تاثیر کم شنوایی بر مغز انسان چیست؟ بررسی علمی اثر کم شنوایی بر مغز

علاوه بر مسائل شناختی تاثیر کم شنوایی بر مغز انسان، محققان دریافتند که افراد دارای کم‌شنوایی در مقایسه با افراد سالم، ۳۰ تا ۴۰ درصد بیشتر به افسردگی و مشکلات اجتماعی دچار می‌شوند. این موضوع اهمیت تشخیص زودهنگام و درمان را دوچندان می‌کند. همچنین برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که توانبخشی شنیداری و سمعک می‌توانند تا حد زیادی از مشکلات شنوایی جلوگیری کنند.

این تاثیرات در گروه‌های سنی مختلف، از کودکان در حال رشد گرفته تا سالمندان، پیامدهای جدی‌تری به همراه خواهند داشت که در این مطلب از سایت دکتر کوهی، به بررسی جزئی و دقیق اثر کم‌ شنوایی بر مغز و اهمیت مداخلات به‌موقع، خواهیم پرداخت.

به نقل از دانشگاه جانز هاپکینز سال 2014:

اسکن‌های مغزی نشان می‌دهند که کم‌شنوایی درمان‌نشده باعث کوچک شدن زودرس بخش‌هایی از مغز می‌شود که مسئول پردازش صدا و زبان هستند.

آیا کم‌ شنوایی باعث تحلیل مغز می‌شود؟

یافته‌های علمی اخیر، نشان می‌دهند که اگر کم‌ شنوایی درمان نشود، روند تحلیل و کوچک شدن بخش‌هایی از مغز را تسریع می‌کند. دلیل اصلی این اتفاق، کاهش تحریکات عصبی ناشی از ورودی‌های شنیداری است. عوامل متعددی، این کاهش را تشدید هم می‌کنند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، تأثیر سیگار بر شنوایی است؛ مصرف دخانیات با آسیب به عروق خونی گوش داخلی و کاهش اکسیژن‌رسانی، شنوایی را به مرور زمان تضعیف می‌کند.

مغز انسان، برای حفظ ساختار و عملکرد سالم خود، نیازمند دریافت اطلاعات حسی مداوم است و وقتی این اطلاعات کاهش می‌یابند، نواحی مسئول پردازش صدا و حتی بخش‌های مرتبط با زبان، حافظه و تصمیم‌گیری، به مرور دچار تغییرات ساختاری و عملکردی می‌شوند.

مطالعات تصویربرداری پیشرفته، مانند MRI نشان داده‌اند که در افراد مبتلا به کم‌ شنوایی، مخصوصا در سنین میان‌سالی و سالمندی، حجم ماده خاکستری در نواحی لوب تمپورال (مرکز اصلی پردازش اصوات)، کاهش پیدا می‌کند. این کاهش حجم، به معنای از بین رفتن یا ضعیف شدن سلول‌های عصبی و ارتباطات سیناپسی آن‌ها است. این مشکل، حتی به دیگر نواحی مغز نیز گسترش خواهد یافت.^{Hearing loss and cognitive impairment among older adults}

اثر کم‌ شنوایی بر مغز؛ دقیقاً چه اتفاقی در مغز می‌افتد؟

وقتی شنوایی کاهش پیدا می‌کند، اولین تغییر در مسیر انتقال صدا از گوش به مغز رخ می‌دهد. گوش داخلی، دیگر قادر نیست ارتعاشات صوتی را به‌طور کامل یا دقیق به سیگنال‌های عصبی تبدیل کند؛ بنابراین، اطلاعات شنیداری کمتری به مغز می‌رسد. برای شناسایی و ارزیابی میزان این کاهش، استفاده از روش‌های ادیومتری اهمیت زیادی دارد؛ زیرا این روش‌ها، با اندازه‌گیری آستانه شنوایی، تصویر دقیقی از سلامت سیستم شنوایی ارائه می‌دهند.

کاهش تحریک قشر شنوایی مغز

قشر شنوایی اولیه در لوب تمپورال، محل پردازش اصلی صداها است. وقتی ورودی صوتی ضعیف شود، فعالیت عصبی در این ناحیه کاهش می‌یابد؛ در نتیجه، سلول‌های عصبی (نورون‌ها) و ارتباطات سیناپسی آن‌ها، کمتر فعال شده و به مرور تحلیل می‌روند.

تغییر سازماندهی عملکرد مغز (Neuroplasticity منفی)

مغز انسان، قابلیت بالایی در تغییر و تطبیق دارد که به آن انعطاف‌پذیری عصبی (Neroplasticity) می‌گویند. در کم‌ شنوایی، بخش‌هایی از مغز که برای پردازش صدا طراحی شده‌اند، به‌تدریج توسط سایر حواس، مانند بینایی یا لامسه اشغال می‌شوند. این فرایند، نوعی جبران است؛ اما باعث می‌شود ظرفیت پردازش شنیداری، به‌طور دائمی کاهش یابد.

افزایش بار شناختی (Cognitive Load)

زمانی که شنوایی مختل است، مغز برای درک گفتار یا صداها، باید انرژی بیشتری صرف کند تا کمبود اطلاعات شنیداری را با حدس زدن یا تکیه بر نشانه‌های دیداری جبران کند. این فشار اضافی، باعث کاهش منابع ذهنی، برای فعالیت‌های دیگر مانند یادگیری یا حافظه می‌شود.

تضعیف شبکه‌های حافظه و زبان

پردازش صدا، به ویژه گفتار، ارتباط نزدیکی با نواحی حافظه و زبان دارد. کم‌ شنوایی طولانی‌مدت، این ارتباطات را تضعیف می‌کند که نتیجه آن، مشکلاتی مانند کند شدن پردازش کلمات یا دشواری در به‌خاطر سپردن اطلاعات شنیداری است.

تحلیل تدریجی حجم مغز

در افراد کم‌ شنوا، حجم ماده خاکستری در نواحی شنوایی و حتی بخش‌هایی از لوب پیشانی و هیپوکامپ (مسئول حافظه) کاهش می‌یابد. این تحلیل ساختاری، آغازگر روند افت شناختی و زوال عقل است.

بررسی تأثیر کم‌ شنوایی بر مغز سالمندان

کم‌ شنوایی در سالمندان، بسیار شایع‌تر است و طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، بیش از یک‌سوم افراد بالای 65 سال، درجات مختلفی از افت شنوایی را تجربه می‌کنند. این مشکل، بر کیفیت زندگی روزمره اثر می‌گذارد و تغییرات قابل‌توجهی در ساختار و عملکرد مغز ایجاد می‌کند.

در سالمندان، کاهش شنوایی اغلب تدریجی است و در ابتدا، تنها به عنوان دشواری در شنیدن صداهای آرام یا مکالمات در محیط‌های شلوغ بروز می‌کند؛ اما در پشت این علائم ساده، فرایندهای پیچیده‌ای در مغز رخ می‌دهد.

1. به دلیل کاهش ورودی‌های شنیداری، قشر شنوایی کمتر تحریک می‌شود و در طولانی‌مدت این معضل، باعث کاهش حجم ماده خاکستری و تحلیل نورون‌ها خواهد شد.
2. سالمندان مبتلا به کم‌ شنوایی، دو تا پنج برابر بیشتر در معرض ابتلا به زوال عقل و آلزایمر قرار دارند. دلیل این ارتباط، ترکیبی از عوامل مستقیم (تغییرات مغزی) و غیرمستقیم (انزوای اجتماعی و افسردگی) است.
3. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که کم‌ شنوایی در سالمندان، با افزایش خطر اختلال تعادل و زمین‌خوردن مرتبط است و پیامدهای جدی، برای سلامت و استقلال فرد به همراه دارد.

البته، استفاده از سمعک، کاشت حلزون یا برنامه‌های توانبخشی شنوایی، فعالیت قشر شنوایی را دوباره تحریک کرده، ارتباطات عصبی را حفظ می‌کند و حتی، خطر زوال عقل را کاهش دهد.^{Hearing Loss, Hearing Aid Use, and Risk of Dementia in Older Adults}

به نقل از مؤسسه ملی بهداشت آمریکا سال 2019:

کم‌شنوایی حتی خفیف، خطر ابتلا به زوال عقل را تا دو برابر افزایش می‌دهد و این ارتباط با شدت بیشتر کم‌شنوایی افزایش می‌یابد.

تأثیر کم‌ شنوایی بر رشد مغزی کودکان

کم‌ شنوایی در کودکان، خصوصا در سال‌های اولیه زندگی، اثرات عمیق و ماندگاری بر رشد مغز و توانایی‌های شناختی، زبانی و اجتماعی آن‌ها دارد. برخلاف بزرگسالان که ساختارهای مغزی آن‌ها کامل‌تر شده است، مغز کودکان در سال‌های نخست زندگی، در حال شکل‌گیری سریع شبکه‌های عصبی است. در این دوره، ورودی‌های حسی، مخصوصا شنیداری نقش حیاتی در شکل‌دهی مسیرهای عصبی و تقویت ارتباط بین نواحی مختلف مغز دارند.

وقتی کودک دچار کم‌ شنوایی است، ورودی‌های شنیداری یا ناقص دریافت می‌شوند یا اصلا منتقل نمی‌شوند و این موضوع، باعث می‌شود مسیرهای شنیداری در قشر شنوایی اولیه، به‌طور ناقص یا ضعیف شکل بگیرند. از دیگر موارد تاثیر کم شنوایی در کودکان، می‌توان به جدول زیر اشاره کرد:

غربالگری شنوایی نوزادان، تشخیص سریع، استفاده از سمعک یا کاشت حلزون و برنامه‌های توانبخشی گفتار و زبان، به شکل چشمگیری، رشد مغزی و توانایی‌های ارتباطی کودک را بهبود می‌بخشند.

نقش توانبخشی شنوایی در کاهش آسیب مغزی ناشی از کم‌ شنوایی

توانبخشی شنوایی، مجموعه‌ای از مداخلات تخصصی است که هدف آن‌ها، بازگرداندن یا بهبود عملکرد شنیداری و تقویت مهارت‌های ارتباطی فرد کم‌ شنوا است. این فعالیت‌ها، علاوه بر اینکه به بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کنند، نقش بسزایی در جلوگیری از تغییرات منفی مغزی ناشی از کم‌ شنوایی دارند.

استفاده از سمعک، کاشت حلزون یا سایر وسایل کمک‌شنوایی، سیگنال‌های صوتی را دوباره به مغز منتقل می‌کند. این تحریک مداوم، باعث حفظ ارتباطات سیناپسی و جلوگیری از تحلیل نورون‌ها می‌شود؛ از این رو، با بازگشت ورودی‌های شنیداری، قشر شنوایی فعال باقی می‌ماند و احتمال بکارگیری آن توسط حواس دیگر، کاهش می‌یابد.

در کودکان، توانبخشی شنوایی با آموزش مهارت‌های شنیداری و گفتاری، باعث می‌شود رشد زبانی طبیعی‌تر پیش برود. در بزرگسالان و سالمندان، این مداخلات به حفظ توانایی درک گفتار کمک می‌کنند؛ همچنین، استفاده مستمر از سمعک یا برنامه‌های توانبخشی، خطر افت حافظه و زوال عقل را به شکل چشمگیری کاهش می‌دهد؛ زیرا مغز، همچنان از تحریکات شنیداری بهره‌مند می‌شود.^{Hearing loss and its link to cognitive impairment and dementia}

اختلالات مغزی ناشی از کم‌ شنوایی درمان‌نشده

کم‌ شنوایی، مخصوصا اگر در طولانی‌مدت ادامه پیدا کند، پیامدهای گسترده‌ای بر سلامت مغز خواهد داشت و منجر به بروز اختلالات عصبی و شناختی می‌شود.

• زوال عقل به دلیل کاهش تحریک مغزی، انزوای اجتماعی و افت عملکرد شناختی
• آلزایمر ناشی از کاهش فعالیت نواحی مغزی مرتبط با حافظه، به دلیل کمبود ورودی‌های شنیداری
• ضعف در حافظه کوتاه‌مدت و کاهش توانایی در یادگیری اطلاعات جدید، با افزایش بار شناختی ناشی از تلاش مداوم برای شنیدن و درک گفتار
• کاهش دایره واژگان، کندی در پردازش کلمات و دشواری در درک جملات پیچیده هم در کودکان در حال رشد و هم در بزرگسالان
• خستگی ذهنی و کاهش توانایی تمرکز طولانی‌مدت، به دلیل درگیری مغز با سایر حواس در نتیجه کمبود ورودی شنیداری
• کاهش حجم ماده خاکستری در قشر شنوایی و حتی بخش‌هایی از لوب پیشانی و در نتیجه، اختلال در تصمیم‌گیری و عملکردهای اجرایی
• انزوای اجتماعی و دشواری در برقراری ارتباط، افسردگی و اضطراب و بروز اختلالات خلقی

مداخله زودهنگام از طریق غربالگری، استفاده از وسایل کمک‌شنوایی و اجرای برنامه‌های توانبخشی شنوایی، مسیر این تغییرات و تاثیرات را تغییر داده و عملکرد مغز را تا حد زیادی حفظ می‌کند.

تاثیر کم شنوایی بر مغز انسان؛ تهدید خاموش برای سلامت

در مجموع، شواهد علمی تأکید دارند که تاثیر کم شنوایی بر مغز انسان تنها به اختلال شنوایی محدود نمی‌شود، بلکه پیامدهای عصبی و شناختی عمیقی دارد. اثر کم شنوایی بر مغز می‌تواند باعث تسریع روند پیری مغز و کاهش توانایی‌های ذهنی شود. بنابراین آگاهی از کم‌شنوایی و تغییرات مغزی و مراجعه به متخصص، نقشی کلیدی در پیشگیری و درمان دارد. در این راستا می‌توانید برای ارزیابی و مشاوره تخصصی به دکتر علی کوهی، متخصص گوش، حلق و بینی با بورد تخصصی و فلوشیپ اتولوژی و نرواتولوژی در تهران مراجعه کنید.