علائم عفونت گوش کودکان | عفونت گوش میانی در کودکان چگونه درمان می‌شود؟

یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامت در سنین پایین، عفونت گوش کودکان است که عمدتاً به صورت عفونت گوش میانی در کودکان ظاهر می‌شود. این نوع عفونت که در اصطلاح پزشکی «middle ear infection» نام دارد، به دلیل ویژگی‌های خاص آناتومی در این گروه سنی بیشتر مشاهده می‌شود. به طور خاص، ساختار ظریف و کوتاه‌تر شیپور استاش در کودکان، باعث می‌شود مایعات و ترشحات راحت‌تر در گوش میانی تجمع پیدا کنند و زمینه بروز عفونت گوش در کودکان فراهم گردد. همین موضوع، دلیل اصلی شیوع بالاتر این عفونت در سنین خردسالی نسبت به بزرگسالان است.

شیپور استاش مجرای ارتباط دهنده گوش میانی به حلق و حفره بینی قلمداد می‌شود. در کودکان به دلایل بسیار متنوع این کانال تفاوت‌های چشمگیری با آناتومی آن در بزرگسالان دارد. به عنوان مثال، طول شیپور استاش در کودکان کوتاه‌تر از طول این کانال در بزرگسالان است.

یکی دیگر از تفاوت‌های شیپور استاش در کودکان و بزرگسالان به شیب این کانال مربوط می‌شود. در حالی که این کانال در بزرگسالان شیب بیشتری دارد و می‌تواند بیشتر از جاذبه زمین برای خروج ترشحات موجود در گوش میانی استفاده نماید، شیب این کانال در کودکان کم است. به عبارت دیگر، این کانال در کودکان حالتی تقریبا افقی دارد. همین امر باعث می‌شود در نونهالان امکان استفاده از جاذبه زمین برای خارج شدن ترشحات گوش میانی به حداقل ممکن کاهش یابد. همچنین این قضیه باعث می‌شود، احتمال حرکت عوامل التهاب و عفونت از حلق و بینی به سمت گوش میانی افزایش یابد و در نتیجه، کودکان را بیش تر از عفونت گوش در بزرگسالان در معرض خطر قرار می‌دهد.

در این جا به بررسی اتفاق شایعی که در کودکان رخ می‌دهد، پرداخته شده است. باکتری یا ویروس عامل سرماخوردگی و عفونت حلق در مناطق حلق و بینی باعث استقرار عفونت می‌شوند. با تاخیری چند روزه، عفونت به سمت گوش میانی حرکت می‌کند. بدین ترتیب گوش میانی هم به التهاب و عفونت مبتلا می‌شود.

بنابراین عوامل زیر شایع‌ترین عللی به شمار می‌روند که باعث بروز عفونت گوش میانی در کودکان می‌شوند:

• سرماخوردگی‌ها که به طور عمده به دلیل انواع ویروس‌ها رخ می‌دهند
• آنفلوانزا
• سینوزیت
• التهاب و عفونت بینی به هر دلیل
• التهاب و عفونت حلق به هر دلیل

عفونت گوش در کودکان

عفونت گوش که از نظر پزشکی به‌عنوان اوتیت میانی شناخته می‌شود، یک بیماری شایع در بین کودکان است که می‌تواند باعث ناراحتی و عوارض احتمالی شود. این عفونت‌ها در درجه اول گوش میانی را درگیر می‌کنند؛ فضای کوچک پر از هوا که در پشت پرده گوش قرار دارد. آنها اغلب به دلیل تجمع مایع در گوش میانی اتفاق می‌افتند که بستر مناسبی برای باکتری‌ها یا ویروس‌ها فراهم می‌کند.

سه نوع اصلی عفونت گوش وجود دارد:

اوتیت میانی حاد (AOM) که یک عفونت ناگهانی و شدید است، اوتیت میانی با افیوژن (OME) که با وجود مایع در گوش میانی بدون علائم حاد مشخص می‌شود و اوتیت میانی مزمن همراه با افیوژن (COME) که یک بیماری طولانی مدت است.

درمان اغلب به شدت عفونت بستگی دارد. موارد خفیف ممکن است خود به خود برطرف شوند، در حالی که عفونت‌های شدیدتر ممکن است به آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن عفونت نیاز داشته باشند. در برخی موارد مکرر یا مداوم، پزشکان ممکن است برای کمک به یکسان کردن فشار، تخلیه مایعات و کاهش خطر عفونت‌های بعدی، قرار دادن لوله‌های گوش را در نظر بگیرند.

اقدامات پیشگیرانه شامل رعایت بهداشت، تغذیه با شیر مادر (که ممکن است خطر ابتلا به عفونت‌‌ها را کاهش دهد)، اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود سیگار و تشویق به شستن صحیح دست‌ها برای کاهش انتشار میکروب‌ها می‌باشد. واکسیناسیون به موقع کودکان نیز می‌تواند به جلوگیری از عفونت‌های ناشی از باکتری‌های خاص کمک کند. در حالی که عفونت گوش در کودکان می‌تواند یک بیماری رایج در دوران کودکی باشد، نظارت بر علائم، مراجعه به پزشک در صورت نیاز و انجام اقدامات پیشگیرانه، می‌تواند به حداقل رساندن تاثیر آن بر سلامت و رفاه کودکان کمک کند.

علائم عفونت گوش میانی در کودکان

علت ایجاد این بیماری و سیر آن باعث تفاوت‌هایی در ایجاد علائم عفونت گوش میانی در کودکان می‌شود. شایع‌ترین علائم عفونت گوش میانی عبارتنداز:

• گوش درد
• تب
• کاهش شنوایی یا همان گرفتگی گوش

به طور معمول تظاهر عفونت گوش میانی در کودکان به صورت زیر است:

وقتی حدود 5 تا 6 روز از عفونت حلق، سرماخوردگی یا سینوزیت کودک گذشت و با درمان لازم حال کودک، رو به بهبودی گذاشته بود، عفونت گوش میانی خودنمایی می‌کند. بروز تب مجدد، درد در ناحیه گوش و کاهش قدرت شنوایی در این زمان به احتمال زیاد به خاطر  بروز عفونت گوش میانی در کودک است.

اگر این بیماری به موقع تشخیص داده نشود یا درمان آن زود آغاز نشود، ترشحات چرکی در پرده گوش تجمع پیدا می‌کنند. این در حالی است که به طور معمول شیپور استاش مسدود است و امکان تخلیه ترشحات از گوش میانی به حلق وجود ندارد.

در این صورت با تجمع بیشتر ترشحات چرکی در گوش میانی فشار روی پرده گوش زیاد می‌شود. ازدیاد فشار روی پرده گوش ممکن است به ایجاد سوراخ کوچکی روی پرده گوش منجر شود. به این سوراخ، پارگی پرده گوش (tympanic membrane perforation) گفته می‌شود. ترشحات چرکی از محل این سوراخ کوچک روی پرده گوش خارج می‌شود.

زمان سوراخ شدن پرده گوش کودک، درست همان زمانی است که والدین خروج ترشحات چرکی از گوش کودک را مشاهده می‌کنند. ترشحات گوش میانی به طور عمده، حالت چرکی دارند اما ممکن است مقدار کمی خون در این ترشحات دیده شود.

همین طور که تجمع ترشحات چرکی در گوش میانی افزایش می‌یابد، درد هم در گوش زیاد می‌شود. با پارگی پرده گوش و خروج ترشحات گوش میانی، فشار ترشحات در گوش میانی کودک کاهش می‌یابد و باعث کاهش درد می‌گردد.

عفونت گوش میانی در کودکان می‌تواند علائم مختلفی در کودکان داشته باشد. در اینجا برخی از علائم عفونت گوش در کودکان، همراه با توضیحات آورده شده است:

• گوش درد؛ کودکان ممکن است از درد شدید گوش شکایت داشته باشند که اغلب به عنوان یک احساس تیز، چاقو زدن یا درد مداوم توصیف می‌شود. آنها ممکن است برای کاهش ناراحتی گوش‌های خود را بکشند یا مالش دهند.
• تب؛ عفونت گوش میانی در کودکان می‌تواند منجر به تب شود که معمولاً بین 38 درجه سانتیگراد تا ۴۰ درجه سانتیگراد است. تب می‌تواند باعث شود کودک احساس تحریک پذیری و ناخوشی کند.
• مشکلات شنوایی؛ کودکان ممکن است به دلیل تجمع مایع در گوش میانی، دچار کم شنوایی موقت یا خفه شنوایی شوند.
• تحریک پذیری؛ کودکان خردسال ممکن است به دلیل ناراحتی و درد ناشی از عفونت، گیج‌تر یا تحریک ‌پذیرتر از حد معمول شوند.
• تخلیه مایعات؛ در برخی موارد، عفونت گوش میانی در کودکان می‌تواند باعث تخلیه مایع از گوش شود. این ترشحات ممکن است شفاف، زرد یا خونی باشند و می‌تواند نشانه پارگی پرده گوش باشد.
• مشکل در خواب؛ گوش درد اغلب هنگام دراز کشیدن بدتر می‌شود و خواب راحت را برای کودک چالش برانگیز می‌کند.
• مشکلات تعادل؛ عفونت می‌تواند اندام‌های تعادلی گوش داخلی کودکان را تحت تاثیر قرار دهد و به خصوص در موارد شدید منجر به سرگیجه یا مشکلات تعادلی شود.
• از دست دادن اشتها؛ برخی از کودکان ممکن است به دلیل درد و فشار در گوش، اشتهای خود را از دست بدهند یا در غذا خوردن دچار مشکل شوند.
• وزوز گوش؛ کودکان ممکن است صداهای زنگ یا وزوز را در گوش آسیب دیده تجربه کنند، اگرچه این در کودکان کوچکتر کمتر دیده می‌شود. اما وزوز گوش در کودکان نیز یکی از اتفاقاتی است که ممکن است برای کودکان رخ دهد.Middle Ear Infections (Otitis Media)

عوارض عفونت گوش میانی در کودکان

عفونت گوش میانی ممکن است به خودی خود، برای کودک خطری نداشته باشد، اما بروز عوارض آن در کودکان ممکن است با کاهش کیفیت زندگی کودک همراه باشد.

یکی از عوارض عفونت گوش میانی در کودکان، به خصوص اگر به صورت مکرر و عود کننده باشد، عوارض پرده گوش است. اگر عفونت گوش میانی در یک کودک به دفعات زیاد، به عنوان نمونه، چندین بار در سال عود کند، این عفونت مکرر می‌تواند به کاهش قدرت شنوایی منجر شود.

شایان ذکر است که کودکان در سنین اوج یادگیری هستند. کاهش قدرت شنوایی در کودکان روی میزان یادگیری آنها تاثیر بسیار منفی دارد. به همین جهت بهتر است نسبت به علائم عفونت گوش میانی در کودکان حساس باشیم.

عوارض عفونت گوش در کودکان به همین موارد ختم نمی‌شود. عفونت گوش میانی در کودکان می‌تواند با گسترش عفونت به مناطق همجوار یا سایر نقاط بدن شود. از جمله عوارضی که به دلیل گسترش عفونت گوش میانی در کودکان رخ می‌دهد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت استخوان پشت گوش که به آن ماستوئید(Mastoid) گفته می‌شود
• عفونت‌های مغزی مانند مننژیت(Meningitis)
• عفونت در سایر نقاط بدن

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت بروز علائم عفونت گوش میانی در کودکان بهتر است آنها را برای معاینه و مسجل شدن تشخیص و دریافت درمان مناسب نزد پزشک ببریم. دکتر علی کوهی دانش آموخته رشته فوق تخصصی جراحی گوش، حلق و بینی از دانشگاه استنفورد آمریکا، آماده پذیرش بیماران در مطب خود در تهران هستند.

درمان عفونت گوش میانی در کودکان

خوشبختانه در صورت مراجعه به موقع به پزشک، درمان این عفونت‌ها به سادگی قابل انجام است. جالب است بدانید که اگر کودک بیماری زمینه‌ای نداشته باشد یا به بیماری نقص ایمنی مبتلا نباشد، ممکن است حتی عفونت گوش میانی در کودکان خود به خود محدود شود.

به عبارت دیگر، اگر در کودک مشکل زمینه‌ای وجود نداشته باشد و سیستم ایمنی بدن بتواند با عفونت مقابله کند، ممکن است با درمان علامتی بیماری محدود شود. در این حالت فقط با تجویز داروهای کاهش دهنده علائم مانند داروهای مسکن و ضددرد و رفع کننده تب، ممکن است به تدریج درمان عفونت گوش انجام شود.

در مواردی ممکن است صلاحدید پزشک معالج چنین باشد که آنتی بیوتیک تجویز نماید. در این صورت پزشک در کنار داروهایی برای رفع درد و کنترل تب، داروهایی برای مقابله با باکتری‌های موجود در گوش میانی هم تجویز نماید.

آنتی‌بیوتیک‌ها اغلب برای درمان عفونت‌های باکتریایی گوش میانی تجویز می‌شوند. این داروها به از بین بردن باکتری‌های عامل عفونت کمک می‌کنند.  آنتی‌بیوتیک‌های رایج برای کودکان شامل آموکسی‌سیلین یا آگمنتین است. انتخاب آنتی‌بیوتیک ممکن است بر اساس سن کودک و شدت عفونت متفاوت باشد.

تسکین دهنده‌های درد

مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن و ایبوپروفن، از جمله داروهای رایج برای کاهش درد گوش و تب ناشی از عفونت گوش میانی هستند. این داروها می‌توانند درد کودک را قابل تحمل‌تر کرده و به بهبود خواب و راحتی او کمک کنند.

البته توجه به دوز دقیق دارو بر اساس سن و وزن کودک اهمیت زیادی دارد. همیشه توصیه می‌شود که پیش از مصرف این داروها، با پزشک متخصص گوش یا داروساز مشورت شود تا از مصرف بیش از حد یا نادرست آن جلوگیری گردد. مصرف طولانی مدت یا بیش از حد مجاز این مسکن‌ها می‌تواند عوارض گوارشی یا کلیوی ایجاد کند.

کمپرس گرم

استفاده از کمپرس گرم روی گوش، یک روش ساده و در عین حال مؤثر برای تسکین درد گوش در کودکان است. قرار دادن یک حوله گرم یا پارچه مرطوب گرم شده روی گوش آسیب‌دیده به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، می‌تواند با افزایش جریان خون در ناحیه و کاهش التهاب، باعث کاهش درد شود.

با این حال، دقت داشته باشید که کمپرس نباید بیش از حد داغ باشد؛ زیرا پوست حساس کودکان به راحتی دچار سوختگی می‌شود. این روش درمانی را می‌توانید چندین بار در روز انجام دهید، به شرطی که به درستی و با احتیاط کافی باشد.

مشاهده

در برخی موارد، به ویژه اگر عفونت گوش میانی خفیف باشد، پزشک تصمیم می‌گیرد که کودک را صرفاً تحت نظر قرار دهد و درمان آنتی‌بیوتیکی را به تعویق بیندازد. در این روش که به «مدیریت مشاهده‌ای» معروف است،

علائم کودک طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت به دقت پایش می‌شود تا ببینند آیا بدن کودک می‌تواند بدون داروی خاصی، خود به خود با عفونت مقابله کند یا خیر. در صورتی که علائم بهبود نیافت یا بدتر شد، پزشک درمان دارویی را شروع می‌کند. این رویکرد به کاهش مصرف غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها کمک می‌کند و از مقاومت دارویی در آینده جلوگیری می‌کند.

قطره گوش

قطره‌های مخصوص گوش که توسط پزشک تجویز می‌شوند، در برخی موارد به درمان عفونت‌های گوش کمک می‌کنند؛ به‌ویژه زمانی که تجمع مایع در پشت پرده گوش یا داخل کانال گوش وجود داشته باشد.

این قطره‌ها می‌توانند التهاب را کاهش دهند، مایع تجمع یافته را تخلیه کنند و عفونت‌های سطحی کانال گوش را درمان نمایند. نکته مهم این است که قبل از مصرف قطره گوش، حتماً پرده گوش سالم باشد؛ زیرا در صورت پارگی پرده گوش، برخی از قطره‌ها می‌توانند آسیب‌زا باشند. مصرف این داروها باید حتماً طبق دستور پزشک انجام شود.

لوله‌های تمپانوستومی

در مواقعی که کودک دچار عفونت‌های مکرر یا مزمن گوش میانی می‌شود و درمان‌های دارویی مؤثر واقع نمی‌شوند، پزشک متخصص ممکن است قرار دادن لوله‌های تمپانوستومی را توصیه کند. این لوله‌های بسیار ظریف در پرده گوش کودک قرار داده می‌شوند تا به تهویه مناسب گوش میانی کمک کنند و از تجمع مجدد مایعات جلوگیری نمایند. وجود این لوله‌ها باعث می‌شود فشار در گوش میانی تنظیم شود و احتمال عفونت‌های بعدی کاهش یابد.

این روش درمانی معمولاً سرپایی انجام می‌شود و کودک پس از مدت کوتاهی می‌تواند به فعالیت‌های عادی خود بازگردد. لوله‌ها معمولاً پس از چند ماه به طور طبیعی از گوش خارج می‌شوند یا توسط پزشک برداشته می‌شوند.

در چه مواردی برای درمان عفونت گوش میانی در کودکان از عمل جراحی باید استفاده کرد؟

در برخی از کودکان که مشکلات اسکلتی در استخوان‌های جمجمه و صورت دارند یا در استخوان و بافت کام یا لب دچار شکاف هستند (لب شکری و کام شکری)، عفونت گوش میانی به تعداد و تکرر زیاد رخ می‌دهد. در این موارد شاید پزشک و جراح گوش، حلق و بینی لازم بداند که با عمل جراحی، زمینه و ناهنجاری ساختاری موجود را برطرف نماید تا از تکرر و عود عفونت گوش میانی در کودکان جلوگیری کند.

به عبارت دیگر، عمل جراحی  گوش و  کاهش عود عفونت گوش میانی در کودکان فقط در آن دسته از نونهالان باید انجام شود که یک مشکل یا زمینه ساختاری باعث ایجاد زمینه مناسب، برای استقرار عفونت در گوش میانی می‌شود. پزشک جراح با ترمیم نقایص موجود در ساختار یا اصلاح ناهنجاری‌های ساختاری موجود در این کودکان، عامل زمینه ساز تکرر عفونت گوش میانی در کودک را از بین می‌برد و بدین ترتیب، باعث پیشگیری از عفونت کوش میانی مکرر در کودک می‌شود.

در صورتی که متوجه علائمی مشکوک به عفونت گوش میانی در کودکان شدید، مراجعه به پزشک متخصص الزامی است. متخصصان اطفال یا متخصصین گوش، حلق و بینی، با ارزیابی دقیق شرایط مانند سن کودک، شدت علائم و دفعات تکرار عفونت گوش کودکان، بهترین روش درمان را انتخاب می‌کنند. برای والدینی که نگران سلامت فرزندشان هستند، مشاوره با متخصصینی مانند دکتر علی کوهی، فوق تخصص گوش، حلق و بینی و قاعده جمجمه از دانشگاه استنفورد، می‌تواند اطمینان‌بخش باشد؛ چرا که روند درمان عفونت گوش در کودکان در چنین مراکزی با استفاده از جدیدترین روش‌های علمی انجام می‌شود.