های درمانی مورد استفاده است. نوع ضایعه، اندازه و موقعیت آن از مهم‌ترین شاخص‌ها در تعیین نوع جراحی قاعده جمجمه به شمار می‌روند. در زیر به توضیح بیشتر در مورد هر دو روش جراحی کف جمجمه پرداخته شده است.

جراحی قاعده جمجمه از طریق آندوسکوپی

در این روش جراحی به طور معمول، نیازی به برش بزرگ جراحی روی پوست بیمار پیش نمی‌آید. به طور معمول، پزشک جراح که دوره‌های فوق تخصصی این کار را پشت سر گذاشته است، از طریق حفره بینی یا گوش یک لوله ظریف را که به منبع نور متصل است (لوله آندوسکوپ را)، به محل قاعده جمجمه وارد می‌نماید.

در حین عمل جراحی، با کنترل تصاویر اِم آر آی و سی تی اسکن و به کمک دستگاه‌های نویگیشن پزشک جراح با دقت بسیاری زیادی، متوجه وضعیت مکانی وسایل جراحی آندوسکوپی نسبت به توده یا ناهنجاری می‌شود؛ همان توده‌ای که باید از بدن خارج گردد.

جراحی باز قاعده جمجمه

در این روش جراحی ممکن است ایجاد برش‌های بزرگ جراحی در نواحی خاصی از صورت یا سر لازم شود. همچنین در روش جراحی باز قاعده جمجمه سر شاید لازم گردد، قطعاتی از استخوان‌ها بریده و از سر خارج شوند. با وجود این، همچنان دقت بالا در موفقیت این نوع عمل جراحی حرف اول را می‌زند. به همین دلیل، در اتاق عمل به طور معمول، از میکروسکوپ جراحی هم استفاده می‌شود.

بیماری های قاعده جمجمه

بیماری‌های قاعده جمجمه طیف متنوعی از شرایط را در بر می‌گیرند که روی سطح زیرین جمجمه تأثیر می‌گذارند و به دلیل آناتومی پیچیده و نزدیکی به ساختارهای حیاتی، چالش‌های منحصربفردی را ایجاد می‌کنند. برخی از این بیماری‌ها شامل:

تومورها: یک دسته رایج از بیماری‌های قاعده جمجمه، تومورها هستند. اینها می‌توانند از استخوان، اعصاب یا بافت‌های نرم اطراف قاعده جمجمه منشاء بگیرند. به عنوان مثال، مننژیوم‌ها اغلب تومورهای خوش خیمی هستند که از مننژها، لایه‌های محافظی که مغز را می‌پوشانند، به وجود می‌آیند. آنها ممکن است ساختارهای مجاور را فشرده کنند و منجر به علائمی مانند سردرد، اختلالات بینایی یا مشکل در بلع شوند.
عفونت‌های قاعده جمجمه: عفونت‌هایی مانند استئومیلیت قاعده جمجمه، یک تهدید قابل توجه است که اغلب از سینوس‌های مجاور سرچشمه می‌گیرد یا از طریق جریان خون پخش می‌شود. این می‌تواند منجر به عوارض شدیدی شود که نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد.
ناهنجاری‌های عروقی: ناهنجاری‌های عروقی مانند ناهنجاری‌های شریانی وریدی (AVMs)، ممکن است بر پایه جمجمه تأثیر بگذارد که نیاز به مداخله تخصصی برای مدیریت اتصالات عروق خونی غیرطبیعی دارد.
تروما: تروما، به ویژه شکستگی‌های مربوط به قاعده جمجمه، می‌تواند منجر به عوارضی مانند نشت مایع مغزی نخاعی یا آسیب به اعصاب جمجمه شود.
شرایط عصبی: شرایط عصبی مانند ناهنجاری کیاری، شامل جابجایی بافت مغز به داخل کانال نخاعی است که اغلب بر ناحیه قاعده جمجمه تأثیر می‌گذارد. این می‌تواند منجر به علائمی مانند سردرد و مشکل در بلع شود که بر نیاز به رویکردهای مدیریتی مناسب تأکید می کند.
شرایط التهابی: شرایط التهابی مانند گرانولوماتوز همراه با پلی آنژیت، ممکن است بر پایه جمجمه تأثیر بگذارد و باعث التهاب شود و به طور بالقوه به ساختارهای مجاور آسیب برساند.

در چه مواردی از جراحی قاعده جمجمه استفاده می شود؟

یکی از نشانه‌های اولیه جراحی، تومورهای واقع در قاعده جمجمه از جمله تومورهای هیپوفیز، مننژیوم و شوانوم است. این رشد می‌تواند ساختارهای حیاتی را فشرده کند و منجر به نقص عصبی یا عدم تعادل هورمونی شود.
موارد تروما شامل شکستگی یا آسیب به قاعده جمجمه نیز ممکن است نیاز به مداخله جراحی داشته باشد. ترمیم این شکستگی‌ها برای جلوگیری از عوارضی مانند نشت مایع مغزی نخاعی یا آسیب به ساختارهای مجاور بسیار مهم است.
جراحی قاعده جمجمه در مدیریت ناهنجاری‌های مادرزادی مؤثر بر قاعده جمجمه، مانند ناهنجاری‌های کیاری، استفاده می‌شود. پرداختن به چنین ناهنجاری‌هایی می‌تواند علائم را کاهش دهد و عملکرد کلی عصبی را بهبود بخشد.
شرایط عفونی مانند انواع خاصی از مننژیت، ممکن است نیاز به جراحی قاعده جمجمه داشته باشد. هدف از این روش، تخلیه آبسه یا برداشتن بافت عفونی برای جلوگیری از عوارض بیشتر است.

عوارض جراحی تومور قاعده جمجمه

این عمل جراحی هم مانند سایر اعمال جراحی ممکن است در تعداد بسیار کمی از بیماران با عوارض ناخواسته همراه گردد. شایع‌ترین عوارض انواع جراحی قاعده جمجمه در زیر بر شمرده می‌شوند:

مننژیت (عفونت پرده های محافظ مغز)
نشت مایع مغزی – نخاعی
تغییرات در بینایی و دید
خونریزی مغزی
آبسه مغزی
سینوزیت مزمن
کیست در سینوس‌ها
تجمع خون در محل انجام عمل جراحی
خونریزی از محل عمل

دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی قاعده جمجمه و گوش‌،حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا آماده جراحی انواع تومورهای قاعده جمجمه در تهران هستند. خواهشمند است برای دریافت اطلاعات بیشتر با کلینیک ایشان تماس حاصل فرمایید.

منابع