تاثیر آلودگی صوتی بر سلامت گوش | 7 راهکار برای آلودگی صوتی و سیستم شنوایی

گوش، به عنوان یکی از حساس‌ترین اندام‌های بدن، بیشترین آسیب را از نویزهای مداوم شهری یا همان آلودگی صوتی، متحمل می‌شود. تحقیقات، نشان داده‌اند که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض صداهای بالاتر از حد مجاز، می‌تواند به اختلال شنوایی دائمی، افزایش فشار خون، اختلال خواب، اضطراب و حتی تغییرات رفتاری منجر شود.

سازمان جهانی بهداشت، سطحی بالاتر از 55 دسی‌بل را برای محیط‌های شهری، ناسالم می‌داند؛ در حالی‌که در بسیاری از مناطق پرترافیک، این میزان به‌طور چشمگیری فراتر می‌رود. مدیریت سلامت گوش، تنها به پیشگیری از آسیب‌های مستقیم شنوایی محدود نمی‌شود؛ بلکه شامل مراقبت‌های کلی از بدن، پرهیز از عوامل تشدیدکننده، مانند سیگار و توجه به بهداشت محیط نیز، هست.

از سوی دیگر، راهکارهایی نظیر توسعه فضاهای سبز، به‌کارگیری فناوری‌های کم‌صدا، بهبود حمل و نقل عمومی، ایجاد موانع صوتی و اجرای قوانین سخت‌گیرانه، می‌تواند به کاهش بار آلودگی صوتی در شهرها کمک کند. این مطلب از سایت دکتر کوهی، به بررسی اثرات مخرب آلودگی صوتی بر سلامت گوش پرداخته و در ادامه 7 راهکار عملی برای کاهش نویز شهری را معرفی می‌کند.^{Community Noise Pollution in Urban India: Need for Public Health Action}

آلودگی صوتی چیست؟ تعریفی جامع

آلودگی صوتی، به هرگونه صدای مضر یا ناخواسته است که سلامت انسان و محیط زیست را تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد. این پدیده، با سطوح صدای بالاتر از 65 دسی‌بل، تعریف می‌شود و منابع آن، شامل فعالیت‌های انسانی، نظیر ترافیک شهری، فعالیت‌های صنعتی و ساختمانی، فعالیت‌های تفریحی و زندگی اجتماعی، حتی وسایل خانگی هستند.

آلودگی صوتی، تنها یک مشکل محیطی نیست؛ بلکه می‌تواند کیفیت زندگی افراد را کاهش دهد، بر تمرکز و خواب تاثیر بگذارد و موجب فشار خون بالا، افزایش استرس و حتی کاهش شنوایی گردد. یکی از ویژگی‌های مهم آلودگی صوتی، ناخواسته و مزاحم بودن صدا است؛ یعنی صدایی که فعالیت‌های روزمره، مانند خواب، مکالمه یا استراحت را مختل کند.

شدت صدا، با واحد دسی‌بل اندازه‌گیری می‌شود و WHO، صداهای بالاتر از 65 دسی‌بل را مشکل‌ساز و صداهای بالاتر از 75 دسی‌بل را مضر می‌داند؛ به علاوه، صداهای بالای 120 دسی‌بل دردناک هستند و می‌توانند آسیب دائمی، به گوش وارد کنند. آلودگی صوتی، اثرات گسترده‌ای در انسان دارد و می‌تواند موجب افزایش فشار خون، مشکلات قلبی، اختلالات خواب، استرس و اضطراب شود و منجر به افت شنوایی ناشی از صدا (NIHL) گردد.

به نقل از سازمان جهانی بهداشت:

قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نویز محیطی با شدت بیش از ۸۵ دسی‌بل، می‌تواند باعث آسیب غیرقابل برگشت به سلول‌های شنوایی شود.

این نوع آسیب‌ها، حتی در اثر مواجهه کوتاه‌مدت با صداهای شدید نیز رخ خواهند داد و تجربه‌هایی، مانند وزوز گوش یا دشواری در درک گفتار در محیط‌های شلوغ را ایجاد می‌کنند. به همین دلیل، اقدامات ساده، اما موثر مانند راه های محافظت از گوش در کنسرت یا در هر محیط پر سروصدا، اهمیت بالایی در پیشگیری از آسیب شنوایی دارند.

منابع اصلی نویز در محیط‌های شهری

اصلی‌ترین منابع نویز در شهرها، شامل ترافیک شهری، حمل‌ونقل ریلی و هوایی، ساخت‌وساز و فعالیت‌های صنعتی هستند. صدای خودروها، اتوبوس‌ها، قطارها و هواپیماها، خصوصا در مناطق پرجمعیت، به عنوان گسترده‌ترین و مزاحم‌ترین نوع نویز شناخته می‌شوند. فعالیت‌های ساختمانی و صنعتی، از جمله عملیات عمرانی، تعمیرات جاده و ماشین‌آلات کارخانه‌ها، بخش مهمی از صداهای محیط شهری را تشکیل می‌دهند.

علاوه بر این، منابع اجتماعی و تفریحی، مانند جشن‌ها، موسیقی بلند، فعالیت‌های شبانه و حتی صداهای روزمره مردم نیز، به شدت بر سطح نویز محیط می‌افزایند. ماشین‌آلات و تجهیزات فنی، مانند سیستم‌های تهویه مطبوع، ژنراتورها و ابزارهای برقی، سروصدای پس‌زمینه شهری را تشدید می‌کنند؛ همچنین، نویز از منابع نزدیک به محل زندگی افراد، مثل موسیقی بلند همسایگان، نگهداری فضای سبز و حتی صداهای حیوانات خانگی، ایجاد می‌شود.

خدمات عمومی، مانند تعمیر و نگهداری جاده‌ها نیز، از دیگر عوامل ایجاد صدا در شهرها هستند. این مجموعه منابع، باعث بروز مشکلات جدی برای سلامت انسان می‌شوند که شامل اختلال در خواب، افزایش استرس، مشکلات قلبی و حتی تاثیرات منفی بر یادگیری کودکان است. به همین دلیل، در کنار اقدامات شهری و مقررات محیطی، افراد باید برای حفظ شنوایی خود اقدام کنند.

یادگیری اینکه چگونه از گوش خود محافظت کنیم؟، ضرر امواج وای‌فای بر شنوایی و استفاده از ابزارهای محافظتی، مانند گوشی یا هدفون ضد صدا، کاهش مدت زمان مواجهه با نویز و انتخاب مسیرها یا ساعات کمتر شلوغ برای رفت‌وآمد، همگی راهکارهایی موثر در کاهش آسیب ناشی از نویز شهری، محسوب می‌شوند.

تأثیر آلودگی صوتی بر سلامت گوش

قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض صداهای بلند، می‌تواند به گوش آسیب بزند و به مرور باعث بروز افت شنوایی ناشی از صدا (NIHL) شود.

با توجه به اینکه سلول‌های شنوایی، پس از آسیب ترمیم نمی‌شوند، مراقبت پیشگیرانه از گوش، اهمیت بسیار زیادی دارد.

عوارض فراتر از شنوایی: اثرات بر سلامت عمومی

آلودگی صوتی، تنها به کم‌شنوایی محدود نمی‌شود؛ بلکه پیامدهای گسترده‌ای، برای سلامتی دارد که هم در کوتاه‌مدت، عملکرد روزانه را مختل می‌کنند و هم در بلندمدت، خطر بیماری‌های مزمن را افزایش می‌دهند؛ اما سوال اصلی، این است که چرا نویز روی کل بدن اثر می‌گذارد؟

1. فعال‌سازی محور استرس و سیستم سمپاتیک، با عواقبی مانند افزایش هورمون‌های استرس، بالا رفتن ضربان قلب و فشار خون.
2. اختلال در خواب و ریتم شبانه‌روزی، شامل بیدارشدن‌های مکرر، سبک شدن مراحل خواب و کاهش بازسازی بدن.
3. آسیب به عملکرد عروقی و افزایش التهاب و استرس اکسیداتیو.
4. اثر مستقیم بر سیستم تعادل و مسیرهای عصبی شناختی با تاثیر منفی بر تمرکز، حافظه و توجه

به نقل از آژانس محیط‌زیست اروپا:

آلودگی صوتی نه تنها بر شنوایی تأثیر می‌گذارد، بلکه با افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی همراه است.

پیامدهای سیستمیک مهم آلودگی صوتی، عبارتند از:

• افزایش فشار خون و ضربان، تشدید آترواسکلروز و افزایش ریسک بیماری قلبی.
• دشواری در شروع و تداوم خواب، جابه‌جایی به مراحل خواب سبک، خستگی روزانه و پیامدهای متابولیک.
• تحریک‌پذیری، اضطراب و افسردگی مرتبط با مواجهه مزمن با صداهای ناخواسته.
• کاهش تمرکز، کندی پردازش، افت بهره‌وری شغلی؛ در کودکان، اختلال در یادگیری و خواندن.
• سرگیجه و بی‌تعادلی ناشی از آسیب دهلیزی در مواجهه‌های شدید؛ افزایش خطر بروز حوادث.

کودکان و نوجوانان (به‌ویژه در مدارس نزدیک راه‌های پرترافیک)، سالمندان، بیماران قلبی‌ عروقی و متابولیک، شیفت‌کاران شب و کارکنان مواجه با نویز شغلی (ساخت‌وساز، صنعت، ترافیک هوایی و زمینی)، بیشتر از دیگران در معرض این آسیب‌ها هستند.^{Clean Air Act Title IV – Noise Pollution}

۷ راهکار مؤثر برای کاهش اثرات نویز شهری

آلودگی صوتی در شهرها، پدیده‌ای اجتناب‌ناپذیر، اما قابل کنترل است که با استفاده از راهکارهای علمی و مدیریتی، می‌توان شدت و اثرات آن را کاهش داد.

1. برنامه‌ریزی شهری هوشمند: یکی از پایه‌ای‌ترین روش‌ها، طراحی شهری است؛ به‌گونه‌ای که مناطق مسکونی، از بزرگراه‌ها، خطوط راه‌آهن و مناطق صنعتی، فاصله داشته باشند. ایجاد نواحی حائل و اختصاص کاربری‌های کم‌سروصدا، مانند پارک‌ها بین مناطق شلوغ و سکونتی، از شدت نویز می‌کاهد.
2. ایجاد موانع صوتی: استفاده از دیوارهای صوتی، حصارهای سبز یا طراحی مناسب ساختمان‌ها، در اطراف جاده‌های پررفت‌وآمد و پروژه‌های ساختمانی، می‌تواند مسیر انتشار صدا را مسدود یا تضعیف کند.
3. افزایش فضاهای سبز شهری: درختان، بوته‌ها و فضای سبز، نقش مهمی در جذب و پراکندگی صدا دارند. توسعه پارک‌ها، بام‌های سبز و باغ‌های عمودی، علاوه بر کاهش نویز، کیفیت هوا و سلامت روان شهروندان را نیز، ارتقا می‌دهد.
4. ترویج فناوری‌ها و حمل‌ونقل کم‌صدا: استفاده گسترده‌تر از خودروهای برقی، اتوبوس‌های کم‌صدا و تقویت حمل‌ونقل عمومی، می‌تواند حجم ترافیک و به‌تبع آن، میزان آلودگی صوتی را به شکل قابل‌توجهی کاهش دهد.
5. اجرای قوانین سخت‌گیرانه و ساعات سکوت: نظارت دقیق بر فعالیت‌های صنعتی و ساختمانی، اعمال محدودیت‌های زمانی برای کارهای پرسروصدا و تعیین ساعات سکوت در محله‌های مسکونی، راهی موثر برای کاهش مواجهه مداوم شهروندان، با صدا است.
6. بهبود عایق‌بندی ساختمان‌ها: استفاده از پنجره‌های دوجداره، مواد جاذب صوت و عایق‌بندی مناسب سقف و دیوارها، کمک می‌کند تا آلودگی صوتی محیط بیرون، کمتر وارد فضای داخلی منازل و ادارات شود.
7. افزایش آگاهی و تغییر رفتار اجتماعی: هیچ راهکاری بدون مشارکت شهروندان، نتیجه‌بخش نخواهد بود. آموزش عمومی، درباره اثرات مخرب نویز و ترویج رفتارهای مسئولانه، مانند پرهیز از بوق زدن غیرضروری، تنظیم صدای موسیقی و نگهداری مناسب تجهیزات خانگی و خودروها، در کاهش آلودگی صوتی، نقش کلیدی دارد.

ترکیب این اقدامات، نه تنها سطح نویز شهری را پایین می‌آورد؛ بلکه به ایجاد محیطی سالم‌تر و آرام‌تر برای زندگی روزمره، منجر می‌شود.

اقدامات فردی برای محافظت از تاثیر آلودگی صوتی بر سلامت گوش

مقابله با آلودگی صوتی، تنها وظیفه نهادهای شهری نیست. افراد نیز، می‌توانند با تغییر سبک زندگی و مراقبت از گوش‌های خود، از اثرات مخرب نویز جلوگیری کنند. در محیط‌های پر سر و صدا، مانند کنسرت‌ها، کارگاه‌های صنعتی یا نزدیک پروژه‌های ساختمانی، استفاده از گوش‌گیر یا گوشی‌های ایمنی، از آسیب به سلول‌های شنوایی جلوگیری می‌کند.

انتخاب لوازم خانگی کم‌صدا، تنظیم به موقع وسایل صوتی و دوری از قرار گرفتن طولانی‌مدت کنار منابع نویز، مانند پنکه یا کولرهای پر سر و صدا، به سلامت گوش کمک خواهد کرد؛ همچنین، محدود کردن حضور در محیط‌های پر سروصدا و دادن فرصت استراحت به گوش‌ها، مانع از آسیب تجمعی می‌شود. قانون 60/60، توصیه می‌کند هنگام استفاده از هدفون یا ایرفون، صدا را حداکثر روی 60% حجم و آن هم برای مدت کمتر از 60 دقیقه تنظیم کنید تا از بروز آسیب و کاهش شنوایی جلوگیری شود.^{Urban Noise: Management of City Noise}

در آخر، پرهیز از سیگار، تغذیه مناسب، هیدراته نگه داشتن بدن و انجام تست‌های دوره‌ای شنوایی، همگی در حفظ سلامت گوش موثر هستند.

راهکارهای جامعه‌محور و شهری برای کنترل نویز

راهکارهای شهری برای کنترل نویز، شامل نصب دیوارهای صوتی در اطراف بزرگراه‌ها و کارگاه‌ها، توسعه حمل‌ونقل عمومی برقی و کم‌صدا، استفاده از آسفالت جاذب صوت و به‌کارگیری حسگرهای شهری برای پایش لحظه‌ای صدا است. ایجاد فضاهای سبز و درختکاری، به‌عنوان فیلتر طبیعی صدا، اجرای استانداردهای ساخت‌وساز با مصالح جاذب صوت و پنجره‌های دوجداره و همچنین، وضع قوانین برای محدودیت زمان فعالیت‌های پرصدا، از دیگر اقدامات کلیدی محسوب می‌شوند.

در کنار این موارد، کمپین‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی درباره پیامدهای نویز و ترویج رفتارهای مسئولانه، مانند پرهیز از بوق‌زدن بی‌مورد، نقش مهمی در کاهش آلودگی صوتی دارند.

چه زمانی برای مشکلات شنوایی به متخصص مراجعه کنیم؟

مشکلات شنوایی، ممکن است به تدریج یا ناگهانی ظاهر شوند و زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار دهند. تشخیص به موقع و مراجعه به متخصص شنوایی یا پزشک گوش، حلق و بینی (ENT)، نقش مهمی در پیشگیری از آسیب‌های دائمی و حفظ کیفیت زندگی دارد.

زمانی که با دشواری در دنبال کردن مکالمات، به‌ویژه در محیط‌های پرصدا، نیاز مکرر به تکرار حرف‌های دیگران یا افزایش صدای تلویزیون و دستگاه‌های صوتی، شنیدن صدای زنگ، وزوز یا سوت مداوم در گوش‌ها، مشکلات شنوایی هنگام تماس‌های تلفنی یا صحبت با دیگران، سرگیجه، عدم تعادل یا اختلال در عملکرد سیستم وستیبولار، مواجه می‌شوید، باید به پزشک متخصص مراجعه فرمایید.

کاهش شنوایی همراه با درد گوش یا سرگیجه شدید، کاهش شنوایی پس از ضربه به سر یا مواجهه با صدای بسیار بلند و نشانه‌های عصبی همراه با کاهش شنوایی، مانند ضعف یا بی‌حسی صورت، از علائم مراجعه فوری به پزشک هستند. به این منظور، می‌توانید به دکتر کوهی، بورد تخصصی گوش، گلو و بینی و فلوشیپ اتولوژی نرواتولوژی، مراجعه کنید.

• تلفن: 02188884831
• آدرس: خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک ساعی ، نبش خیابان دوم گاندی، ساختمان پزشکان دی، طبقه ششم
• اینستاگرام: @drkouhi

در نهایت، اگرچه زندگی در شهرهای پرجمعیت ما را ناگزیر در معرض صداهای مزاحم قرار می‌دهد، اما استفاده از روش‌های ساده مانند طراحی شهری مناسب، عایق‌کاری محیط کار و حتی استفاده از محافظ گوش می‌تواند مؤثر باشد. توجه به تاثیر آلودگی صوتی بر سلامت گوش و به‌کارگیری راهکار برای آلودگی صوتی و سیستم شنوایی نه تنها از آسیب‌های شنوایی جلوگیری می‌کند، بلکه کیفیت زندگی را نیز افزایش می‌دهد. انتخاب صحیح راه کاهش نویز شهری می‌تواند تفاوت بزرگی در سلامت جسم و روان ایجاد کند.