جراحی میکروسکوپی گوش میانی: تکنیک‌ها و نتایج

این نوع جراحی با بهره‌گیری از میکروسکوپ‌های نوری پیشرفته، به جراح این امکان را می‌دهد تا با دقت بالا و بدون آسیب به بافت‌های مجاور، ساختارهای ظریف گوش میانی را ترمیم یا بازسازی کند.

در این مقاله از سایت دکتر کوهی، به بررسی تکنیک‌های مختلف جراحی میکروسکوپی گوش میانی و تحلیل نتایج آن‌ها در بهبود شنوایی، کاهش عوارض و ارتقا کیفیت زندگی بیماران می‌پردازیم.

به نقل از انجمن گوش و حلق و بینی آمریکا سال 2020:

استفاده از میکروسکوپ در جراحی گوش میانی، امکان شناسایی دقیق‌تر ضایعات و کاهش چشمگیر آسیب به بافت‌های سالم اطراف را فراهم می‌کند.

مراحل کلینیکی جراحی میکروسکوپی گوش میانی

جراحی میکروسکوپی گوش میانی، یک فرآیند چندمرحله‌ای و کاملا ساختارمند است که از ارزیابی‌های دقیق پیش‌از‌عمل آغاز می‌شود و تا مراقبت‌های تخصصی پس از جراحی ادامه دارد. جزئیات دقیق این مراحل به شکل زیر تعریف می‌شوند:

ارزیابی پیش‌از‌عمل (Preoperative Evaluation)

در مرحله ابتدایی، ارزیابی بالینی بیمار نقش بسیار مهمی دارد. پزشک با بررسی دقیق سابقه پزشکی، علائم کنونی و نتایج آزمون‌های شنوایی، دید کاملی از وضعیت گوش میانی به‌دست می‌آورد. آزمایش‌های شنوایی‌سنجی (مانند ادیومتری و تیمپانومتری) به تعیین نوع و شدت افت شنوایی کمک می‌کنند؛ همچنین در اغلب موارد، تصویربرداری با وضوح بالا مانند سی‌تی‌اسکن گوش برای بررسی ضایعات استخوانی یا وجود کلستئاتوم، انجام می‌شود تا برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای جراحی انجام گیرد.

آماده‌سازی برای جراحی (Preparation for Surgery)

آماده‌سازی برای عمل، شامل مجموعه‌ای از اقدامات بالینی و آموزشی می‌شود. بیمار باید از نظر عمومی در شرایط مناسبی برای جراحی قرار داشته باشد. پزشک در این مرحله، اطلاعات کافی درباره روند جراحی، نتایج و عوارض احتمالی را به بیمار توضیح می‌دهد و رضایت‌نامه آگاهانه دریافت می‌شود.

در صورت مصرف داروهای خاص، به‌ویژه ضدانعقادها، برنامه قطع یا جایگزینی آن‌ها توسط تیم پزشکی تعیین می‌شود. در برخی موارد نیز برای پیشگیری از عفونت‌های بعد از عمل، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود.

مرحله جراحی (Intraoperative Phase)

مرحله اصلی جراحی، تحت بی‌هوشی عمومی انجام می‌شود. بسته به نوع ضایعه یا اختلال، جراح از طریق مسیر پشت‌گوش یا داخل‌گوش وارد حفره گوش میانی می‌شود. استفاده از میکروسکوپ جراحی در این مرحله اهمیت بالایی دارد؛ زیرا ساختارهای درگیر مانند استخوانچه‌ها و عصب صورت بسیار کوچک و حساس‌اند. هدف اصلی در این مرحله، حذف ضایعات (مانند کلستئاتوم)، ترمیم پرده صماخ یا بازسازی زنجیره استخوانچه‌ای، با استفاده از گرافت یا پروتزهای بیولوژیک یا مصنوعی است.

مراقبت‌های پس‌از‌عمل (Postoperative Care)

پس از پایان جراحی، مراقبت‌های پس‌از‌عمل بخش حیاتی فرآیند درمان محسوب می‌شوند. بیمار ابتدا تحت مانیتورینگ دقیق در بخش ریکاوری قرار می‌گیرد تا از پایداری علائم حیاتی و عدم بروز خون‌ریزی یا عفونت اطمینان حاصل شود.

در روزهای پس از عمل، پانسمان‌ها به‌طور مرتب تعویض می‌شوند و داروهای مسکن، آنتی‌بیوتیک و گاه استروئید برای کاهش التهاب تجویز می‌شود. رعایت توصیه‌های رفتاری مانند جلوگیری از ورود آب به گوش و پرهیز از فشارهای فیزیکی یا صوتی بر گوش نیز بسیار ضروری است. ارزیابی مجدد شنوایی معمولا ۶ تا ۸ هفته پس از جراحی انجام می‌شود، تا میزان بهبود عملکرد گوش میانی به‌طور دقیق بررسی شود.

در نهایت، نظم در پیگیری مراحل کلینیکی و دقت در اجرای مراقبت‌های بعد از عمل، نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت بلندمدت جراحی دارد و می‌تواند از عود مجدد بیماری یا بروز عوارض ناخواسته، جلوگیری کند.^{Outcomes of Totally Endoscopic Versus Microscopic Techniques in Middle Ear Cholesteatoma}

نقش تصویربرداری پیشرفته در برنامه‌ریزی جراحی

تصویربرداری پزشکی، یکی از ارکان اساسی در تشخیص انواع بیماری نادر های گوش میانی و برنامه‌ریزی جراحی‌های لازم به‌ویژه در روش‌های میکروسکوپی به‌شمار می‌رود. گوش میانی، به‌دلیل ساختار پیچیده و فشردگی عناصر حیاتی مانند زنجیره استخوانچه‌ای، عصب صورت و حفره ماستوئید، نیازمند بررسی دقیق پیش از هرگونه مداخله جراحی است. تصویربرداری پیشرفته مانند سی‌تی‌اسکن با وضوح بالا (HRCT) و در موارد خاص، تصویربرداری MRI، اطلاعات حیاتی برای تصمیم‌گیری جراح فراهم می‌کنند.

سی‌تی‌اسکن با دقت میلی‌متری، تصاویر مقطعی بسیار ظریفی از ساختارهای استخوانی گوش و جمجمه ارائه می‌دهد. این ابزار به‌ویژه در بیماران مبتلا به کلستئاتوم، اوتیت مزمن یا شکستگی‌های استخوانچه‌ای کاربرد فراوانی دارد. جراح می‌تواند از طریق تصاویر دقیق سی‌تی‌، موقعیت و وسعت ضایعات را شناسایی کرده و مسیر جراحی را از پیش تعیین کند.

به‌عنوان مثال، در صورت انتشار کلستئاتوم به سلول‌های هوادار ماستوئید یا نزدیک شدن آن به عصب فاسیال، انتخاب تکنیک جراحی و مراقبت‌های حین عمل، تغییر خواهد کرد. این نوع تصویربرداری، آناتومی گوش بیمار را مشخص می‌کند؛ چراکه تفاوت‌های آناتومیکی در هر فرد ممکن است مسیر و پیچیدگی جراحی را تحت تاثیر قرار دهد.

از سوی دیگر، در مواردی که نیاز به بررسی بافت نرم یا تشخیص التهاب‌های مزمن، تومورها یا آبسه‌ها وجود دارد، تصویربرداری MRI با توالی‌های خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد. MRI می‌تواند حضور بافت‌های غیرعادی، کلستئاتوم‌های پنهان و یا تغییرات التهابی در اطراف ساختارهای حیاتی مانند حلزون گوش و ساقه مغز را شناسایی کند؛ به‌ویژه تکنیک‌هایی مانند Diffusion-Weighted Imaging (DWI) نقش مهمی در تشخیص کلستئاتوم‌های عودکننده بدون نیاز به جراحی مجدد دارند.

به نقل از ژورنال جراحی گوش و شنوایی اروپا در سال 2021:

جراحی میکروسکوپی گوش میانی توانسته است نرخ موفقیت ترمیم شنوایی در بیماران مبتلا به کلستئاتوم را به بیش از ۸۵ درصد برساند.

کاربرد دیگر تصویربرداری پیشرفته، کمک به تعیین میزان آسیب به ساختارهای حیاتی مانند زنجیره استخوانچه‌ای است. در مواردی که کم‌شنوایی هدایتی وجود دارد؛ اما پرده صماخ سالم است، تصاویر CT می‌توانند شکستگی یا جداشدگی در استخوان‌های چکشی، سندانی و رکابی را مشخص کنند. این اطلاعات، در برنامه‌ریزی برای اوسی‌کولوپلاستی (بازسازی زنجیره استخوانی) بسیار ارزشمند هستند.^{Imaging of Pathologies of the Temporal Bone and Middle Ear}

ارزیابی نتایج عملکردی پس از جراحی میکروسکوپی گوش میانی

ارزیابی نتایج عملکردی پس از جراحی میکروسکوپی گوش میانی، نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های بعدی درمانی و پیشگیری از عوارض احتمالی ایفا می‌کند.

با توجه به ماهیت ظریف و پیچیده ساختارهای گوش میانی، بررسی دقیق پیامدهای جراحی در ابعاد مختلف بالینی، شنوایی‌سنجی و روانی، ضروری است.

بهبود شنوایی، مهم‌ترین شاخص عملکردی

مهم‌ترین معیار در ارزیابی موفقیت جراحی میکروسکوپی گوش میانی، میزان بهبود عملکرد شنوایی بیمار است. معمولا حدود ۶ تا ۸ هفته پس از جراحی، زمانی‌که التهابات و تورم‌های موضعی کاهش یافته‌اند، ارزیابی شنوایی با آزمون‌هایی مانند ادیومتری تون خالص (Pure Tone Audiometry) و تست گفتاری انجام می‌شود.

یکی از شاخص‌های کلیدی در این مرحله، کاهش فاصله شنوایی هوایی–استخوانی (Air-Bone Gap) است. کاهش این فاصله به میزان ۱۰ دسی‌بل یا بیشتر، به‌عنوان نشانه‌ای از موفقیت عمل در بازسازی زنجیره استخوانچه‌ای یا ترمیم پرده صماخ در نظر گرفته می‌شود.

بررسی ساختارهای گوش میانی پس از جراحی

در کنار ارزیابی شنوایی، بررسی سلامت ساختاری گوش میانی نیز اهمیت دارد. معاینه بالینی از طریق اتوسکوپی و بررسی وضعیت پرده صماخ، اولین گام در این ارزیابی است. در مواردی که جراحی وسیع‌تری انجام شده یا بیمار سابقه کلستئاتوم داشته باشد؛ ممکن است انجام تصویربرداری پیگیری (مانند MRI یا CT با وضوح بالا) ضرورت پیدا کند. این تصویربرداری‌ها، به پزشک این امکان را می‌دهند از ترمیم کامل گرافت‌ها، عدم وجود ضایعات پنهان و سلامت استخوانچه‌های بازسازی‌شده اطمینان حاصل کند.

ارزیابی رضایت بیمار و کیفیت زندگی پس از جراحی

گرچه داده‌های پاراکلینیکی و آزمون‌های تخصصی مهم هستند؛ اما جنبه‌ روانی و اجتماعی نتیجه عمل نیز نباید نادیده گرفته شود. بسیاری از بیماران پس از جراحی، در صورت کاهش علائمی مانند وزوز گوش، ترشح مزمن یا احساس فشار، بهبود قابل‌توجهی در کیفیت زندگی خود گزارش می‌دهند.

استفاده از پرسش‌نامه‌های استاندارد مانند Glasgow Benefit Inventory (GBI)، ابزار مناسبی برای سنجش رضایت ذهنی بیمار و ارزیابی تاثیر جراحی بر زندگی روزمره، روابط اجتماعی و وضعیت روانی بیمار فراهم می‌کند.^{Comprehensive Management of Cholesteatoma in Otitis Media}

تثبیت وضعیت بیمار؛ موفقیتی فراتر از بازگشت شنوایی

در برخی از بیماران، به‌ویژه افرادی که با بیماری‌های پیشرفته‌تری مانند کلستئاتوم روبه‌رو بوده‌اند، هدف اصلی جراحی لزوما بازگرداندن کامل شنوایی نیست. در چنین مواردی، جلوگیری از گسترش بیماری، کنترل عفونت، حفظ عملکرد سایر ساختارهای گوش و جلوگیری از درگیری عصب فاسیال در اولویت قرار می‌گیرد؛ بنابراین، حتی در شرایطی که بهبود شنوایی کامل به‌دست نیاید، تثبیت وضعیت بیمار و پیشگیری از عوارض جدی‌تر نیز به‌عنوان نتیجه‌ای موفقیت‌آمیز تلقی می‌شود.

• تلفن: 02188884831 – 09398772480
• آدرس اینستاگرام: @drkouhi
• آدرس مطب: تهران، خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک ساعی، نبش خیابان دوم گاندی، ساختمان پزشکان دی، طبقه ششم

جراحی میکروسکوپی گوش میانی به بهبود عملکرد شنوایی و کاهش عوارضی مانند ترشح مزمن یا وزوز گوش کمک می‌کند؛ به علاوه موجب رفع تق تق کردن گوش موقع غذا خوردن که ناشی از ناهماهنگی یا آسیب در زنجیره استخوانچه‌ای است، می‌شود. در صورت مشاهده هرکدام از نشانه‌های مرتبط با این عارضه پزشکی، می‌توانید از طریق راه‌های ارتباطی به دکتر علی کوهی بورد تخصصی گوش، گلو و بینی و فلوشیپ اتولوژی نرواتولوژی مراجعه کنید.