همه چیز درباره سرگیجه در کودکان (انواع، دلایل و روش‌های درمان آن)
همان طور که تشخیص سرگیجه کودکان کار بسیار دشواری است، ارزیابی هم به سادگی قابل انجام نیست. علت سرگیجه کودکان هم لزوما همان علل سرگیجه بزرگسالان نیست. متاسفانه در بسیاری از موارد، سرگیجه در کودکان با مشکل تعادلی او در سنین پایین و نارس بودن سیستم عصبی او اشتباه گرفته می‌شود.
در این نوشتار به توضیح سرگیجه کودکان، سرگیجه‌های خطرناک در اطفال، علت سردرد و سرگیجه کودکان و راه درمان سرگیجه کودکان پرداخته می‌شود.
سرگیجه کودکان چیست؟
سرگیجه یک حس چرخش است؛ مانند همان حسی چرخشی که کودک پس از بازی در یک وسیله چرخشی در زمین بازی پارک تجربه می‌کند. در سرگیجه کودکان، اطفال احساس می‌کنند که همه محیط اطراف دور آنها می‌گردد یا به هر حال همه چیز در حال حرکت و جا به جایی است. در برخی موارد، سرگیجه کودکان باعث حس چرخش خود او به دور محیط می‌شود.
در بیشتر موارد، سرگیجه کودکان به دنبال سرماخوردگی رخ می‌دهد. گرفتگی بینی ناشی از سرماخوردگی باعث می‌شود در گوش هم مشکلاتی پیش بیاید. چنین سرگیجه‌ای می‌تواند ناشی از عفونت گوش کودک باشد. التهاب و تورم عناصر موجود در گوش میانی روی گوش داخلی فشار می‌آورند. دستگاه حفظ تعادل بدن در گوش داخلی قرار دارد. فشار وارده به گوش داخلی باعث بروز سرگیجه، گوش درد و حتی سردرد می‌شود.
گاهی ارتباط سرگیجه و کرونا هم به همین صورت است. ویروس کرونا می‌تواند مانند سایر ویروس‌های تنفسی باعث بروز عفونت گوش میانی شود. البته ویروس کرونا می‌تواند با درگیر کردن مستقیم عصب تعادلی که از گوش داخلی خارج می‌شود هم باعث سرگیجه کودکان شود.
اگر سرگیجه کودکان برای مدت طولانی و بسیار تکرارشونده است، باید به بیماری‌ها یا شرایط دیگر هم فکر کرد. در مجموع باید خاطر نشان کرد که سرگیجه در کودکان نادرتر از سرگیجه در بزرگسالان است.
سرگیجه کودکان باعث استرس فراوان و وحشت شدید در آنها می‌شود. سرگیجه در کودکان همه سنین ممکن است رخ دهد. تا زمانی که کودک بتواند حس سرگیجه را بیان کند، این وظیفه والدین است که ابتلای کودک به سرگیجه را تشخیص دهند. کودک دچار سرگیجه، بی حال است و گاهی حالت تهوع را در حرکات صورتش می‌توان دید. گاهی هم حرکات غیرارادی چشم کودک به طرفین، والدین را متوجه سرگیجه کودک می‌سازند.
در کودکان هم سرگیجه‌های خطرناک وجود دارد. گاهی سرگیجه کودکان علامت یک بیماری جدی و خطرناک به شمار می‌رود. به همین دلیل، در صورت شک به سرگیجه در کودکان باید به پزشک متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کرد. گاهی بی توجهی به سرگیجه کودکان و پیشرفت بیماری ایجادکننده آن باعث به هم خوردن تعادل و هماهنگی حرکات کودک برای مدت‌های بسیار طولانی می‌شود.
علت سرگیجه کودکان چیست؟
از جمله پرسش‌هایی که والدین زیاد می‌پرسند همین سوالات است: علت سرگیجه کودکان در ماشین، علت سرگیجه ناگهانی در کودکان، علت سرگیجه و حالت تهوع در کودکان، و علت سرگیجه صبحگاهی در کودکان. در این بخش از نوشتار تلاش می‌شود به مهم ترین علل ایجاد سرگیجه در کودکان اشاره شود.
سرگیجه کودکان ممکن است با مشکلات گوش یا بدون مشکلات گوش ظاهر شود. مشکلات گوش میانی مانند عفونت گوش میانی می‌توانند باعث ایجاد سرگیجه در کودکان شوند. پیش از این گفته شد که التهاب در اجزای گوش میانی می‌تواند به گوش داخلی فشار آورد. گاهی ممکن است این فشار به گوش داخلی باعث ایجاد سرگیجه در کودکان شود.
علل سرگیجه کودکان بسیار متعدد هستند. در زیر به مهم ترین علت‌های سرگیجه کودکان اشاره می‌شود:
- عفونت گوش میانی یا اوتیت مدیا که در آن ترشحات غیرطبیعی در پشت پرده گوش تجمع پیدا می‌کنند. گاهی عفونت گوش میانی خوب می‌شود اما ترشحات غیرطبیعی و غلیظ پشت پرده گوش کودک باقی می‌ماند. وجود مایع در گوش میانی و پشت پرده گوش به گوش داخلی فشار وارد می‌کند. به همین دلیل، بسیار به ندرت کودک ممکن است سرگیجه را تجربه کند. در این موارد، به طور معمول، سرگیجه بسیار گذراست.
- عفونت‌های گوش داخلی شامل لابیرنتیت و نوریت وستیبولار
- ضربه به سر یا حرکات شدید سر مثلا در در یک تصادف رانندگی
- انواع میگرن‌ها؛ میگرن‌ها ناهنجاری‌هایی عروقی هستند که به سبب گشاد شدن رگ‌های مغزی رخ می‌دهند. شناخته شده ترین نوع میگرن با سردرد نبض دار یا سردرد ضربان دار همراه است. انواع میگرن ممکن است علاوه بر حالت تهوع با سرگیجه هم همراه باشند.
- سرگیجه ناگهانی وضعیتی خوش خیم دیگر علت سرگیجه کودکان به شمار می‌رود. این سرگیجه با مخفف عبارت انگلیسی آن یعنی BPPV هم اطلاق می‌شود. در بیشتر مواردِ این بیماری، حملات ناگهانی سرگیجه با حرکات غیرارادی چشم‌ها به طرفین همراه است.
- تشنج‌ها یکی از علل سرگیجه کودکان هستند.
- افت شدید فشار خون
- بیماری‌های خود ایمنی هم می‌توانند باعث بروز سرگیجه کودکان شوند. مولتیپل اسکلروزیس، دیابت نوع یک( وابسته به انسولین)، و آرتریت جوانی (juvenile arthritis) از مهم ترین بیماری‌های خودایمنی محسوب می‌شوند که ممکن است با سرگیجه همراه باشند.
- اختلالات دستگاه بینایی شاید باعث سرگیجه شود. اگر کودک برای اصلاح دید به عینک نیاز داشته باشد و فاصله شماره دو چشم او خیلی زیاد باشد، ممکن است دچار سرگیجه شود. همچنین در برخی از بیماری‌های مادرزادی، چشم حرکاتی غیرطبیعی از خود نشان می‌دهد که می‌تواند کودک را سرگیجه دچار نماید.
- تومور مغزی
- بیماری منییر که در مقاله دیگری پیش از این به طور مفصل این بیماری گوش داخلی توضیح داده شده است.
- مصرف برخی داروها مانند آسپیرین و سایر داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی موسوم به NSAID
علائم سرگیجه کودکان
علائم و نشانه‌های سرگیجه کودکان در هر کودک به نوع منحصر به فردی خود را نشان می‌دهد. علت و شدت عامل ایجاد کننده سرگیجه نقش تعیین کننده‌ای در علائم سرگیجه کودکان دارند. برخی از علائم شایع عبارتند از:
- شکایت و گفتن حس سرگیجه توسط کودک یعنی احساس چرخش یا حرکت محیط به دور کودک. برخی کودکان ممکن است سرگیجه را به حس سوار شدن به ماشین یا قایق تشبیه کنند.
- احساس چرخش محیط به دنبال حرکت سر یا بدن یعنی سرگیجه با حرکت سر به یک طرف به وجود می‌آید یا وقتی کودک از حالت خوابیده در جای خود می‌نشیند دچار سرگیجه می‌شود.
- حرکت نکردن، و بی حالی غیر طبیعی یا مشکل داشتن در حفظ تعادل کودک
- احساس وزوز گوش یا گوش درد یا ترشح غیرطبیعی از گوش
- افت شنوایی
- تب و به طور معمول تب شدید (بیشتر از 39 درجه سانتیگراد)
- میگرن
- منگی و گیجی
- غش کردن
- تهوع و استفراغ
- عرق کردن غیر طبیعی
- رنگ پریدگی
- حرکات غیرارادی چشم (نیستاگموس)
- تمایل به دراز کشیدن
- از دست دادن مهارت‌های حرکتی ریز یا درشت قبلی
- عقب ماندگی کودک در مهارت‌های حرکتی
تشخیص سرگیجه کودکان و تست‌های لازم برای تشخیص آن
قدم نخست مراجعه به یک پزشک متخصص بیماری‌های گوش و حلق و بینی است. تشخیص سرگیجه و علل آن در کودکان کاری بسیار دشوار به شمار می‌رود. در مرحله نخست، پزشک باید بین سرگیجه و حالت گیجی و منگی به نتیجه قطعی برسد. اگر پزشک مطمئن شود که کودک دچار سرگیجه است، تقریبا لازم است همه علل ایجاد سرگیجه در کودکان بررسی شود.
پزشک در ابتدا شرح حال کاملی از وضعیت کودک را گوش می‌دهد. او ممکن است پرسش‌هایی مانند سابقه خانوادگی ابتلا به میگرن را مطرح نماید. همچنین، برای تشخیص علت سرگیجه کودکان پزشک متخصص گوش و حلق و بینی ممکن است تست‌ها و آزمایش‌های زیر را به انجام برساند یا انجام آنها را درخواست نماید:
- شنوایی سنجی یا سایر تست‌های شنیداری
- تست‌های دستگاه تعادلی مانند تست صندلی چرخان
- تست الکترونیستاگموگرافی که با مخفف انگلیسی آن یعنی تست ENG هم شناخته می‌شود. در این تست الکترودهایی در بالا و پایین چشم کودک چسبانده می‌شود. این الکترودها حرکات چشم کودک را به لحاظ ارزیابی نیستاگموس (حرکات سریع و غیرارادی چشم) بررسی می‌نماید.
- الکتروانسفالوگرافی یا نوار مغز که با مخفف انگلیسی آن یعنی EEG هم شناخته می‌شود. در این تست فعالیت الکتریکی مغز کودک بررسی می‌گردد.
- برخی از آزمایش‌های خون
- برخی از انواع تصویربرداری پزشکی مانند سی تی اسکن، ام آر آی، و رادیوگرافی
- تست‌های چشمی – تعادلی
- حدت بینایی کودک در حال حرکت به ویژه اگر کودک از حرکت های سریع پرهیز می‌کند
بررسی اختلال در مهارت‌های حرکتی کودک مانند لِی لِی رفتن، و پریدن با چشم باز یا بسته یا مشکلات هماهنگی حرکات
درمان سرگیجه کودکان
بدیهی است که درمان اختصاصی سرگیجه کودکان به عامل ایجاد کننده آن بستگی دارد. البته در بسیاری از موارد، پیش از برطرف کردن عامل ایجاد کننده سرگیجه می‌توان کودک را از این حس ناخوشایند رها کرد. پزشک متخصص گوش و حلق و بینی به طور معمول برنامه درمانی خود را برای رفع عامل و تسکین سرگیجه برای والدین بیان می‌کند.
گزینه‌های درمانی و کنترل سرگیجه که در بیشتر موارد به کار گرفته می‌شوند، عبارتند از:
- داروها مانند آنتی بیوتیک‌ها، برطرف کننده‌های احتقان و گرفتگی بینی و آنتی هیستامین‌ها
- داروهای کنترل بیماری حرکتی یا ماشین گرفتگی
- داروهای ضد تشنج یا ضد افسردگی برای درمان سرگیجه‌های ناشی از انواع میگرن
- تغییر سبک زندگی و اصلاح عادت های رفتاری مانند پرهیز از موقعیت ها یا حرکاتی که باعث القای سرگیجه در کودک می‌گردد.
- برخی از تکنیک‌های فیزیوتراپی مانند مانور اِپلی یا سِمونت. این حرکات می‌توانند اجرام سنگ مانند و بسیار ریز موجود در گوش داخلی را به جای اصلی خود بازگردانند و به سرگیجه ناگهانی خاتمه دهند.
عاقبت و پیش آگهی سرگیجه کودکان
بیشتر موارد سرگیجه کودکان از عفونت گوش میانی ناشی می‌شود. مراجعه بموقع به پزشک و تکمیل دوره درمان این عفونت به درمان کامل سرگیجه کودکان در این موارد منتهی می‌گردد. وقتی انواع میگرن عامل ایجاد سرگیجه است، با تمرکز روی کنترل یا پیشگیری از حملات میگرن، سرگیجه هم پیشگیری و کنترل می‌شود.
وقتی علت ایجاد سرگیجه، بیماری یا شرایط دیگری است، یکی از گزینه‌های درمانی بالا موثر واقع خواهد شد. گاهی شاید رفع عامل ایجاد کننده ساده نباشد، اما بتوان سرگیجه را مهار کرد. کلید طلایی درمان سرگیجه کودکان این است که به یک پزشک متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنید و با پیگیری مستمر برنامه‌های درمانی وی را به اجرا بگذارید.
نتیجه گیری
شاید در بیشتر موارد، سرگیجه کودکان ناشی از عفونت گوش باشد و با درمان بموقع محو شود، ولی در برخی موارد برای کنترل و درمان سرگیجه کودکان به پیگیری منظم و مداوم توسط والدین کودک نیاز حس می‌شود. پزشک برنامه درمانی ویژه هر کودک را آماده می‌سازد اما باید در طول درمان با معاینه و بررسی علائم کودک، گاهی برنامه درمانی سرگیجه بازنگری شود.
دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی گوش و حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا آماده پذیرش و درمان کودکان مبتلا به سرگیجه در کلینک خود واقع در تهران هستند. برای کسب اطلاعات بیشتر تماس بگیرید.