عمل جراحی کاشت الکترودهای شنوایی: نکات کلیدی برای موفقیت درمانی

جراحی کاشت الکترودهای شنوایی، یکی از روش‌های پیشرفته، برای بازگرداندن توانایی شنیدن در افرادی است که دچار کم‌شنوایی شدید یا ناشنوایی کامل هستند و از سمعک‌های معمولی، نتیجه‌ای نمی‌گیرند. در این روش، الکترودهای ظریف در بخش داخلی گوش یا حلزون قرار می‌گیرند، تا سیگنال‌های صوتی را به‌صورت پالس‌های الکتریکی مستقیم، به عصب شنوایی منتقل کنند.

این فرایند باعث می‌شود، مغز بتواند صداها را تفسیر و شناسایی کند، حتی زمانی که سلول‌های حسی گوش داخلی آسیب دیده‌اند یا عملکرد خود را از دست داده‌اند. جراحی کاشت الکترودهای شنوایی، علاوه بر بهبود قابل‌توجه شنوایی، کیفیت زندگی بیماران را ارتقا می‌دهد، مهارت‌های گفتاری را تقویت می‌کند و ارتباط اجتماعی آنان را نیز آسان‌تر می‌سازد. انتخاب این روش نیازمند ارزیابی دقیق وضعیت شنوایی، بررسی سلامت عصب شنوایی و مشاوره تخصصی پیش از عمل است، تا بهترین نتیجه ممکن حاصل شود.

مکانیزم عملکرد الکترودهای شنوایی در بیماران ناشنوا

الکترودهای شنوایی، یکی از اجزای اصلی سامانه‌های کاشت حلزون گوش در کودکان و بزرگسالان هستند که هدف آن‌ها، بازگرداندن حس شنوایی در افرادی است که به دلیل آسیب یا تخریب سلول‌های مویی حلزون گوش، امکان شنیدن صداها را از دست داده‌اند. این سلول‌ها در حالت طبیعی، مسئول تبدیل ارتعاشات مکانیکی صدا، به سیگنال‌های عصبی هستند و پیام شنیداری را از طریق عصب شنوایی، به مغز منتقل می‌کنند. وقتی این سلول‌ها از بین بروند، حتی اگر صدا وارد گوش شود، مغز قادر به دریافت آن نخواهد بود.

به نقل از MedicineNet:

کاشت حلزون شنوایی یکی از موفق‌ترین پروتزهای پزشکی است که کمتر از 0.2٪ از دریافت‌کنندگان آن را رد می‌کنند.

دریافت و پردازش صدا

فرایند کار الکترودهای شنوایی، از بخش خارجی دستگاه آغاز می‌شود. یک میکروفون کوچک، صداهای محیط را جمع‌آوری می‌کند. سپس پردازنده گفتار، این صداها را به سیگنال‌های دیجیتال تبدیل می‌کند. این مرحله شامل فیلتر کردن نویزهای اضافی و تمرکز بر فرکانس‌های مهم گفتار می‌شود.^{Cochlear Implant Surgery and Rehabilitation}

انتقال سیگنال به بخش داخلی

پس از پردازش، داده‌ها به وسیله یک سیستم انتقال بی‌سیم به بخش داخلی کاشت، که زیر پوست قرار دارد، فرستاده می‌شوند. این بخش داده‌ها را به صورت پالس‌های الکتریکی آماده می‌کند.

تحریک مستقیم عصب شنوایی

الکترودهای ظریف، درون حلزون گوش قرار گرفته‌اند و هر یک وظیفه تحریک بخش خاصی از عصب شنوایی را بر عهده دارند. این تحریک دقیق و موضعی، باعث می‌شود مغز بتواند پالس‌ها را مشابه سیگنال‌های صوتی واقعی تفسیر کند. با پروتز کاشت حلزون، مسیر طبیعی انتقال صدا که در اثر آسیب سلول‌های مویی قطع شده، دوباره برقرار می‌شود؛ البته با یک مسیر جایگزین الکتریکی.

اهمیت در توانبخشی شنوایی

این فناوری، ارزش بالایی دارد؛ زیرا تحریک زودهنگام عصب شنوایی در سنین رشد، باعث شکل‌گیری صحیح مسیرهای عصبی مرتبط با شنوایی در مغز می‌شود و از تاخیر در یادگیری زبان و گفتار جلوگیری می‌کند.

نقش تنظیم و توانبخشی بعد از جراحی

عمل جراحی، تنها بخشی از مسیر بازگشت شنوایی است. پس از کاشت، تنظیم دقیق پردازنده و برنامه‌ریزی تحریک الکترودها، توسط شنوایی‌شناس انجام می‌شود؛ همچنین جلسات توانبخشی شنوایی، برای آموزش مغز در تفسیر صداهای جدید ضروری است.

مکانیزم عملکرد الکترودهای شنوایی، ترکیبی از فناوری الکترونیک، دانش عصب‌شناسی و توانبخشی است که با جایگزینی عملکرد بخش آسیب‌دیده گوش داخلی، امکان شنیدن صداها را حتی در ناشنوایان فراهم می‌کند. این سیستم با همکاری دقیق بیمار، تیم پزشکی و متخصصان شنوایی کیفیت زندگی افراد کم شنوا و ناشنوا را به شکل قابل توجهی بهبود می‌بخشد.

تکنیک‌های تعبیه الکترود در ساقه مغز

تعبیه الکترود در ساقه مغز (Brainstem Implant)، یکی از روش‌های پیشرفته درمان ناشنوایی، در بیمارانی است که آسیب شدید یا غیرقابل ترمیم به عصب شنوایی آنها وارد شده؛ این افراد نمی‌توانند از کاشت حلزون معمولی بهره‌مند شوند. این تکنیک با قرار دادن الکترودها به‌طور مستقیم روی ساقه مغز، در ناحیه هسته ساقه شنوایی (cochlear nucleus)، برای تحریک عصبی انجام می‌شود.^{Cochlear implants}

مراحل تعبیه الکترود

قبل از انجام جراحی، بیماران تحت بررسی‌های دقیقی قرار می‌گیرند که تصویربرداری‌های پیشرفته، مانند MRI و CT را شامل می‌شوند. این بررسی‌ها، به جراح کمک می‌کنند تا ساختارهای دقیق آناتومیک ساقه مغز را شناسایی کرده و بهترین مسیر دسترسی به ناحیه هدف را برنامه‌ریزی کند.

عمل جراحی تعبیه الکترودها در ساقه مغز، نیازمند مهارت و دقت بسیار بالایی است. جراح با استفاده از میکروسکوپ‌های مخصوص جراحی و تجهیزات پیشرفته، به آرامی و با حداقل آسیب به بافت‌های اطراف، به ساقه مغز دسترسی پیدا می‌کند. در این مرحله، الکترودهای مخصوص در محل دقیق هسته ساقه شنوایی قرار می‌گیرند، تا تحریک عصبی به بهترین نحو انجام شود. تثبیت این الکترودها، به گونه‌ای انجام می‌شود که در طول زمان جابجا نشوند و اتصال آن‌ها به واحد داخلی کاشت، شرایط بهینه‌ای داشته باشد.

چالش‌ها و نکات فنی

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در این جراحی، قرار دادن الکترودها به شکلی است که فقط عصب شنوایی تحریک شود و اعصاب مجاور که مسئول عملکردهای حیاتی دیگری هستند، آسیب نبینند. به همین دلیل، جراحی نیازمند تجربه و دانش تخصصی بالا است، تا عوارض جانبی به حداقل برسد. پس از انجام جراحی، تنظیم و برنامه‌ریزی الکترودها، توسط تیم شنوایی‌شناسی انجام می‌شود، تا بهترین پاسخ شنیداری از بیمار گرفته شود و عملکرد دستگاه بهینه گردد.

با وجود این چالش‌ها، تعبیه الکترود در ساقه مغز، برای بیمارانی که گزینه دیگری ندارند، فرصتی ارزشمند، برای شنیدن فراهم می‌کند. پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی در این حوزه، باعث شده‌اند که نتایج این روش روز به روز بهتر شود و بیماران بتوانند صداها را بهتر تشخیص داده و گفتار را درک کنند، که این امر به بهبود کیفیت زندگی آنان کمک شایانی می‌کند.

کاندیداهای مناسب برای جراحی کاشت الکترودهای شنوایی

جراحی کاشت الکترودهای شنوایی، به منظور بازگرداندن شنوایی در بیمارانی انجام می‌شود که به دلایل مختلفی، دچار کم‌شنوایی شدید تا عمیق هستند و استفاده از سمعک‌های معمولی، پاسخ‌گو نبوده است.

با این حال، همه افراد مبتلا به ناشنوایی، شرایط مناسب برای این جراحی را ندارند و شناسایی کاندیداهای مناسب، از اهمیت بالایی برخوردار است، تا نتایج مطلوب و اثربخشی درمان تضمین شود.

شدت و نوع کم‌شنوایی

یکی از اصلی‌ترین معیارها برای انتخاب کاندیدا، شدت و نوع کم‌شنوایی است. افرادی که دچار کم‌شنوایی شدید تا عمیق دوطرفه هستند و نتوانسته‌اند از سمعک‌ها بهره‌مند شوند، معمولا گزینه‌های اصلی برای این جراحی به شمار می‌روند؛ همچنین، بیمار باید دارای عصب شنوایی سالم باشد، تا الکترودهای کاشته شده، بتوانند آن را به درستی تحریک کنند.

سن بیمار

سن بیمار نیز، از فاکتورهای مهم انجام عمل است. در کودکان، به‌ویژه نوزادان و خردسالانی که با کم‌شنوایی مادرزادی مواجه‌اند، کاشت الکترودهای شنوایی در سنین پایین‌تر، تاثیر بسیار مثبتی بر رشد زبان و مهارت‌های گفتاری خواهد داشت؛ به همین دلیل، تشخیص زودهنگام و اقدام سریع، بسیار حائز اهمیت است. در بزرگسالان نیز، ارزیابی سلامت عمومی و وضعیت روانی بیمار و آمادگی برای فرایند توانبخشی پس از جراحی، از عوامل مهم محسوب می‌شود.

شرایط خاص پزشکی

برخی شرایط پزشکی خاص، کاندیدا شدن برای جراحی را محدود یا منع می‌کنند. به عنوان مثال، بیماران با عفونت فعال در گوش، نارسایی‌های پزشکی شدید یا مشکلاتی که روند جراحی یا بهبودی را تحت تاثیر قرار می‌دهند، ممکن است کاندیدای مناسبی نباشند؛ همچنین، افرادی که عصب شنوایی آن‌ها به شدت آسیب دیده یا از بین رفته است، برای کاشت حلزون گوش معمولی گزینه مناسبی نیستند و در این موارد تعبیه الکترود در ساقه مغز مطرح می‌شود.

انگیزه و روحیه بیمار

علاوه بر موارد فیزیولوژیک، آمادگی و انگیزه بیمار یا خانواده وی، برای پیگیری مراحل بعدی جراحی و توانبخشی، اهمیت بسزایی دارد. کاشت الکترود شنوایی، نیازمند برنامه‌های آموزشی و توانبخشی شنیداری طولانی‌مدت است که بدون همکاری فعال بیمار، نتایج مطلوب به دست نخواهد آمد.

تصمیم‌گیری درباره کاندید بودن برای جراحی کاشت الکترودهای شنوایی، باید توسط تیمی تخصصی متشکل از جراحان گوش و حلق و بینی، روانشناسان و متخصصان مرتبط دیگر انجام شود، تا بهترین نتیجه درمانی برای هر فرد به دست آید.^{Anatomical landmarks in auditory brainstem implant surgery}

نکته نهایی راجع به جراحی کاشت الکترودهای شنوایی

جراحی کاشت الکترودهای شنوایی، با وجود پیچیدگی‌های فنی و نیاز به مراقبت‌های تخصصی پس از عمل، یکی از روش‌های موثر برای بازگرداندن شنوایی و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ناشنوایی شدید است. موفقیت این درمان، نه تنها به تکنیک جراحی، بلکه به برنامه‌های توانبخشی دقیق و حمایت‌های تخصصی بستگی دارد. در این مسیر، همراهی تیم پزشکی مجرب و متخصصانی که دانش و تجربه کافی در زمینه گوش و شنوایی دارند، اهمیت زیادی دارد.

همکاری مستمر بیمار با جراح و پیروی دقیق از توصیه‌های تخصصی پس از جراحی، نقش بسیار مهمی در موفقیت عمل جراحی کاشت الکترودهای شنوایی و حفظ عملکرد شنوایی ایفا می‌کند. در صورت نیاز به مشاوره یا انجام این نوع جراحی تخصصی، می‌توانید به دکتر علی کوهی، متخصص گوش و جراح با تجربه، مراجعه کنید. برای ارتباط با ایشان می‌توانید از طریق تلفن‌های 02188884831 یا 09398772480 اقدام کنید، یا صفحه اینستاگرام رسمی ایشان به آدرس @drkouhi را دنبال کنید. همچنین مطب دکتر کوهی در تهران، خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک ساعی، نبش خیابان دوم گاندی، ساختمان پزشکان دی، طبقه ششم قرار دارد.