دلایل و درمان سرگیجه هنگام بلند شدن چیست؟

در بسیاری از افراد، سرگیجه پس از نشستن یا ایستادن تنها چند ثانیه طول می‌کشد، اما اگر همراه با علائمی مثل تاری دید، ضعف شدید، تپش قلب یا بی‌حسی باشد، احتمال وجود یک مشکل زمینه‌ای بیشتر است. تغییرات ساده مثل مصرف آب کافی، بلند شدن تدریجی، بهبود تغذیه و اصلاح داروها اغلب علائم را کم می‌کند، اما گاهی نیاز به بررسی‌های تخصصی مانند تست‌های تعادل، آزمایش خون یا ارزیابی اتونومیک وجود دارد تا علت دقیق مشخص شود.

با وجود اینکه بیشتر موارد سرگیجه هنگام بلند شدن، خفیف و گذرا هستند؛ اما اگر این حالت به‌طور مکرر تکرار شود، می‌تواند نشانه‌ای از مشکل جدی‌تر در گردش خون یا سیستم عصبی باشد. تشخیص علت اصلی این سرگیجه، اهمیت زیادی دارد؛ زیرا درمان آن، به‌طور مستقیم به دلیل ایجاد این وضعیت بستگی خواهد داشت. در ادامه این مطلب از سایت دکتر کوهی، به بررسی کامل دلیل سرگیجه هنگام برخاستن و عوامل موثر در ایجاد آن می‌پردازیم.

همچنین، بررسی خواهیم کرد که چگونه می‌توان با تغییر سبک زندگی، اصلاح رژیم غذایی یا درمان دارویی مناسب، از بروز این مشکل پیشگیری کرده یا آن را به‌طور موثر کنترل کرد.

سرگیجه هنگام بلند شدن چیست؟

سرگیجه هنگام بلند شدن، یک حالت موقتی است که در علم پزشکی، با اصطلاح سرگیجه وضعیتی یا پره سینکوپ شناخته می‌شود. این عارضه، زمانی رخ می‌دهد که فرد به طور ناگهانی از حالت درازکش یا نشسته، به حالت ایستاده تغییر وضعیت می‌دهد. برخلاف انواع دیگر سرگیجه که بیشتر با اختلالات گوش داخلی و  کنترل مایع اندولنف در ارتباط هستند، این نوع سرگیجه بیشتر به تغییرات جریان خون مربوط است.

در حالت طبیعی، بدن با مکانیزم‌های جبرانی سریع، فشار خون را تنظیم می‌کند تا خون کافی به مغز برسد؛ اما گاهی اوقات، سیستم عصبی خودکار نمی‌تواند به سرعت این تغییر را جبران کند. در نتیجه، کاهش موقتی جریان خون به مغز رخ می‌دهد و فرد احساس سبکی سر، تاری دید یا سرگیجه پیدا می‌کند.^{Orthostatic hypotension (postural hypotension)}

به نقل از آکادمی نورولوژی آمریکا:

افت فشار خون وضعیتی یکی از شایع‌ترین علل سرگیجه هنگام تغییر وضعیت است و می‌تواند تا ۵۰٪ از افراد بالای ۷۵ سال را درگیر کند.

علائم و علت سرگیجه ناگهانی هنگام بلند شدن

شناخت علائمی که همراه با سرگیجه هنگام بلند شدن بروز می‌کنند، به فرد و پزشک در تشخیص علت سرگیجه کمک زیادی خواهد کرد. این علائم، معمولا در لحظه تغییر وضعیت یا بلافاصله پس از ایستادن رخ می‌دهند و ظرف چند ثانیه برطرف می‌شوند.

• احساس سبکی سر: یکی از شایع‌ترین نشانه‌ها است؛ در این حالت، فرد در آستانه از دست دادن هوشیاری قرار دارد.
• تاری دید یا سیاهی رفتن چشم‌ها: میدان دید برای لحظه‌ای محدود می‌شود و لکه‌های سیاه یا نقاط تار دیده می‌شوند که نشانه کاهش جریان خون در چشم است.
• ضعف و بی‌حالی ناگهانی: فرد، دچار ناتوانی در حفظ تعادل می‌شود و تمایل دارد فورا بنشیند تا از افتادن جلوگیری کند.
• تپش قلب: قلب، با ریتم سریع‌تری کار می‌کند تا کاهش فشار خون را جبران کرده و جریان خون را به مغز برساند.
• تهوع خفیف: در برخی افراد همراه با سرگیجه، حس سنگینی یا ناراحتی در معده بروز می‌کند.
• احساس وزوز در گوش: تغییرات فشار، می‌توانند موقتا باعث ایجاد صدای زنگ یا احساس سنگینی در گوش شوند.

تجربه هم‌زمان چند مورد از این علائم، نشانه‌ای از اختلال موقتی در جریان خون یا عملکرد سیستم عصبی است. اگر این حالت‌ها، تنها گاهی اوقات اتفاق می‌افتند و سریع برطرف می‌شوند، جای نگرانی زیادی وجود ندارد؛ با این حال، تکرار مداوم یا شدت یافتن آن‌ها، ممکن است بیانگر مشکلی زمینه‌ای مانند افت فشار خون مزمن، کم‌خونی یا اختلال در عملکرد گوش داخلی باشد.

علل شایع سرگیجه هنگام بلند شدن

دلایل متعددی در بروز سرگیجه هنگام بلند شدن، دخالت دارند؛ از این رو، شناسایی علت سرگیجه برای انتخاب راهکار درمانی مناسب، حیاتی است.

افت فشار خون وضعیتی  (Orthostatic Hypotension)

افت فشار خون، از شایع‌ترین علل سرگیجه هنگام بلند شدن است. در این حالت، سیستم عصبی اتونوم که مسئول تنظیم خودکار فشار خون است، به درستی عمل نمی‌کند. هنگام ایستادن، فشار خون سیستولیک حداقل 20 میلی‌متر جیوه یا فشار خون دیاستولیک حداقل 10 میلی‌متر جیوه افت می‌کند. این افت، باعث کاهش خون‌رسانی به مغز و در نتیجه سرگیجه می‌گردد.^{Dizzy spells when you stand up}

کم آبی و عوامل محیطی

کم‌آبی بدن، یکی از ساده‌ترین علل بروز سرگیجه وضعیتی است و زمانی رخ می‌دهد که به دنبال کاهش آب بدن، حجم خون در گردش (حجم پلاسما) کاهش می‌یابد. مصرف ناکافی مایعات، تعریق شدید یا از دست دادن آب به دلیل اسهال و استفراغ، از عوامل اصلی این کاهش هستند. افت حجم خون، باعث می‌شود که توانایی سیستم قلبی عروقی در حفظ فشار خون پایدار هنگام تغییر وضعیت بدن، کاهش یابد و در نتیجه، جریان خون رسانده‌شده به مغز برای لحظاتی کم شود.

همچنین، قرار گرفتن طولانی‌مدت در محیط‌های گرم یا ایستادن بدون تحرک برای مدت زیاد، می‌تواند اثر مشابهی ایجاد کند.

به نقل از مجله پزشکی جان هاپکینز (Johns Hopkins Medicine Journal)، مقاله سلامت قلب و عروق 2021:

کم‌آبی حتی به میزان ۲٪ کاهش آب بدن می‌تواند جریان خون مغز را تحت‌تأثیر قرار دهد و احتمال سرگیجه پس از ایستادن را افزایش دهد.

مصرف داروها

داروهای فشار خون، مانند دیورتیک‌ها یا مسدودکننده‌های بتا، داروهای ضد افسردگی و داروهای مخصوص پارکینسون، می‌توانند عملکرد سیستم عصبی خودکار را مختل کرده یا باعث گشاد شدن عروق و کاهش فشار خون شوند. در این حالت، تغییر وضعیت سریع، باعث بروز سرگیجه خواهد شد.

به نقل از کلینیک مایو:

داروهای کاهش فشار خون، به‌ویژه در سالمندان، تا دو برابر احتمال بروز سرگیجه وضعیتی را افزایش می‌دهند.

بیماری‌های زمینه‌ای مرتبط

سرگیجه هنگام بلند شدن، ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های زمینه‌ای باشد. این بیماری‌ها، شامل نارسایی قلبی، دیابت یا مشکلات گوش داخلی مانند اختلالات مربوط به کنترل مایع اندولنف هستند. اختلال در کنترل مایع اندولنف، می‌تواند مستقیما بر سیستم تعادلی گوش داخلی اثر بگذارد و حس سرگیجه را تشدید نماید.

پیشگیری و اقدامات خانگی

در بسیاری از موارد، سرگیجه هنگام بلند شدن با اقدامات پیشگیرانه ساده در منزل قابل کنترل خواهد بود.

1. بلند شدن آهسته و تدریجی: هنگام بیدار شدن از خواب یا بلند شدن از حالت نشسته، عجله نکنید؛ ابتدا در لبه تخت بنشینید، چند نفس عمیق بکشید و سپس، به آرامی بلند شوید.
2. هیدراتاسیون کافی: نوشیدن مایعات کافی در طول روز، برای جلوگیری از کم‌آبی بدن بسیار مهم است. مصرف آب و مایعات الکترولیتی، به حفظ حجم خون کمک می‌کند.
3. افزایش مصرف نمک: در مواردی که علت سرگیجه، افت فشار خون باشد، پزشک ممکن است افزایش کنترل شده در مصرف نمک را توصیه کند؛ زیرا سدیم موجود در نمک، باعث افزایش احتباس مایعات در بدن و در نتیجه، بالا رفتن حجم خون و فشار شریانی می‌شود.
4. پوشیدن جوراب‌های فشاری: این جوراب‌ها، به جلوگیری از تجمع خون در پاها کمک کرده و از افت ناگهانی فشار خون در هنگام ایستادن، جلوگیری می‌کنند.
5. پرهیز از الکل و کافئین: الکل و کافئین، علاوه بر کم‌آبی و اختلال در تنظیم فشار خون، علائم سرگیجه را نیز تشدید می‌کنند.

بسیاری از افراد، با انجام همین تغییرات ساده و بدون نیاز به دارو، بهبود قابل‌توجهی را تجربه خواهند کرد. نکته مهم، این است که استمرار در اجرای این اقدامات، به بدن فرصت می‌دهد تا به‌تدریج تعادل فشار خون را در شرایط مختلف حفظ کند. همچنین درمان سرگیجه ناشی از اختلالات وستیبولار با فیزیوتراپی نیز با مشورت ممکن است.^{Dizziness – orthostatic hypotension}

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم و روش‌های تشخیص

اگر سرگیجه شما به طور مداوم رخ می‌دهد و بر فعالیت‌های روزانه تاثیر می‌گذارد یا با بی‌حسی، ضعف ناگهانی، اختلال در گفتار، تنگی نفس و ضربان قلب نامنظم همراه است، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا این علائم، ممکن است بیانگر مشکلاتی مانند اختلال در جریان خون مغزی، آریتمی قلبی یا سایر بیماری‌های سیستم عصبی و قلبی باشند. بهترین روش‌های تشخیص این عارضه، به شرح زیر هستند.

در نهایت، پیشنهاد می‌شود که برای تشخیص دقیق علت سرگیجه و دریافت برنامه درمانی تخصصی، حتما با یک متخصص گوش، حلق و بینی مجرب، مانند دکتر علی کوهی مشورت کنید.

• تلفن: 02191346260
• اینستاگرام: @drkouhi
• آدرس: تهران، خیابان ملاصدرا، خیابان شیخ بهایی، خیابان صائب تبریزی غربی، پلاک 34، کلینیک بساوا

در مجموع، سرگیجه هنگام بلند شدن اگرچه در بیشتر مواقع بی‌خطر است، اما بی‌توجهی به آن می‌تواند مشکلات جدی‌تری را پنهان کند. شناخت دقیق علت سرگیجه ناگهانی هنگام بلند شدن به شما کمک می‌کند بهترین مسیر درمان را پیدا کنید و بدانید درمان سرگیجه هنگام بلند شدن چیست؛ از اصلاح سبک زندگی گرفته تا درمان‌های پزشکی، هرکدام بسته به علت می‌توانند سرگیجه را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهند. اگر این حالت تکرار می‌شود یا شدت آن افزایش یافته، مراجعه به پزشک ضروری است.