توانبخشی تعادل و سرگیجه یکی از مهمترین روشهای درمان اختلالات تعادلی است. بیش از 30٪ افراد بالای 40 سال حداقل یکبار سرگیجه یا بیثباتی را تجربه میکنند. برخلاف تصور عمومی، حفظ تعادل نیازمند همکاری دقیق بین مغز، گوش داخلی و چشم است. با استفاده از روشهای علمی توانبخشی سرگیجه و تعادل، میتوان بسیاری از مشکلات حرکتی و سرگیجههای مزمن را کنترل کرد.
توانبخشی تعادل و سرگیجه چیست؟
توانبخشی تعادل و سرگیجه، مجموعهای از حرکات مشخص و برنامهریزی شده هستند که بر روی سر، بدن و چشمهای بیمار اجرا میشوند. انجام این حرکات بعد از مدتی سبب بهبود علائم گیجی و سرگیجه حاد در بیماران میشوند.
بنابراین زمانی که علائم حاد سرگیجه بیمار بهبود پیدا کردند میتوان حرکات بدنی نرمال را به بیمار آموزش داد تا با انجام آنها مکانیسمهای جبرانی دهلیزی در بدن او روی دهند.
چه زمان افراد به توانبخشی سرگیجه و تعادل نیاز دارند؟
خدمات درمانی توانبخشی تعادل و سرگیجه زمانی مورد نیاز است که در سه ارگان و دستگاه مهم بدن مانند حس بینایی، حس پیکری و دهلیزی گوش داخلی اختلال ایجاد شود. زیرا ترکیب و هماهنگی اطلاعات به دست آمده از این ارگانها واکنش تعادلی در مغز شکل میگیرد.
انجمن فیزیوتراپی آمریکا اعلام کرده:
توانبخشی تعادل و سرگیجه، روشی مبتنی بر شواهد علمی برای بهبود تعادل و کاهش مشکلات مرتبط با سرگیجه است. این روش بهویژه برای بیمارانی با اختلالات دهلیزی مانند BPPV و نوریت دهلیزی بسیار مؤثر است.
بنابراین هر نوع اختلال در عملکرد تنها یکی از این سه دستگاه باعث ایجاد سرگیجه و در نهایت عدم تعادل میشود. در توانبخشی تعادل و سرگیجه تلاش میشود تا هماهنگی از دست رفته میان این سه بخش بازگردانده شود. زمانی که کریستالهای اتوکنیای موجود در غشای اکولیتیک اندام اوتریکول گوش داخلی از غشای خود کنده شوند؛ در مجراهای مختلف گوش رها شده و با حرکات سر این کریستالها جابجا میشوند.Vestibular rehabilitation
در اثر جا به جا شدن کریستالها سلولهای مویی عصبی تحریک شده و تحریک سلولهای مویی باعث ارسال سیگنالهای اشتباه مبنی بر حرکت سر به مغز میشوند.
این پیام در حالی ارسال میشود که هیچ گونه حرکتی ایجاد نشده است. بنابراین حالت سرگیجه به افراد دست میدهد و باید به دنبال روشهای درمان سرگیجه باشند.
هدف از انجام توانبخشی تعادل و سرگیجه
با توجه به مطالبی که ذکر شد توانبخشی تعادل و سرگیجه با اهداف مشخصی انجام میشود. به طور کلی، هدف از انجام این نوع خدمات درمانی دریافت پیامهایی از طرف مغز برای رفع اختلالات به وجود آمده است. بنابراین برای ارسال این پیامها و دریافت آنها از سوی مغز باید بدن حرکاتی را صورت دهد. این حرکات دقیقاً همان حرکاتی هستند که با انجام آنها فرد دچار سرگیجه شده و حالت تعادل خود را از دست میدهد.
حال با استفاده از توانبخشی تعادل و سرگیجه مغز پیامهای خطا را دریافت میکند. سپس به عیبیابی آنها پرداخته و با قابلیت ترمیمی شگفتانگیزی خود ایرادات را رفع میکند. در حقیقت حرکات باید به نحوی باشند که اتوکنیاهای پخش شده را به اوتریکول بازگرداند. این همان هدفی است که در خدمات درمانی توانبخشی دنبال میشود. در صورتی که دچار سرگیجه و عدم تعادل هستید به مطب دکتر کوهی مراجعه کنید.
نکته مهم در خصوص این روش درمانی
زمانی که افراد دچار اختلال در تعادل بر اثر سرگیجه میشوند؛ در صورت بیحرکت ماندن، مغز آنان هرگز موفق به عیبیابی نمیشود. بنابراین هیچ گونه تلاشی برای ترمیم و رفع عیب نمیکند. در نتیجه اختلال ایجاد شده برطرف نمیشود.
عوامل مانع در اثر بخشی توانبخشی سرگیجه و تعادلی
افسردگی ناشی از ابتلای افراد به مشکلات تعادلی مهمترین مانع برای اثر بخشی توانبخشی تعادل و سرگیجه است. افسردگی در میان این بیماران بسیار رایج است. زیرا به دلیل عدم توانایی در حرکت به دلیل سرگیجه، منزوی و گوشه گیر هستند.
علاوه بر آن گاهی میزان سرگیجه به حدی بالا است که تحمل آن از توان بیمار خارج است. بنابراین این وضعیت سبب میشود تا بیمار از انجام تمرینات خودداری کند. در نتیجه بهبودی در او حاصل نمیشود.
توانبخشی و تعادل سرگیجه چه زمانی مؤثرتر خواهد بود؟
حرکات توانبخشی تعادل و سرگیجه همیشه در مراحل اولیه بروز مشکل، کارسازتر و مؤثر تر خواهند بود. همچنین اگر عدم تعادل و سرگیجه در اثر اختلالات دهلیز گوش داخلی به وجود بیایند؛ خدمات ارائه شده مفیدتر خواهند بود.
علاوه بر آن، مغز افراد جوانتر بعد از انجام تمرینات زودتر از افراد مسن ایرادات را شناسایی کرده و هرچه سریع تر آنها را درمان میکند. همچنین هر چه مغز سالمتر باشد و میزان سلامت آن و دستگاه عصبی بیشتر باشد، تمرینات بهتر جواب میدهند.
نکات مهم در خصوص توانبخشی تعادل و سرگیجه
در رابطه با توانبخشی و تعادل سرگیجه مطالب و نکات مهمی وجود دارند که لازم است افراد انها را به خاطر بسپارند. اول این که هر چقدر فرد در انجام تمرینات مصممتر باشد و تمرینهای بیشتری انجام دهد، نتیجه مطلوبتری کسب خواهد کرد. مورد مهم بعدی مربوط به سرعت تمرینات و حرکات است. هر چقدر بیمار تمرینات و حرکات توانبخشی را با سرعت بیشتری انجام دهد، قطعاً روند بهبودی را سریعتر طی میکند.
البته این نکته را باید مورد توجه قرار داد که تحمل فشار ناشی از این تمرینات ممکن است برای بیمار دشوار باشد. با این حال اگر توانبخشی تعادل و سرگیجه زیر نظر یک پزشک باتجربه انجام شود؛ مشکلی متوجه بیمار نخواهد شد. زیرا پزشک در حین انجام تمرینات توسط بیمار همواره او را راهنمایی میکند. نکته بسیار مهم دیگری که باید عنوان شود، تمرکز بر نقاط ضعف در زمان انجام تمرینات توانبخشی است. زیرا اجتناب از انجام تمرینات تشدیدکننده سرگیجه مانعی بزرگ برای بهبودی است.
انواع تمرینات توانبخشی سرگیجه و تعادل
تمرینات توانبخشی تعادل و سرگیجه به دو دسته کلی تقسیم میشوند. این تمرینات شامل تمرینات تثبیت دید و تمرینات آموزش تعادل هستند.
تمرینات تثبیت دید
تمرینات تثبیت دید با هدف بهبود عملکرد رفلکس دهلیزی-چشمی (VOR) انجام میشوند. این رفلکس به ما کمک میکند هنگام حرکت سر، دیدمان روی یک نقطه ثابت بماند. این تمرینات معمولاً برای بیمارانی توصیه میشود که هنگام حرکت دادن سر، دچار تاری دید یا سرگیجه میشوند. برخی از تمرینات رایج در این دسته عبارتند از:
-
تمرین تمرکز بر یک هدف ثابت؛
بیمار در حالیکه روی یک نقطه ثابت (مانند یک علامت روی دیوار) تمرکز کرده، سر خود را به آرامی به سمت چپ و راست یا بالا و پایین حرکت میدهد. این تمرین میتواند با چشمان باز یا بسته انجام شود و بهمرور با سرعت بیشتر یا در شرایط سختتری (مثل ایستادن روی سطوح ناپایدار) انجام شود. -
تمرین با توپ تعادلی؛
بیمار روی توپ تعادلی یا بالش ناپایدار مینشیند و همزمان با حرکات کنترلشده سر، تمرکز خود را روی یک نقطه مشخص حفظ میکند. این تمرین علاوه بر تثبیت دید، باعث فعالسازی عضلات تنه و بهبود هماهنگی بدن میشود. -
حرکات دورانی سر با چشمان بسته؛
در این تمرین بیمار باید حرکات آهسته و کنترلشده سر را بدون کمک گرفتن از بینایی انجام دهد. این تمرین موجب بهبود هماهنگی بین سیستم دهلیزی و حسی-پیکری میشود. -
حرکات تثبیتگیر در موقعیتهای مختلف؛
مانند راه رفتن در خط مستقیم با نگاه ثابت به جلو، یا چرخش سر هنگام قدم زدن؛ این تمرینات به تنظیم بهتر عملکرد بینایی، تعادلی و حرکتی کمک میکنند.
تمرینات آموزش تعادل
تمرینات آموزش تعادل با هدف بهبود توانایی بدن در حفظ تعادل در شرایط مختلف و جلوگیری از سقوط طراحی میشوند. این تمرینات برای افرادی که به دلیل سرگیجه یا ضعف سیستم دهلیزی دچار عدم تعادل یا ترس از افتادن هستند، بسیار مؤثر است. از جمله تمرینات رایج در این دسته میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
-
ایستادن روی یک پا (تمرین تعادل استاتیک)؛
بیمار سعی میکند در حالیکه یک پای خود را بلند کرده، تعادل خود را حفظ کند. این تمرین میتواند ابتدا با کمک و سپس بدون تکیهگاه انجام شود. -
راه رفتن پاشنه به پنجه در خط مستقیم؛
نوعی تمرین دینامیک که تعادل هنگام حرکت را بهبود میبخشد. انجام این تمرین روی مسیرهای مشخصشده یا با چشم بسته میتواند چالشبرانگیزتر باشد. -
استفاده از سطوح ناپایدار؛
ایستادن یا راه رفتن روی سطوح ناپایدار مانند فوم، تشک نرم یا صفحه تعادل، به بهبود تنظیم ورودیهای حسی مختلف کمک میکند. -
تمرینات تعادل همراه با حرکات سر یا چشم؛
مانند چرخش سر هنگام ایستادن یا راه رفتن. این تمرینات به سازگاری بهتر سیستم دهلیزی با حرکات بدن و محیط کمک میکند.
| دسته تمرین | نوع تمرین | شرح مختصر |
|---|---|---|
| تمرینات تثبیت دید | تمرکز بر هدف ثابت | حرکت سر به چپ، راست، بالا و پایین با تمرکز بر یک نقطه روی دیوار |
| تمرین با توپ تعادلی | نشستن روی سطح ناپایدار و تمرکز بر یک نقطه با حرکات کنترلشده سر | |
| حرکات سر با چشم بسته | حرکت آرام سر بدون دید برای تقویت ارتباط سیستم دهلیزی و حسی-پیکری | |
| حرکات تثبیتگیر در حرکت | راه رفتن مستقیم یا چرخش سر با نگاه ثابت در حین حرکت | |
| تمرینات آموزش تعادل | ایستادن روی یک پا | حفظ تعادل با یک پا، ابتدا با تکیهگاه و سپس بدون آن |
| راه رفتن پاشنه به پنجه | تمرین حرکتی روی خط مستقیم برای بهبود تعادل در حرکت | |
| استفاده از سطوح ناپایدار | ایستادن یا راه رفتن روی فوم یا تشک برای افزایش چالش حسی | |
| حرکات سر یا چشم حین تعادل | چرخش سر یا حرکت چشم در حین ایستادن یا راه رفتن برای هماهنگی بیشتر |
اگر به دنبال درمان اصولی سرگیجه و اختلالات تعادلی هستید، حتماً به پیج اینستاگرام دکتر علی کوهی، فوق تخصص گوش و توانبخشی تعادل و سرگیجه، سر بزنید. در این صفحه میتوانید مشاوره بگیرید و با تمرینات توانبخشی سرگیجه بیشتر آشنا شوید. همچنین برای پاسخ به سوال اینکه مایع گوش داخلی چرا بهم میریزد می توانید از ایشان مشورت بگیرید.
10 دیدگاه دربارهٔ «توانبخشی تعادل و سرگیجه چیست؟ انواع تمرین توانبخشی سرگیجه»
این اختلالات دهلیزی گوش داخلی که گفتین، دقیقا چی هستن و چطور میشه فهمید من به این مشکل دچار شدم یا نه؟
اختلالات دهلیزی گوش داخلی به مشکلاتی اطلاق میشود که در بخش دهلیزی گوش داخلی شما رخ میدهند، این بخش مسئول حفظ تعادل بدن است. این اختلالات میتوانند باعث سرگیجه، عدم تعادل، تهوع و مشکلات بینایی شوند. برای تشخیص دقیق اینکه آیا شما به این مشکل دچار هستید یا خیر، نیاز به بررسی دقیقتری داریم. معمولاً این بررسی شامل معاینه فیزیکی، بررسی سابقه پزشکی شما و انجام تستهای شنوایی و تعادلی خاص میشود تا بتوانیم علت دقیق علائم شما را تشخیص داده و بهترین روش درمانی را برایتان تعیین کنیم.
من شنیدم BPPV خیلی شایعه، اگه من این مشکل رو داشته باشم، همین روش توانبخشی تعادل و سرگیجه میتونه مشکلم رو حل کنه؟
بله، درست است که BPPV یک مشکل شایع است و خوشبختانه، توانبخشی تعادل و سرگیجه یک روش درمانی بسیار موثر برای این عارضه محسوب میشود. به طور خاص، تمرینات توانبخشی میتوانند به شما کمک کنند تا ذرات جابجا شده در گوش داخلی که عامل اصلی سرگیجه در BPPV هستند، به جای اصلی خود بازگردند و علائم شما به طور چشمگیری بهبود یابند.
یعنی این حرکات توانبخشی که میگید، واقعاً میتونه کاری کنه که دیگه اون حس گیجی و منگی بعد از سرگیجه حاد از بین بره؟
بله، دقیقاً همینطوره. حرکات توانبخشی که براتون در نظر گرفتیم، مجموعهای از تمرینات هدفمند هستند که با تحریک و تقویت سیستم تعادلی بدن، به مغز کمک میکنند تا خودش رو با شرایط جدید وفق بده و به مرور زمان، اون حس گیجی و منگی آزاردهنده بعد از سرگیجه حاد رو به طور چشمگیری کاهش بده و حتی از بین ببره. این تمرینات به خصوص برای اختلالات دهلیزی خیلی موثرند و میتونند کیفیت زندگیتون رو به شکل قابل توجهی بهبود ببخشند.
من بالای 40 سالمه و یه مدته حس میکنم تعادلم مثل قبل نیست و یه وقتایی سرگیجه میگیرم، آیا توانبخشی تعادل و سرگیجه میتونه کمکم کنه؟
بله، قطعا توانبخشی تعادل و سرگیجه میتواند به شما کمک کند. با توجه به اینکه بالای 40 سال سن دارید و دچار عدم تعادل و سرگیجه میشوید، این احتمال وجود دارد که دچار اختلالات دهلیزی شده باشید که با تمرینات توانبخشی میتوان آنها را بهبود بخشید. این تمرینات با هدف هماهنگسازی بهتر بین مغز، گوش داخلی و چشم انجام میشوند و میتوانند به کاهش سرگیجه و بهبود تعادل شما کمک کنند. برای بررسی دقیقتر و تعیین برنامه توانبخشی مناسب، توصیه میکنم یک ارزیابی کامل توسط متخصص انجام دهید.
راستش من بالای 40 سالمه و چند وقته همش حس بی ثباتی دارم، می خواستم بدونم این توانبخشی تعادل و سرگیجه دقیقا چه جوری می تونه کمکم کنه؟
بله، حتما. با توجه به اینکه شما بالای 40 سال دارید و دچار حس بیثباتی شدهاید، توانبخشی تعادل و سرگیجه میتواند کمک بسیار موثری باشد. این روش درمانی با استفاده از مجموعهای از حرکات دقیق و برنامهریزی شده که بر روی سر، بدن و چشمهای شما انجام میشود، به بهبود هماهنگی بین مغز، گوش داخلی و چشمها کمک میکند. این هماهنگی برای حفظ تعادل بسیار ضروری است. با انجام این تمرینات، علائم سرگیجه و بیثباتی شما به مرور کاهش مییابد و میتوانید فعالیتهای روزمره خود را با اطمینان بیشتری انجام دهید.