راه‌های درمان بدشنوایی بچه‌ها: بررسی اختلال در پردازش شنیداری کودک

اختلال پردازش شنوایی در کودکان، می‌تواند به بروز علائمی، مانند مشکل در پیروی از دستورالعمل‌های پیچیده، ضعف در تشخیص گفتار در محیط‌های پر سروصدا، ناتوانی در تمایز اصوات مشابه و حتی مشکلاتی در یادگیری مهارت‌های زبانی، خواندن و نوشتن منجر شود. تشخیص اختلال پردازش شنوایی، نیازمند ارزیابی‌های تخصصی و همکاری چندرشته‌ای میان شنوایی‌شناسان، گفتاردرمانگران و روان‌شناسان است که با استفاده از آزمون های شنوایی پایه، تست های زبان و حافظه شنیداری، بررسی می‌گردد.

اگرچه، درمان قطعی برای APD وجود ندارد؛ اما پژوهش‌ها، نشان داده‌اند که مجموعه‌ای از رویکردهای درمانی، شامل استفاده از وسایل کمک‌شنیداری و فناوری‌های کاهش نویز، تمرینات هدفمند آموزش شنیداری، اصلاح محیط آموزشی، گفتاردرمانی تخصصی، حمایت‌های تحصیلی و حتی، مداخلات روان‌شناختی برای مدیریت استرس و بهبود اعتمادبه‌نفس، می‌تواند نقش چشمگیری، در بهبود کیفیت زندگی و توانایی‌های تحصیلی و اجتماعی کودکان داشته باشد.^{Auditory Processing Disorder: Symptoms, Diagnosis & Treatment}

در این مطلب از سایت دکتر کوهی، به بررسی این اختلال و رویکردهای درمانی آن، خواهیم پرداخت.

اختلال پردازش شنوایی (APD) در کودکان چیست؟

اختلال پردازش شنوایی یا APD، نوعی مشکل عصبی‌شناختی است که در آن، گوش کودک توانایی شنیدن صداها را دارد؛ اما مغز، در تحلیل و تفسیر درست آن‌ها، با دشواری روبه‌رو می‌شود. به همین دلیل، کودک در محیط‌های شلوغ، نمی‌تواند صدای معلم یا والدین را به خوبی متوجه شود، سخنان پیچیده یا مهم را به سرعت فراموش می‌کند و کلمات و اصوات مشابه را به اشتباه تشخیص می‌دهد.

آمارها، نشان می‌دهند بین 3 تا 5 درصد کودکان در سنین مدرسه، درجاتی از این اختلال را تجربه می‌کنند. ازآنجاکه علائم APD، می‌تواند با اختلالاتی مانند بیش‌فعالی (ADHD) یا مشکلات یادگیری اشتباه گرفته شود، تشخیص دقیق توسط متخصص شنوایی‌شناسی و گفتاردرمانی، اهمیت ویژه‌ای دارد. اختلال پردازش شنوایی برخلاف کم‌شنوایی، یک مشکل فیزیکی در گوش نیست؛ بلکه به عملکرد سیستم عصبی مرکزی، مربوط می‌شود.

اگرچه، APD با کم‌شنوایی تفاوت دارد؛ اما هر دو بر کیفیت زندگی فرد تاثیر می‌گذارند؛ بنابراین، در قدم اول، شناسایی کم شنوایی پنهان و APD و در قدم بعدی، درمان این اختلالات برای بهبود کیفیت زندگی مبتلایان اهمیت زیادی دارد.^{Auditory processing disorder (APD)}

علائم و نشانه‌های رایج اختلال پردازش شنوایی در کودکان

علائم اختلال پردازش شنوایی، اغلب با اختلالاتی مانند ADHD یا مشکلات یادگیری، اشتباه گرفته می‌شوند؛ به همین دلیل، آگاهی والدین و معلمان از آن‌ها، اهمیت زیادی دارد.

این علائم، به شرح زیر هستند.

1. رفتارهای شنیداری و گوش دادن:

2. مشکلات تحصیلی و شناختی:

3. اثرات اجتماعی و هیجانی:

وجود چند مورد از این نشانه‌ها، می‌تواند نشانه‌ای از APD باشد؛ اما باید توجه داشت که بروز این علائم، همیشه به معنای وجود اختلال پردازش شنوایی نیست. به همین دلیل، ارزیابی توسط متخصص شنوایی‌شناسی و گفتاردرمانی با انواع تست تعادل و سرگیجه ضروری است.

علل و عوامل مؤثر بر اختلال پردازش شنوایی کودکان

اختلال پردازش شنوایی، می‌تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی ایجاد یا تشدید شود. پژوهش‌ها، نشان می‌دهند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و پزشکی، در بروز این مشکل نقش دارند.

• ژنتیک: زمینه خانوادگی و وراثت، می‌تواند احتمال ابتلا به APD را افزایش دهد.
• عفونت‌های مزمن گوش: عفونت‌های مکرر گوش میانی در کودکی، ممکن است به مسیرهای شنیداری آسیب بزند.
• عوارض هنگام تولد: تولد زودرس یا کمبود اکسیژن، می‌تواند رشد سیستم شنوایی مرکزی را مختل کند.
• عوامل محیطی: ضربه به سر یا اختلالات عصبی، پردازش شنوایی را دچار مشکل خواهند کرد.
• تاخیر در تکامل مسیرهای شنیداری: مسیرهای شنیداری‌ در برخی کودکان، دیرتر از حد معمول، تکامل پیدا می‌کند.

در آخر، APD اغلب همراه با سایر مشکلات یادگیری یا رفتاری، مانند ADHD، دیسلکسیا، اختلالات گفتار و زبان دیده می‌شود.

مراحل تشخیص اختلال پردازش شنوایی (APD) در کودکان

تشخیص اختلال پردازش شنوایی در کودکان، فرایندی چندمرحله‌ای و دقیق است که توسط یک تیم تخصصی، شامل ادیولوژیست‌ها (شنوایی‌شناسان)، آسیب‌شناسان گفتار و زبان و در برخی موارد، روان‌شناسان کودک انجام می‌شود. ابتدا، اطلاعات دقیقی از تاریخچه پزشکی، رشد زبانی، وضعیت تحصیلی و خانوادگی کودک، جمع‌آوری می‌شود. علائمی مثل دشواری در درک گفتار در محیط‌های شلوغ یا نیاز مداوم به تکرار جملات، سرنخ‌های مهمی هستند.

در مرحله بعد، تنها پس از تایید شنوایی طبیعی، بررسی APD امکان‌پذیر است؛ بنابراین، ادیولوژیست یک آزمون شنوایی استاندارد انجام می‌دهد تا مطمئن شود که کودک، دچار کم‌شنوایی محیطی (مانند مشکلات گوش میانی یا داخلی) نیست.

تشخیص APD، شامل مجموعه‌ای از تست‌های رفتاری و فیزیولوژیکی، مانند بررسی توانایی پردازش همزمان صداها در هر دو گوش، تشخیص تفاوت‌های ظریف بین صداها، توانایی تشخیص الگوهای زمانی صدا مثل تفاوت در طول یا زیر و بمی، بررسی درک گفتار در محیط‌های پر سروصدا، درک جملات تحریف‌شده یا ناقص و پاسخ ساقه مغزی شنوایی (ABR) برای بررسی پاسخ‌های عصبی به صدا و شناسایی ناهنجاری‌های احتمالی مسیرهای شنوایی در مغز است.

البته، بیشتر آزمون‌های اختصاصی APD، تنها پس از 7 سالگی قابل اعتماد هستند؛ زیرا مهارت‌های شناختی و زبانی کودک، پیش از این سن به حد کافی رشد نکرده‌اند. متخصص گفتار و زبان توانایی درک و بیان کلمات، جمله‌سازی و مهارت‌های ارتباطی کودک را بررسی می‌کند. با کمک آزمون‌های حافظه، توجه و هوش، شرایط دیگری مانند اوتیسم، بیش‌فعالی یا ناتوانی‌های یادگیری که علائمی مشابه APD دارند نیز، بررسی می‌شود. در آخر، تمامی نتایج توسط تیم تخصصی سنجیده خواهد شد.

وجود ضعف قابل توجه (معمولا دو انحراف معیار پایین‌تر از حد طبیعی) در دست‌کم دو آزمون مختلف پردازش شنوایی، همراه با شنوایی طبیعی و نبود اختلالات عصبی دیگر، نشانه وجود APD است.^{Auditory processing disorder (APD)}

6 رویکرد درمانی کلیدی برای اختلال پردازش شنوایی در کودکان

درمان اختلال APD، تنها به یک روش محدود نمی‌شود؛ بلکه ترکیبی از چند رویکرد است که به کودک کمک می‌کنند تا توانایی پردازش و درک صداها را بهبود بخشد، محیط شنیداری مطلوب‌تری تجربه کند و از نظر عاطفی و اجتماعی نیز حمایت شود.

آموزش و بازتوانی شنوایی (Auditory Training)

آموزش و بازتوانی شنوایی، با هدف افزایش توانایی کودک در تشخیص و تمایز صداهای مشابه، بهبود درک گفتار در محیط‌های پر سروصدا، ارتقای حافظه کاری شنیداری برای دنبال کردن دستورالعمل‌های پیچیده و تقویت توجه شنیداری و مهارت‌های گوش دادن فعال طراحی شده است.

تمرینات شنیداری ساختارمند، شامل بازی‌ها یا نرم‌افزارهایی که کودک را به تشخیص و تکرار صداها تشویق می‌کند، تمرینات مبتنی بر زبان و گفتار، مثل تکرار جملات، گوش دادن به داستان‌ها و پاسخ به پرسش‌ها در کنار استفاده از صداهای پس‌زمینه (مانند صدای کلاس یا خیابان) برای افزایش توانایی کودک در تمرکز بر گفتار اصلی، از روش‌های رایج بازتوانی شنوایی هستند.

والدین، می‌توانند با ایجاد فعالیت‌های شنیداری روزانه (مثل خواندن کتاب یا بازی‌های صوتی) روند درمان را تقویت کنند.

گفتاردرمانی و تقویت مهارت‌های زبانی

گفتاردرمانی، فرایندی تخصصی است که با استفاده از تمرین‌ها و فعالیت‌های هدفمند، به بهبود مهارت‌های زبانی و ارتباطی کمک می‌کند. گفتاردرمانگر، ابتدا با یک ارزیابی جامع، مشکلات زبانی و گفتاری فرد را شناسایی کرده و سپس، برنامه‌ای شخصی‌سازی‌شده طراحی می‌کند.

به نقل از موسسه ملی ناشنوایی و اختلالات ارتباطی آمریکا:

مداخله زودهنگام در اختلال پردازش شنوایی در کودکان، می‌تواند مسیر رشد زبانی و اجتماعی آن‌ها را به‌طور چشمگیری تغییر دهد و احتمال جبران کامل را افزایش دهد.

این مداخلات، می‌تواند در همه‌ سنین، از کودکان تا بزرگسالان، به بهبود زبان بیانی (صحبت کردن) و زبان دریافتی (درک گفتار) کمک کند و در نهایت، باعث افزایش اعتمادبه‌نفس، استقلال و کیفیت زندگی شود.

فعالیت‌های تعاملی در این روش، عبارتند از:

• تقویت دایره واژگان از طریق بازی‌های کلامی، داستان‌گویی و آموزش موضوعی
• بهبود ساختار جمله‌سازی و قواعد دستوری برای بیان روان‌تر
• تمرین درک گفتار، دنبال کردن دستورالعمل‌ها و فهم مفاهیم با استفاده از داستان‌ها و بازی‌های تعاملی
• تقویت توانایی تعریف داستان و درک ساختار روایات
• آموزش نوبت‌گیری در مکالمه، شروع و حفظ گفتگو و درک نشانه‌های غیرکلامی
• ایجاد پایه‌ای قوی در مهارت‌های زبانی برای خواندن و نوشتن

از آنجا که APD یک اختلال مادام‌العمر محسوب می‌شود، گفتاردرمانی در کنار آموزش شنوایی، نقش مهمی در بهبود مهارت‌های شنیداری و زبانی دارد.

استراتژی‌های جبرانی و شناختی-رفتاری

استراتژی‌های جبرانی و رویکرد شناختی-رفتاری، دو شیوه مکمل برای کمک به افراد مبتلا به APD و دیگر مشکلات شناختی-ارتباطی هستند. این رویکردها، به‌جای تمرکز صرف بر درمان مستقیم نقص‌ها، ابزارها و مهارت‌هایی به افراد ارائه می‌دهند تا هم بتوانند با محدودیت‌های موجود کنار بیایند و هم الگوهای فکری و رفتاری خود را اصلاح کنند.

ابزارهای کمکی، مانند استفاده از دفترچه یادداشت، لیست کارها، تقویم دیجیتال یا ضبط‌کننده‌های صوتی برای به‌خاطر سپاری، در کنار تغییرات محیطی، شامل نشستن در محیط‌های کم‌صدا، استفاده از سیستم‌های تقویت‌کننده صدا یا تعیین مکان ثابت برای اشیای مهم و تمرکز بر یک فعالیت در هر زمان یا تکرار کلمات برای تقویت حافظه، کمک می‌کنند فرد با ایجاد عادت‌های جدید، کیفیت زندگی روزمره خود را بهبود بخشد.

علاوه بر اینها، شناسایی و به چالش کشیدن افکار تحریف‌شده (مثل من هیچ‌وقت نمی‌توانم درست گوش بدهم)، یادگیری واکنش‌های سازنده‌تر، مانند مدیریت اضطراب هنگام شنیدن در محیط‌های پر سروصدا و تکنیک‌های خود نظارتی (ثبت افکار و احساسات)، هدف‌گذاری کوچک و قابل دستیابی و آموزش مهارت‌های مقابله با استرس، از مواردی هستند که می‌توانند مشکلات شنیداری و شناختی را کاهش دهند.

تغییرات و بهینه‌سازی محیط شنیداری

بهینه‌سازی محیط شنیداری، یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌تواند به کودکان مبتلا به اختلال پردازش شنوایی در درک بهتر گفتار و تمرکز بیشتر کمک کند؛ حتی مداخلات کوچک در محیط خانه یا کلاس می‌توانند کیفیت دریافت اصوات را به طور چشمگیری افزایش دهند و فشار شنیداری کودک را کاهش دهند.

برای این منظور، استفاده از فرش، پرده‌های ضخیم و کوسن‌ها برای جذب صدا و جلوگیری از بازتاب آن، حذف یا کاهش منابع نویز اضافی، مانند صدای تلویزیون، پنکه یا وسایل برقی هنگام مکالمه یا آموزش، توصیه می‌شود؛ همچنین، بهتر است کودک، در مکانی بنشیند که مستقیما با گوینده روبه‌رو باشد تا علاوه بر دریافت بهتر صدا، از نشانه‌های بصری (مثل حرکت لب‌ها) نیز برای درک گفتار کمک بگیرد.

در کلاس درس، استفاده از سیستم‌های تقویت صدا (FM systems) یا میکروفون‌های شخصی، می‌تواند به انتقال شفاف‌تر گفتار معلم کمک کند. در خانه یا محیط‌های عمومی نیز، جای‌گذاری صحیح بلندگوها و استفاده از ابزارهای اندازه‌گیری آکوستیک برای تنظیم صدا اهمیت دارد.

استفاده از فناوری‌های کمک‌شنوایی (FM Systems)

سیستم‌های FM (Frequency Modulation)، از موثرترین ابزارهای کمک‌شنوایی هستند که با انتقال مستقیم صدای گوینده به شنونده، کیفیت درک گفتار را در محیط‌های پر سروصدا، به شکل چشمگیری افزایش می‌دهند. این فناوری، با کاهش نویز پس‌زمینه و افزایش نسبت سیگنال به نویز، باعث می‌شود فرد دچار کم‌شنوایی بتواند راحت‌تر و با خستگی شنیداری کمتر، به گفتار توجه کند.

به عبارتی، گوینده (مثل معلم یا سخنران) یک میکروفون کوچک متصل به فرستنده، به همراه دارد. میکروفون، صدای گوینده را از نزدیک دریافت می‌کند و کیفیت آن را حفظ می‌نماید. صدا به‌صورت امواج رادیویی (FM) به گیرنده ارسال می‌شود. شنونده از گیرنده متصل به سمعک، کاشت حلزون یا حتی یک هدفون شخصی استفاده می‌کند و صدا را بدون نویز دریافت می‌کند.

نقش والدین و همکاری با مدرسه

والدین، در موفقیت تحصیلی و رشد زبانی کودکانی که دچار اختلال شنوایی هستند، نقشی کلیدی ایفا می‌کنند. وقتی خانواده و مدرسه در کنار هم قرار گیرند، کودک نه‌تنها درک بهتری از زبان و مهارت‌های ارتباطی پیدا می‌کند؛ بلکه اعتمادبه‌نفس بیشتری برای حضور فعال در محیط آموزشی و اجتماعی خواهد داشت. این همکاری، بر پایه ارتباط مستمر، تبادل اطلاعات و حمایت دوطرفه شکل می‌گیرد.

به نقل از مجله آکادمی آمریکایی شنوایی‌شناسی:

کودکان مبتلا به اختلال پردازش شنوایی، حتی در محیط‌های آموزشی استاندارد نیز درک ضعیف‌تری از زبان دارند و این مسئله می‌تواند عملکرد تحصیلی آن‌ها را تا ۴۰٪ کاهش دهد.

از این رو، نقش والدین در خانه، فراهم کردن فضایی مثبت و انگیزه‌بخش برای ارزش‌گذاری به آموزش، کتاب‌خوانی مشترک با کودک و استفاده از داستان‌ها برای غنی‌سازی واژگان، تمرین استراتژی‌های ارتباطی، استفاده از وسایل کمک‌آموزشی و تقویت مهارت‌های گفتاری است؛ همچنین، آن‌ها باید ارتباط باز و مستمری با مدرسه داشته باشند و در جلسات، رویدادهای آموزشی و مشاهده پیشرفت کودک، شرکت کنند.

تفاوت‌ها و هم‌پوشانی‌های APD با سایر اختلالات  ADHD)، ASD، نارساخوانی)

APD، یک مشکل مستقل در مغز است که توانایی کودک در شنیدن و درک گفتار، خصوصا در محیط‌های پرصدا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اختلال، ممکن است علائمی مشابه ADHD، اوتیسم (ASD) یا نارساخوانی نشان دهد، مانند مشکلات تمرکز، ضعف در حافظه کاری، دشواری در خواندن و مشکلات اجتماعی، اما علت اصلی آن، متفاوت بوده و بر پردازش صوتی مغز، متمرکز است.

APD، دشواری در تمایز صداها، درک گفتار در محیط شلوغ و به خاطر سپاری شنیده‌ها است؛ در حال‌که ADHD، مشکلات توجه، تکانشگری و بیش‌فعالی را شامل می‌شود. ASD نیز، شامل دشواری در برقراری ارتباط اجتماعی و رفتارهای تکراری است؛ اما نارساخوانی به معنی اختلال یادگیری در خواندن و هجی، به دلیل مشکل در پردازش واج‌شناختی می‌باشد.

راهکارهایی برای بهبود کیفیت زندگی کودکان با APD در خانه و مدرسه

اختلال پردازش شنوایی، می‌تواند یادگیری، ارتباطات اجتماعی و اعتمادبه‌نفس کودک را تحت‌تاثیر قرار دهد؛ اما با ایجاد محیط آرام در خانه، استفاده از راهبردهای آموزشی در مدرسه و فراهم کردن حمایت روانی و عاطفی، می‌توان کیفیت زندگی و رشد این کودکان را به شکل چشمگیری بهبود بخشید.

برای دریافت مشاوره و خدمات درمانی به منظور بهبود زندگی فرزندان خود، می‌توان با دکتر کوهی، فلوشیپ گوش  و حلق و بینی در تهران، در ارتباط باشید.

1. تلفن: 02188884831
2. آدرس: خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک ساعی ، نبش خیابان دوم گاندی، ساختمان پزشکان دی، طبقه ششم
3. اینستاگرام: @drkouhi

در نهایت باید گفت که اختلال پردازش شنوایی در کودکان اگرچه پیچیده به نظر می‌رسد، اما با تشخیص به‌موقع و اجرای راه‌های درمان بدشنوایی بچه‌ها می‌توان پیشرفت قابل‌توجهی ایجاد کرد. توجه ویژه والدین و معلمان به علائم و بهره‌گیری از روش‌های علمی، کلید مدیریت اختلال در پردازش شنیداری کودک است.